Tuy nhiên, trong một thế giới biến đổi rất nhanh, các biện pháp phòng vệ thương mại thuế quan ngày càng gia tăng, ngành gỗ Việt Namđang đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức, đặc biệt là yêu cầu chuyển đổi xanh, bền vững, làm chủ cuộc chơi với thương hiệu “Made by Vietnam” trên thương trường quốc tế và chiếm lợi thế ngay ở sân nhà tỷ đô.
Định vị thành trung tâm sản xuất của thế giới
Hôm nay, tại TP.HCM, Hội Mỹ nghệ và Chế biến Gỗ TP.HCM (HAWA) phối hợp Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, Hiệp hội Gỗ Bình Dương (BIFA) tổ chức tọa đàm “Ngành gỗ và nội thất xuất khẩu TP.HCM - Tâm điểm sản xuất và xuất khẩu toàn cầu”.
Ông Phùng Quốc Mẫn, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến Gỗ TP.HCM (HAWA) nhìn lại, hơn 2 thập niên qua, ngành gỗ Việt Nam đã bứt phá ngoạn mục.
“Ngành gỗ Việt Nam là một trong những câu chuyện thành công nổi bật nhất của nền kinh tế xuất khẩu”, ông Mẫn nói.
Ông Nguyễn Văn Được, Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu tại toạ đàm
© Ảnh : TTXVN - Bùi Thị Xuân Anh
Từ kim ngạch chưa tới 200 triệu USD năm 1999, ngành gỗ Việt Nam được dự báo đạt 20 tỷ USD vào năm 2025, vươn lên vị trí thứ hai thế giới về xuất khẩu đồ gỗ, chỉ sau Trung Quốc. Hiện Việt Nam có hơn 6.200 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực chế biến gỗ, tạo việc làm cho nửa triệu lao động.
Đặc biệt, sau khi hợp nhất địa giới hành chính, TP.HCM chiếm gần một nửa tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ của Việt Nam. Thành phố đang sở hữu hệ thống khu công nghiệp, logistics và cảng biển hiện đại, tạo điều kiện hình thành chuỗi cung ứng khép kín từ nguyên liệu, chế biến đến xuất khẩu.
Ba trụ cột chiến lược đã được định hình: khu vực TP.HCM cũ giữ vai trò trung tâm thương mại và sáng tạo, khu vực Bình Dương cũ là “thủ phủ công nghiệp chế biến”, còn khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu đóng vai trò cửa ngõ cảng biển quốc tế. Theo ông Mẫn, với sự phối hợp giữa các địa phương và hiệp hội, TP.HCM có thể trở thành “đầu tàu dẫn dắt” định vị ngành gỗ Việt Nam vươn xa hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu, không chỉ là trung tâm sản xuất mà còn là trung tâm thiết kế, sáng tạo và kết nối quốc tế.
Về thị trường xuất khẩu, số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, trong 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam đã đạt 12,52 tỷ USD với 4 thị trường chính là Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc. Các chuyên gia cũng nhìn nhận, các thị trường này vẫn còn nhiều dư địa tăng trưởng, tuy vậy, các yêu cầu kỹ thuật truy xuất nguồn gốc cũng như cạnh tranh ngày càng gay gắt hơn.
Trong khi đó, thị trường đồ gỗ nội địa cũng tăng trưởng rất mạnh. Theo ước tính của HAWA, thị trường nội thất Việt Nam đạt giá trị khoảng 15 tỷ USD mỗi năm và có thể lớn lên tới 30 tỷ USD nếu tính cả vật liệu xây dựng, trang trí.
Thị trường này cũng đang tăng trưởng 5-10% mỗi năm, nhờ hai động lực chính là đô thị hóa nhanh kéo theo nhu cầu nhà ở, dịch vụ, công trình công cộng. Mức sống nâng cao khiến người Việt Nam ngày càng chú trọng đến chất lượng không gian sống và thiết kế nội thất. Nhu cầu tiêu dùng xanh, thiết kế tinh gọn và sản phẩm thân thiện môi trường đang tạo ra "sân nhà tỷ đô" cho doanh nghiệp Việt, giúp giảm phụ thuộc vào xuất khẩu thuần túy.
