Đòn đánh trực diện của Việt Nam vào tội phạm lừa đảo

Trong cuộc chiến dài hơi này, Việt Nam đã xác định rõ các trụ cột chiến lược gồm định danh, dòng tiền, hợp tác quốc tế, công nghệ và niềm tin xã hội – con đường để từng bước xây dựng và củng cố “niềm tin số” cho quốc gia.

Hội thảo nhằm đánh giá toàn diện thực trạng, nhận diện thách thức mới và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm lừa đảo trên không gian mạng, trong bối cảnh loại tội phạm này ngày càng phức tạp, gây thiệt hại lớn cho người dân, doanh nghiệp và nền kinh tế.

Không chỉ phác họa bức tranh tổng thể về mức độ tinh vi của tội phạm, hội thảo còn cho thấy hướng tiếp cận mới của Việt Nam gồm kiểm soát chặt danh tính và dòng tiền – hai mắt xích then chốt trong mọi kịch bản lừa đảo hiện đại – để từng bước giành lại niềm tin số.

Hội thảo được xem là bước chuẩn bị quan trọng cho một chiến lược quốc gia dài hạn, hướng tới xây dựng không gian mạng an toàn, nơi người dân có thể giao dịch, học tập và đầu tư mà không phải sống trong nỗi lo bị lừa đảo.

Lần đầu tiên trong lịch sử tài chính Việt Nam, hơn 142,5 triệu hồ sơ khách hàng cá nhân và hơn 1,5 triệu hồ sơ khách hàng tổ chức đã được đối chiếu sinh trắc học với căn cước công dân gắn chip hoặc VNeID. Theo Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Phạm Tiến Dũng, đây là bước tiến quan trọng trong bảo đảm an ninh tài chính.

Trong nhiều năm, tội phạm lừa đảo tồn tại chủ yếu nhờ các tài khoản ngân hàng không gắn với con người thật. Dù là giả danh cơ quan chức năng hay dụ dỗ đầu tư, điểm kết thúc vẫn là dòng tiền chảy vào các tài khoản “mule” được thuê, mượn hoặc mua bằng giấy tờ giả.

Việc áp dụng sinh trắc học đã trực tiếp chặn đứng điểm yếu này khi khuôn mặt, vân tay và dữ liệu định danh số được gắn chặt với tài khoản ngân hàng. Nhờ đó, theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, số tài khoản cá nhân nhận tiền lừa đảo đã giảm 47% chỉ sau thời gian ngắn triển khai.

Đến hết ngày 19/12/2025, hơn 142,5 triệu hồ sơ khách hàng cá nhân và hơn 1,5 triệu hồ sơ khách hàng tổ chức đã hoàn tất đối chiếu sinh trắc học qua căn cước công dân gắn chip hoặc VNeID, góp phần hạn chế rõ rệt hành vi lừa đảo, gian lận.

Theo các chuyên gia, đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là sự thay đổi tư duy quản lý, chuyển từ xử lý hậu quả sang ngăn chặn ngay từ đầu dòng tiền. Khi tài khoản bị đánh dấu nghi vấn, ngân hàng có thể kịp thời ngăn hoặc hoàn tiền, buộc tội phạm phải chuyển sang những thủ đoạn tinh vi hơn như deepfake để chiếm đoạt tài khoản thật.

Trong bối cảnh tội phạm có thể ẩn danh bằng VPN, máy chủ nước ngoài và công nghệ giả mạo, tài khoản ngân hàng được định danh chính xác trở thành một trong số ít điểm Nhà nước có thể kiểm soát tuyệt đối. Vì vậy, ngành Ngân hàng được xác định là tuyến đầu trong cuộc chiến chống lừa đảo.

Theo số liệu công bố tại hội thảo, số nạn nhân bị lừa đảo, mất tiền đã giảm 57%. Đây là kết quả tích cực, phản ánh hiệu quả của việc siết chặt định danh và kiểm soát giao dịch.

Tuy nhiên, cảm giác bất an trong xã hội lại không giảm. Nguyên nhân là do tội phạm đã thay đổi chiến thuật, chuyển từ lừa đảo đại trà sang các vụ việc có chọn lọc, nhắm vào nạn nhân có tiềm lực tài chính lớn. Chỉ một vụ lừa đảo bằng deepfake giả giám đốc hay người thân cũng có thể gây thiệt hại hàng chục tỷ đồng trong thời gian rất ngắn.

Phát biểu tại hội thảo, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Phạm Tiến Dũng nhấn mạnh, lừa đảo không chỉ gây thiệt hại kinh tế, mà còn tác động tiêu cực đến trật tự, an toàn xã hội và niềm tin của người dân, doanh nghiệp.

Khi người dân nghi ngờ mọi cuộc gọi, tin nhắn và giao dịch, nền kinh tế số sẽ bị chững lại. Vì vậy, chống lừa đảo không chỉ là bảo vệ tiền bạc, mà còn là bảo vệ niềm tin vào môi trường số – nền tảng của chuyển đổi số quốc gia.

Theo Bộ Công an, tội phạm lừa đảo hiện sử dụng 21 phương thức, thủ đoạn, được chia thành 4 nhóm chính gồm mạo danh, lừa tình cảm, lừa đầu tư và phát tán mã độc. Tuy nhiên, bản chất đây là một hệ sinh thái tội phạm số hoàn chỉnh, với các khâu từ viết kịch bản, vận hành kỹ thuật, cung cấp tài khoản “mule” đến rửa tiền xuyên biên giới.

Do các mắt xích có thể nằm ở nhiều quốc gia khác nhau, tội phạm lừa đảo mang tính xuyên quốc gia rõ nét, vượt quá khả năng xử lý của bất kỳ lực lượng đơn lẻ nào. Việc phân loại các nhóm hành vi giúp cơ quan chức năng xây dựng chiến lược tấn công theo chuỗi, từ định danh số, giáo dục cảnh giác, kiểm soát pháp lý đến bảo đảm an ninh mạng.

Trong kỷ nguyên số, ngân hàng không chỉ là cơ quan quản lý tiền tệ mà còn trở thành lực lượng nòng cốt bảo vệ an ninh tài chính. Bởi dù tội phạm có sử dụng công nghệ nào, để trục lợi chúng vẫn phải đưa tiền vào hệ thống ngân hàng. Khi dòng tiền bị khóa, kịch bản lừa đảo sẽ sụp đổ.

Việc đối chiếu sinh trắc học, giám sát giao dịch bất thường và phong tỏa kịp thời tài khoản nghi vấn đã biến hệ thống ngân hàng thành hàng rào an ninh quan trọng. Đây là lý do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam được đặt ngang hàng với Bộ Công an và Bộ Khoa học và Công nghệ trong cấu trúc phòng, chống lừa đảo quốc gia.

Theo Thượng tá Triệu Mạnh Tùng, tội phạm trực tuyến đã trở thành ngành công nghiệp tỷ đô trên toàn cầu và vẫn diễn biến phức tạp. Ngành tội phạm trực tuyến trở thành ngành công nghiệp tỷ đô trên toàn thế giới nên vẫn diễn biến phức tạp. Tất cả các ngân hàng trên toàn quốc đã áp dụng sinh trắc học với các giao dịch hơn 10 triệu Việt Nam đồng.