Lũ lụt lịch sử ở miền Bắc Việt Nam: Lời cảnh tỉnh cho đô thị tương lai
16:11, 15 Tháng Mười 2025
Khi khí hậu không còn tuân theo chu kỳ, những đô thị với tư duy quy hoạch cũ kỹ sẽ là nơi dễ tổn thương nhất. Đã đến lúc Việt Nam không thể phát triển đô thị chỉ bằng bê tông và san lấp, mà cần một chiến lược thích ứng dài hạn, sống cùng thiên nhiên một cách thông minh và bền vững.
SputnikKhi thiên tai vượt mọi kịch bản
Những ngày cuối tháng 9 - đầu tháng 10/2025 đã ghi một dấu mốc khó quên trong lịch sử khí tượng của Việt Nam. Sau hoàn lưu liên tiếp của bão số 10 và 11, lượng mưa cực lớn trút xuống khiến hàng loạt tỉnh thành phía Bắc chìm trong biển nước.
Từ Hà Nội, Bắc Ninh Thái Nguyên đến Cao Bằng, Lạng Sơn, giao thông bị tê liệt. Bốn tỉnh miền Bắc Việt Nam ngập trong cơn lũ lịch sử. Đời sống dân sinh bị đảo lộn nghiêm trọng.
Đây không chỉ là một cơn mưa lớn vượt ngưỡng dự báo, mà là một trong chuỗi
thiên tai dị thường mà Việt Nam liên tiếp hứng chịu trong suốt năm qua, khi
“bão chồng bão, lũ chồng lũ, mưa chồng mưa”, theo lời nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng, Chủ tịch Hội quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam - ông Trần Ngọc Chính.
Biến đổi khí hậu đã và đang tác động mạnh mẽ tới toàn thế giới, không chỉ riêng Việt Nam. Trả lời phỏng vấn Sputnik, ông Trần Ngọc Chính cho biết, khu vực
Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, lại đặc biệt dễ bị tổn thương bởi có biển Đông và nằm trong vùng Thái Bình Dương, nơi thường xuyên xảy ra các cơn bão.
“So với Thái Lan hay các nước lân cận, Việt Nam bị bão nhiều hơn do đặc thù địa lý như bờ biển dài, hẹp, hướng Đông. Địa hình vừa núi, vừa đồng bằng thấp, vừa ven biển, khiến khả năng chống chịu thiên tai bị hạn chế hơn”.
Rõ ràng, không chỉ miền Nam (như vùng đồng bằng sông Cửu Long), mà cả miền Bắc, bao gồm những thành phố lớn như Hà Nội, cũng đang trở thành tâm điểm của tác động khí hậu.
“Biến đổi khí hậu là nguyên nhân cốt lõi. Nó làm cho thời tiết trở nên bất thường và cực đoan hơn. Trái đất nóng lên, nước biển ấm lên khiến bão hình thành nhanh hơn, mạnh hơn và tần suất dày hơn. Gió giật mạnh hơn, bão chồng bão, mưa chồng mưa, lũ chồng lũ”.
Nếu như trước đây, tại Việt Nam, bão cách nhau vài tuần đến vài tháng. Nhưng nay, bão chồng bão. Cơn này chưa qua, cơn khác đã tới. Bão số 9 vừa tan, bão số 10 đã hình thành, rồi tiếp đến số 11.
Sức gió thì trước là cấp 12, nay lên cấp 15–17, tốc độ mưa cũng tăng gấp đôi, gấp ba chỉ trong vài tiếng đồng hồ. Tất cả vượt ngoài kịch bản dự báo thông thường.
Hạ tầng chưa theo kịp
Theo nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng Trần Ngọc Chính, đây là lý do khiến nhiều thành phố rơi vào cảnh ngập úng nghiêm trọng. Cường độ và lượng mưa tăng gấp nhiều lần so với tính toán ban đầu của hệ thống hạ tầng.
“Cường độ và lượng mưa tăng gấp nhiều lần so với tính toán ban đầu của các hệ thống đô thị. Chúng tôi từng thiết kế hệ thống thoát nước cho đô thị với mức mưa tối đa khoảng 200mm trong vài giờ, nhưng hiện nay, mưa có thể lên tới 400-600mm, thậm chí cao hơn, kéo dài 4-6 tiếng liên tục. Những con số này vượt xa mọi kịch bản ứng phó mà Việt Nam đã chuẩn bị. Điều này khiến đô thị ngập nặng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống người dân”.
Trên thực tế, chỉ trong chưa đầy ba tháng từ tháng 7 đến tháng 10/2025, miền Bắc và miền Trung Việt Nam đã liên tục hứng chịu các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa đá, bão lớn, lũ quét, sạt lở núi. Gần đây nhất là mưa ngập nặng nề ở vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Tuy nhiên, bên cạnh biến đổi khí hậu, yếu tố con người và hạ tầng đô thị cũng góp phần làm trầm trọng thêm tình hình.
“Đô thị của Việt Nam hiện chưa được thiết kế để đối phó với tình trạng bão, lũ dồn dập và dị thường như hiện nay. Việc quy hoạch, xây dựng các tuyến cống thoát nước chỉ dựa trên lượng mưa trung bình cũ, không theo kịp thực tế mới. Các hồ điều tiết, hồ điều hòa chưa được kết nối tốt với hệ thống kênh rạch và sông lớn. Thêm vào đó, nhiều dòng sông trong thành phố chưa được nạo vét thường xuyên, khiến dòng chảy bị tắc nghẽn. Gần đây, chúng ta mới bắt đầu chú trọng nạo vét, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn. Đặc biệt là vấn đề chất lượng nước và khả năng tiếp nhận nước mưa của các sông, hồ trong đô thị”, ông Chính chỉ ra.
Dù vậy, không thể không ghi nhận nỗ lực của chính quyền và các lực lượng chức năng trong việc ứng phó và duy trì hoạt động thiết yếu, đặc biệt là hạ tầng điện lực, mạng lưới viễn thông, thông tin liên lạc, những yếu tố sống còn trong điều kiện thiên tai kéo dài.
Tổng quan, trận ngập lụt vừa qua cho thấy Việt Nam đang đứng trước sức ép rất lớn từ biến đổi khí hậu toàn cầu.
Khí hậu là yếu tố không thể bỏ qua trong chiến lược thu hút đầu tư
Từ góc độ kinh tế, những hiện tượng thiên tai bất thường này đang đặt ra thách thức lớn cho môi trường đầu tư và phát triển bền vững của quốc gia.
“Một môi trường đầu tư bền vững phải là nơi có khả năng chống chịu tốt với thiên nhiên. Trong bối cảnh Việt Nam đón trung bình 14 đến 15 cơn bão mỗi năm, thì rõ ràng, yếu tố ‘khí hậu’ không thể bị xem nhẹ trong chiến lược thu hút đầu tư. Nếu các khu công nghiệp bị ngập sâu, thiết bị hư hại, sản xuất đình trệ, thì không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn làm xói mòn lòng tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước”, PGS. TS Nguyễn Thường Lạng - giảng viên cao cấp tại Viện Thương mại và Kinh tế Quốc tế (Đại học Kinh tế Quốc dân) cảnh báo.
Rõ ràng, đây là lúc Việt Nam cần một chiến lược quy hoạch với tầm nhìn dài hạn, vượt qua tư duy phát triển theo mô hình "san lấp - bê tông - mở rộng" vốn đã lỗi thời.
“Đặc biệt, khi phát triển các khu công nghiệp, khu chế xuất, cần tính toán rất kỹ yếu tố địa hình và rủi ro thiên tai. Những vị trí cao ráo, an toàn, có khả năng thoát nước tốt nên được ưu tiên thay vì chọn các khu vực trũng thấp, dễ ngập úng. Ví dụ, nhu nhà máy sản xuất chip bán dẫn hàng đầu thế giới ở Đài Loan được đặt trên đồi cao, an toàn tuyệt đối trước ngập lụt. Việt Nam không thể tiếp tục quy hoạch khu công nghiệp ở các vùng đồng bằng dễ bị tổn thương”, chuyên gia kinh tế đưa ra ví dụ.
Thách thức là không thể phủ nhận. Nhưng nhìn một cách công bằng, Việt Nam đã không hoàn toàn bị động trong trận thiên tai này.
Trong điều kiện phải đối mặt liên tiếp với thời tiết cực đoan chưa từng có tiền lệ, các bộ ngành, địa phương vẫn chủ động di tản dân, giữ thông tin thông suốt, điều phối linh hoạt, bảo đảm an toàn hệ thống điện cho sản xuất.
Đây là minh chứng cho thấy năng lực ứng phó của Việt Nam đã có những tiến bộ đáng kể so với nhiều năm trước.
Tăng sức chống chịu
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, tư duy quản lý đô thị không thể chỉ dừng lại ở việc "chống đỡ" thiên tai một cách bị động. Thay vào đó, cần một chiến lược thích ứng linh hoạt và thông minh, đặt con người vào thế chủ động trước những thay đổi của tự nhiên.
“Giải pháp không nằm ở việc chống lại thiên nhiên, mà là sống cùng thiên nhiên một cách thông minh, như tinh thần “sống chung với lũ” từng được cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt nhấn mạnh. Vấn đề là con người phải có ý thức, phải quy hoạch, xây dựng hệ thống đô thị sao cho thích ứng với điều kiện khí hậu mới. Thiên tai là điều không tránh, giống như động đất, núi lửa. Quy hoạch đô thị phải có tầm nhìn dài hạn, trong đó có việc thiết kế lại hệ thống thoát nước phù hợp với các kịch bản mưa lớn kéo dài. Cần xây dựng hệ thống hồ điều hòa liên thông, nạo vét thường xuyên các dòng sông và kênh mương, và đảm bảo dòng chảy thông suốt từ hồ ra sông lớn. Nếu chuẩn bị tốt có thể hạn chế thiệt hại”, người đứng đầu Hội quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho hay.
Tư duy "sống cùng thiên nhiên" ấy không chỉ là nguyên lý trong quy hoạch hạ tầng đô thị, mà còn phải trở thành nền tảng trong cách thiết kế môi trường đầu tư.
Bởi một đô thị không thích ứng được với rủi ro thiên tai thì sớm muộn cũng bộc lộ điểm yếu trong mắt nhà đầu tư.
Ngược lại, nơi nào có tầm nhìn dài hạn,
quy hoạch thông minh và chủ động trong ứng phó với các tình huống bất khả kháng, nơi đó sẽ tạo dựng được niềm tin và sức hút bền vững đối với cộng đồng doanh nghiệp.
“Khi thiết kế môi trường đầu tư, phải tăng cường tiêu chí về độ cao nền đất, khả năng chống lũ, phương án ứng phó nhiều cấp độ và quan trọng là có cơ chế chia sẻ rủi ro rõ ràng giữa chính quyền địa phương và nhà đầu tư trong các tình huống bất khả kháng. Một địa phương có tầm nhìn, có quy hoạch thông minh và biết lường trước rủi ro thiên tai, sẽ không chỉ hấp dẫn hơn về mặt đầu tư, mà còn tạo dựng được niềm tin bền vững với cộng đồng doanh nghiệp, cả trong và ngoài nước”, PGS. TS Lạng chia sẻ với Sputnik.
Việt Nam đang ở thời điểm bước ngoặt. Nơi mỗi trận mưa lớn hay cơn bão dữ không chỉ là phép thử của thiên nhiên, mà còn là cơ hội để phát triển khả năng thích ứng và tư duy phát triển đô thị trong bối cảnh thiên tai khó lường.