Thực trạng đáng lo
Tại tọa đàm, ông Nguyễn Liêm, Phó Chủ tịch phụ trách Hiệp hội gỗ Bình Dương (BIFA) lưu ý đến thực trạng đáng lo của ngành gỗ và nhu cầu Việt Nam cần thực hiện chuyển đổi kép để phát triển bền vững.
Hiện sản phẩm gỗ “Made in Vietnam” đã có mặt tại hơn 160 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, thế giới đang biến đổi rất nhanh.
“Khách hàng không chỉ hỏi giá bao nhiêu cho một sản phẩm mà còn là nguyên liệu đến từ đâu, sản xuất thế nào, có xanh có sạch hay có trách nhiệm hay không”, ông Liêm nhấn mạnh điều này đồng nghĩa là phát triển bền vững không còn là lựa chọn mà là điều kiện để tồn tại.
Ông Liêm lưu ý, chuyển đổi kép bao gồm chuyển đổi xanh nhằm tiết kiệm năng lượng phát thải, sử dụng nguyên liệu hợp pháp theo chuẩn quốc tế và chuyển đổi minh bạch hóa quản trị, đo lường dữ liệu sản phẩm, quản lý đơn hàng chuỗi cung ứng.
Ông Liêm cũng đề nghị thành lập trung tâm hỗ trợ chuyển đổi xanh và chuyển đổi số cho ngành gỗ. Cùng với đó là triển khai chương trình nhà máy phát thải thấp, xây dựng ngành công nghiệp gỗ xanh và đẩy mạnh thúc đẩy xúc tiến thương mại quốc tế.
Ông Liêm lưu ý, sau khi TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu sáp nhập địa giới hành chính, việc quy hoạch và nâng cấp hệ thống giao thông liên vùng, kết nối cảng và khu công nghiệp là rất caanp thiết để giảm chi phí logistics và tăng năng lực cạnh tranh.
Riêng về thu hút đầu tư, ông Liêm lưu ý cần kiểm soát chặt dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), chỉ chọn doanh nghiệp có cam kết đầu tư lâu dài, ứng dụng công nghệ cao, và phát triển hài hòa cùng cộng đồng doanh nghiệp nội địa.
“Đã có tình trạng một số doanh nghiệp FDI “mượn” pháp nhân trong nước để gian lận xuất xứ hoặc thao túng thị trường, gây rối loạn và cạnh tranh không lành mạnh”, đại diện lãnh đạo HAWA nói.
Ông Thomas Luk, đại diện của Công ty Starwood Furniture Mfg VN Corp và Royal Corinthian Vietnam Corp, là doanh nghiệp sản xuất đồ nội thất gỗ cung cấp cho các nhà bán lẻ lớn ở Mỹ như Walmart, Costco chỉ ra vấn đề công ty gặp phải là vì điều kiện FOB (free on board).
Điều này nghĩa là nhà nhập khẩu phải thanh toán chi phí địa phương bằng USD, nhưng họ không thể yêu cầu hoàn thuế VAT. Điều này khiến chi phí hàng hóa đội lên 5%.
“Tôi không biết liệu Bộ Tài chính có thể miễn thuế VAT cho các công ty vận chuyển và công ty xe tải địa phương nếu thu nhập dịch vụ của họ từ các đơn hàng xuất khẩu hay không”, ông Lik băn khoăn liệu có thể phối hợp với ngân hàng để nhà xuất khẩu có thể nhận tiền từ nhà nhập khẩu qua ghi chú nợ một cách hợp pháp.
Ông cũng kiến nghị Chính phủ sớm ban hành chính sách cải tạo và nâng cấp nhà máy cũ, tạo điều kiện về thủ tục để doanh nghiệp FDI tái đầu tư, đồng thời nghiên cứu mô hình bảo hiểm công nợ xuất khẩu tương tự Trung Quốc nhằm bảo vệ doanh nghiệp trước biến động tài chính quốc tế.
“Môi trường kinh doanh minh bạch, tuân thủ và cạnh tranh lành mạnh sẽ là nền tảng để TP.HCM thu hút thêm các dòng vốn FDI chất lượng cao, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm sản xuất bền vững của khu vực”, ông nhấn mạnh.
Chủ tịch Công ty CP Đồ gỗ Starwood Việt Nam cũng nêu vấn đề rất đáng lo là khu vực Bình Dương (cũ) hầu như tháng nào cũng có doanh nghiệp gỗ gặp vấn đề như bán phá giá, nợ đơn hàng, nợ ngân hàng rồi bỏ trốn. Do đó, ông đề nghị các hiệp hội và cơ quan chức năng tăng cường giám sát để ngăn chặn tình trạng này.
Bước ngoặt kép
Ông Vũ Quang Huy, Chủ tịch HĐQT Tekcom, nhìn nhận, ngành gỗ Việt Nam đang đứng trước “bước ngoặt kép”. Một mặt, đó là các rào cản thương mại như điều tra thuế đối ứng, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận môi trường ngày càng siết chặt. Mặt khác, điều này lại mở ra cơ hội sàng lọc tích cực cho các doanh nghiệp có năng lực và tuân thủ tiêu chuẩn cao.
Ông đề xuất, TP.HCM chủ động hơn trong việc chuẩn hóa hồ sơ truy xuất nguồn gốc số, thành lập Trung tâm mã HS và Quy tắc xuất xứ, cùng hệ thống cảnh báo sớm chống gian lận thương mại. Khi quy trình kiểm soát minh bạch, hàng hóa TP.HCM sẽ giữ được uy tín trên thị trường quốc tế và tránh các rủi ro bị điều tra phòng vệ.
Ông Lê Đức Nghĩa, Chủ tịch HĐQT Gỗ An Cường trình bày đề xuất Nhà nước cần ưu tiên nguồn lực số hóa cơ sở dữ liệu ngành gỗ, xây dựng hệ thống dữ liệu mở quốc gia; có chương trình hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ sản xuất xanh (tín dụng xanh, ưu đãi công nghệ tiết kiệm năng lượng).
Tiếp đó, đối với doanh nghiệp và Hiệp Hội doanh nghiệp cần chủ động triển khai mạnh mẽ chuyển đổi số trong toàn bộ chuỗi giá trị từ sản xuất, kinh doanh – quản trị – logistics; quản lý vùng nguyên liệu, khai thác – sản xuất – kho bãi – truy xuất bán lẻ – chăm sóc khách hàng qua nền tảng số; điều chỉnh hợp tác quốc tế và xúc tiến thương mại cần tích cực cập nhật chính sách phòng vệ thương mại, quy định kiểm soát carbon, truy xuất nguồn gốc, ESG theo tiêu chuẩn toàn cầu.
“Chỉ có tổng lực thúc đẩy các trụ cột trên với tư duy hội nhập chủ động, liên kết đa chủ thể, ngành gỗ Việt Nam mới có thể vững vàng giữ vai trò trung tâm sản xuất và xuất khẩu toàn cầu một cách bền vững, minh bạch, hiệu quả”, ông Nghĩa nhấn mạnh.
Phát biểu tại tọa đàm, Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được phân tích, ngành gỗ Việt Nam và TP.HCM đang đối mặt với nhiều cơ hội và thách thức đan xen. Cơ hội từ làn sóng tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, xu hướng tiêu dùng bền vững, nhu cầu tăng cao các sản phẩm nội thất thân thiện môi trường từ các thị trường lớn như Hoa Kỳ, châu Âu, Nhật Bản.
Ông Nguyễn Văn Được, Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu tại toạ đàm
© Ảnh : TTXVN - Bùi Thị Xuân Anh
Ông cũng thẳng thắn về các thách thức từ biến động kinh tế thế giới, các biện pháp phòng vệ thương mại, những quy định mới của châu Âu về chuyển đổi xanh, truy xuất nguồn gốc ngày càng khắt khe hơn, tính cạnh tranh giữa các quốc gia. Mặc dù vậy, ông cho rằng, cần biến thách thức này thành cơ hội.
“Sự khắt khe này bắt buộc chúng ta phải cải tiến mẫu mã, chất lượng, xây dựng thương hiệu, vươn tầm ra thế giới. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để ngành gỗ TP.HCM vươn tầm thế giới. Muốn đi nhanh thì đi một mình, muốn đi xa thì đi cùng nhau. Đi xa không phải chỉ các doanh nghiệp cùng đi mà chính quyền thành phố, doanh nghiệp, Hội đi cùng nhau. Như vậy thì mới vươn xa và bền vững hơn”, ông nêu rõ.
Ông cũng đề nghị ngành gỗ tập trung một số định hướng như tái cấu trúc ngành theo định hướng cụm công nghiệp xanh thông minh, hình thành chuỗi sản xuất chế biến logistics, thương mại hoàn chỉnh gắn với khu vực trọng điểm phía Nam. Thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, phát triển chuỗi cung ứng tuần hoàn và phát thải carbon thấp, góp phần thực hiện cam kết net zero của Việt Nam.
Ngành gỗ thành phố cũng cần xây dựng thương hiệu gỗ nội thất TP.HCM mang bản sắc sáng tạo, giá trị thiết kế cao và hướng đến xuất khẩu thương hiệu, dịch vụ công nghiệp văn hóa phù hợp với phát triển kinh tế tri thức.
“Chúng ta không chỉ làm gia công mà vươn lên làm chủ chuỗi cung ứng toàn cầu, có những sản phẩm ‘Made by Vietnam’ chứ không chỉ ‘Made in Vietnam’. Làm sao có chuỗi sản xuất made by Vietnam xứng tầm thế giới và vươn ra thế giới”, ông tin tưởng.
Tuy nhiên, để làm được điều này, có nhiều việc phải làm. Bên cạnh sự hỗ trợ từ Nhà nước, mỗi doanh nghiệp cần chủ động hình thành bộ phận R&D, đưa văn hóa Việt vào sản phẩm. Cần phát huy vai trò liên kết “ba nhà” chặt chẽ, lấy HAWA là hạt nhân để triển khai, biến TP.HCM trở thành trung tâm đồ gỗ toàn cầu.
“TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu sẽ không còn là 3 thực thể tách biệt mà sẽ được quy hoạch trở thành một đại đô thị cộng hưởng, nơi 1+1+1 có thể bằng 10, thậm chí là bằng 100”.
Trong đó, Bình Dương sẽ là thủ phủ công nghiệp công nghệ cao, Bà Rịa – Vũng Tàu là thủ phủ kinh tế biển và năng lượng sạch, còn TP.HCM vẫn tiếp tục giữ vai trò trung tâm tài chính, công nghệ và dịch vụ quốc tế. TP.HCM hiện đang triển khai dự án các tuyến đường sắt chuyên dụng vận chuyển container nhằm kết nối hạ tầng logistics Bình Dương, Đồng Nai tới cụm cảng nước sâu Cái Mép.
Tuy nhiên, giải quyết hạ tầng chỉ là một nửa câu chuyện. Vấn đề còn lại và cũng là trọng tâm, đó là sản phẩm nào sẽ đi trên tuyến đường đó.
“TPHCM đang hướng tới một cuộc chuyển đổi căn bản trong chuỗi giá trị, từ việc chỉ gia công sang làm chủ cuộc chơi với thương hiệu “Made by Vietnam”. Doanh nghiệp Việt phải làm chủ được một sản phẩm hoàn hảo. Đó mới là giấc mơ trọn vẹn. Muốn vậy, phải xây dựng chuỗi sản xuất ‘Made by Vietnam’ xứng tầm thế giới”, Chủ tịch Nguyễn Văn Được khẳng định.