Dù đà tăng trưởng mạnh mẽ trong thương mại với Trung Quốc và Hoa Kỳ khẳng định vai trò trung tâm của Việt Nam trong chuỗi thương mại khu vực, nhưng nền kinh tế cũng phải đối mặt với thách thức lớn về cạnh tranh và biến động chính sách, nhất là nguy cơ bị trừng phạt thuế quan. Mọi cuộc chiến giữa Mỹ và Trung Quốc đều có thể khiến Việt Nam dễ bị tổn thương.
Hai đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam
Theo số liệu mới nhất của Cục Hải quan, đến hết tháng 9/2025, Việt Nam có hai đối tác thương mại đạt quy mô kim ngạch xuất nhập khẩu trên 100 tỷ USD, gồm Trung Quốc và Hoa Kỳ. Đây là hai thị trường quan trọng hàng đầu, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam với thế giới.
Tính đến hết tháng 9, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc đạt hơn 184 tỷ USD, tăng 22,96% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc đạt 49,62 tỷ USD, tăng 11,25%. Các mặt hàng xuất khẩu chủ yếu gồm máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện với 12,54 tỷ USD; điện thoại và linh kiện đạt 10,22 tỷ USD; rau quả đạt 3,86 tỷ USD.
Ở chiều ngược lại, nhập khẩu từ Trung Quốc đạt 134,41 tỷ USD, tăng 27,94%. Việt Nam nhập chủ yếu các nhóm hàng phục vụ sản xuất như máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (38,37 tỷ USD); máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng (28,18 tỷ USD); cùng với vải các loại (7,68 tỷ USD). Với quy mô thương mại này, Trung Quốc tiếp tục là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, đồng thời là nguồn nhập khẩu hàng hóa chủ yếu phục vụ sản xuất công nghiệp và tiêu dùng trong nước.
Đối với Hoa Kỳ, đến hết tháng 9, kim ngạch xuất nhập khẩu hai chiều đạt 126,43 tỷ USD, tăng 27,27% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, xuất khẩu của Việt Nam đạt 112,77 tỷ USD, tăng 27,74%. Với kết quả này, Hoa Kỳ tiếp tục duy trì vị thế là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực gồm dệt may (13,49 tỷ USD), máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (30,28 tỷ USD), cùng máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng (17,44 tỷ USD).
Chiều ngược lại, nhập khẩu từ Hoa Kỳ đạt 13,66 tỷ USD, tăng 23,55%. Việt Nam nhập khẩu từ thị trường này chủ yếu là máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (4 tỷ USD); máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng (915 triệu USD); cùng bông các loại (1,1 tỷ USD).
Việt Nam cần giảm sự phụ thuộc vào cả Mỹ và Trung Quốc
Trong 9 tháng, hai đối tác lớn Mỹ - Trung chiếm tới 45,57% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước, trong đó Trung Quốc chiếm 27% và Hoa Kỳ chiếm 18,57%. Cả hai đều là đối tác thương mại trọng yếu, có ảnh hưởng lớn đến hoạt động xuất nhập khẩu và tăng trưởng kinh tế của Việt Nam.
Tuy nhiên, sự phụ thuộc thương mại ở mức cao cũng đồng nghĩa với việc nền kinh tế Việt Nam chịu tác động trực tiếp từ những biến động chính sách và căng thẳng kinh tế giữa hai cường quốc này.
Cần nhắc lại rằng, kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thúc đẩy các chính sách thương mại nhằm bảo hộ sản xuất trong nước và điều chỉnh chuỗi cung ứng toàn cầu, gây ra những thay đổi sâu rộng đối với dòng đầu tư và thương mại quốc tế.
Năm 2024, tổng kim ngạch thương mại hai chiều giữa Mỹ và Việt Nam đạt 149,7 tỷ USD, tăng 20,4% so với năm 2023. Thâm hụt thương mại hàng hóa của Mỹ với Việt Nam đạt 123,4 tỷ USD, chỉ đứng sau Trung Quốc và Mexico.
Điều này cho thấy mối quan hệ thương mại giữa hai nước đang phát triển nhanh, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ Việt Nam trở thành tâm điểm trong chính sách điều chỉnh thương mại của Mỹ.
Ở góc độ tích cực, Việt Nam có thể hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu. Nhiều doanh nghiệp Trung Quốc và quốc tế đang mở rộng đầu tư tại Việt Nam nhằm tránh thuế quan từ Mỹ, giúp Việt Nam thu hút thêm nguồn vốn FDI, mở rộng sản xuất và tạo việc làm.
Chi phí lao động cạnh tranh, vị trí địa lý gần Trung Quốc và môi trường chính trị ổn định khiến Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư.
Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, thực tế này cũng đặt Việt Nam trước nguy cơ bị Mỹ tăng cường điều tra chống bán phá giá, kiểm soát chặt hơn về xuất xứ hàng hóa.
Ngoài ra, khi hàng hóa Trung Quốc bị hạn chế xuất khẩu sang Mỹ và châu Âu, lượng hàng tồn có thể chuyển hướng vào thị trường Việt Nam, tạo áp lực cạnh tranh mạnh mẽ đối với sản phẩm nội địa.
Trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung tiếp tục căng thẳng, các chuyên gia cho rằng doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động bám sát diễn biến thương mại quốc tế để có kế hoạch ứng phó phù hợp.
Việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, nâng cao chất lượng sản phẩm, tuân thủ quy định về nguồn gốc và tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ giúp doanh nghiệp giảm rủi ro và tăng khả năng thích ứng. Đồng thời, cần tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết để mở rộng cơ hội và giảm bớt sự phụ thuộc vào một số thị trường lớn.
Bộ Công Thương đang hướng đến mục tiêu xuất nhập khẩu 900 tỷ USD năm 2025. Để duy trì đà tăng trưởng, Bộ cũng khuyến nghị doanh nghiệp cần theo sát biến động thị trường, tái cơ cấu xuất khẩu, giữ vững thị trường truyền thống và mở rộng sang ASEAN, Trung Đông, các thị trường ngách tiềm năng. Đồng thời, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao giá trị gia tăng, đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững.