Hàng trăm nhà khoa học Việt Nam và Nga, làm việc tại 3 chi nhánh của Trung tâm ở thủ đô Hà Nội, gần thành phố Hồ Chí Minh và tại Nha Trang, đang cùng nhau tiến hành công việc nghiên cứu bài bản có kế hoạch trong điều kiện môi trường nhiệt đới đặc thù của Việt Nam.
Trợ lực đắc lực cho công tác này chính là các phòng thí nghiệm di động, như ông Andrey Kuznetsov, Tổng giám đốc phía Nga của Trung tâm Nhiệt đới lưu ý trong cuộc trao đổi với "Sputnik".
Điểm đặc biệt của chúng nằm ở khả năng triển khai một phòng thí nghiệm được trang bị đầy đủ ngay tại hiện trường mà đoàn nghiên cứu làm việc. Các mẫu vật thu thập được lập tức được phân tích mà không cần qua bất kỳ khâu bảo quản nào. Các tiêu bản được chuẩn bị ngay tại chỗ, cho phép chuyên gia đưa ra kết luận về sự hiện diện của các tác nhân gây bệnh tự nhiên hoặc tình trạng nhiễm trùng trên đối tượng sinh học - mà ở đây chúng tôi muốn nói đến là con người. Bên cạnh đó, các loài động vật có vú nhỏ trong rừng như chuột, sóc, thú ăn thịt và dơi cũng được nghiên cứu. Và tất nhiên, công tác nghiên cứu cũng được tiến hành trực tiếp với cộng đồng dân cư.
Phòng thí nghiệm di động đầu tiên là một phòng thí nghiệm quân y lắp đặt trên xe tải "GAZ-66" có khả năng vượt địa hình cao, được thiết kế để hoạt động trên những cung đường phức tạp và cả địa hình không có đường. Chiếc xe này đã được chuyển giao từ Moskva cho Trung tâm Nhiệt đới ngay trong những ngày đầu thành lập. Trong nhiều năm liền, nó gần như "bám rễ", không rời khỏi những khu rừng nhiệt đới, đặc biệt là tại các vùng từng ghi nhận có ổ dịch hạch. Chính nhờ nó, chúng tôi đã tích lũy được một khối lượng kiến thức đồ sộ về các loài ký sinh trùng mang mầm bệnh dịch hạch.
Tiếp đó, vào cuối năm 2019, chúng tôi đã nhận được tặng phẩm từ Liên bang Nga - một phòng thí nghiệm chẩn đoán di động lắp trên xe tải "KAMAZ". Đây thực sự là một cỗ máy khổng lồ với những bánh xe cao gần bằng người. Xe KAMAZ không đòi hỏi bất kỳ loại mặt đường nào và có thể chinh phục mọi địa hình. Chính phòng thí nghiệm này đã mở đường cho các đội nghiên cứu thám hiểm của chúng tôi tiến sâu vào những vùng hẻo lánh, khó tiếp cận nhất mà trước đây chưa từng có ai đặt chân đến làm việc. Bên trong phòng thí nghiệm là một không gian nghiên cứu rộng rãi dành cho 2 chuyên gia, cùng với buồng khử trùng, hệ thống cấp nước và điện độc lập, tủ lạnh, tủ đông, máy ly tâm, kính hiển vi và nhiều trang thiết bị khác. Đặc biệt, chất lượng công việc hoàn toàn không bị ảnh hưởng bởi tình trạng xóc nảy hay rung lắc khi di chuyển. Toàn bộ thiết bị ở đây đều được thiết kế khác biệt so với những thiết bị trong môi trường phòng thí nghiệm cố định thông thường. Nhờ có phòng thí nghiệm di động này, các nhà khoa học của Trung tâm có thể đặt ra và giải quyết ngay tại chỗ những nhiệm vụ nghiên cứu phức tạp nhất, mà không cần phải vận chuyển mẫu vật về Hà Nội. Điển hình là trong thời kỳ đại dịch COVID-19, nó đã được huy động hoạt động tại miền Trung Việt Nam để thực hiện các xét nghiệm và tiêm chủng.
Tại Nga đã hình thành một trường phái các nhà khoa học chuyên nghiệp trong việc vận hành các phòng thí nghiệm di động. Họ thực sự là một thế hệ nghiên cứu viên khác biệt so với những người làm việc trong các phòng thí nghiệm cố định. Họ là những người có khả năng tự tay thực hiện mọi công đoạn, từ thu bắt động vật cho đến phân tích mẫu vật. Ở Việt Nam trước đây chưa từng có đội ngũ chuyên gia tương tự. Hiện tại, chúng tôi đang trong quá trình đào tạo lực lượng đầu tiên cho Việt Nam.
Và tháng 5 năm 2025, một phòng thí nghiệm di động nữa với năng lực nghiên cứu tương đương đã được chuyển đến chúng tôi từ Moskva. Mẫu xe này không chuyên dùng cho địa hình gồ ghề mà cần có mặt đường tương đối bằng phẳng. Chúng tôi dự định sẽ sử dụng nó để phục vụ công tác nghiên cứu ngay tại các thôn bản, thay vì trong rừng sâu.
Hiện nay tại Trung tâm Nhiệt đới đang xây dựng một đơn vị mới rất quan trọng - phòng thí nghiệm an toàn sinh học cấp cao, ông Andrey Kuznetsov cho biết thêm.
Về bản chất, đây sẽ là một Viện Nghiên cứu khoa học thực thụ. Tại đây, chúng tôi sẽ có đủ năng lực để phân tích các chủng vi sinh vật gây bệnh - những tác nhân gây bệnh - ở một cấp độ hoàn toàn mới. Cả hệ thống phòng thí nghiệm di động lẫn đơn vị mới đang được xây dựng này đều nhằm mục tiêu đào tạo nên một đội ngũ chuyên gia Việt Nam có trình độ chuyên môn cao. Tổng thể, đây chính là con đường giúp Việt Nam từng bước chủ động trong nghiên cứu các tác nhân gây bệnh tự nhiên và dự báo diễn biến của các sự kiện dịch tễ liên quan. Cho đến nay, Việt Nam vẫn còn phụ thuộc vào bên ngoài trong lĩnh vực này. Trên lãnh thổ Việt Nam hiện có các phòng thí nghiệm y-sinh học của Hoa Kỳ và Nhật Bản đang hoạt động. Chính các phòng thí nghiệm này đang nắm giữ vai trò đưa ra một số dự báo. Trong khi đó, bản thân Việt Nam hiện vẫn chưa có được những phòng thí nghiệm tương tự do chính các chuyên gia Việt Nam trực tiếp vận hành. Bởi lẽ, các phòng thí nghiệm nước ngoài mà tôi đã đề cập không cho phép chuyên gia của quốc gia sở tại tham gia vào hoạt động của họ. Họ chỉ làm việc với đội ngũ nhân sự riêng, ngay cả ở những vị trí kỹ thuật. Do đó, có thể nói, những hoạt động của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga chính là bước đi then chốt trên hành trình hướng tới sự độc lập của Việt Nam trong lĩnh vực nghiên cứu tác nhân gây bệnh, và xa hơn nữa là hướng tới việc chủ động xây dựng các biện pháp phòng ngừa và điều trị cho những căn bệnh do chúng gây ra.