Câu chuyện bắt đầu từ cái chết của thầy giáo A Lung Nờ (SN 1958, người Cơ Tu ở xã Tà Poơ) dạy học tại trường nội trú huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam.
Thầy Nờ là con trai thứ ba của ông A Lung Tría, muốn vào núi tìm vàng để bán lấy tiền xây dựng quỹ cho trường nhưng không may gặp cướp và bỏ mạng.
Mất mát quá lớn khiến ông Tría và người dân làng Cơ Tu quyết định trả thù cho con và gây ra vụ thảm sát 18 phu vàng trong nhóm 19 người đi đãi vàng vào ngày 12/10/1986.
Sau khi vụ thảm sát xảy ra, lực lượng chức năng cũng đã tìm được kẻ chủ mưu đã sát hại thầy giáo A Lung Nờ là Hồ Văn Dũng, quê ở Đại Lộc, Quảng Nam. Dũng khai nhận thấy nhóm của anh Nờ tìm được nhiều vàng, giữa rừng hoang quạnh quẽ, hắn và đồng bọn đã nổi máu tham mà ra tay giết người cướp của.
Việc trả thù cho con trai không khỏi khiến ông Tría và những người ra tay sát hại một nhóm phu vàng khác thoát khỏi tù tội. Ông A Lung Tría bị án nặng nhất là 15 năm tù. Ông Kriêng Hiền bị án nhẹ nhất, án là 42 tháng. Trong vụ án này, em trai ông Tría là ông A Lung Trồng cũng phải chấp hành án tù là 10 năm. Tất cả đều bị giam giữ tại trại giam An Điền (huyện Đại Lộc, Quảng Nam).
Tuy nhiên, câu chuyện đằng sau đó không chỉ nằm ở món nợ máucho con trai hay số người chết lên tới con số kinh hoàng và không phải là kẻ đã sát hại thầy giáo A Lung Nờ mà cội nguồn là từ hủ tục săn đầu người hãi hùng.
Ông A Lung Tría, đến nay đã sống hơn 90 mùa rẫy vẫn rùng mình khi kể lại tục "trả nợ đầu", "săn đầu người" hay còn gọi là "săn máu" tồn tại hàng đời hàng kiếp ở đây, khi chưa có Cách Mạng.
Theo ông Tría, quan niệm của người Cơ Tu, máu như một sợi dây liên kết giữa người với thần linh. Muốn thần linh chứng giám, muốn mùa màng tốt tươi, muốn tai ương bị đẩy lùi thì phải dùng máu để tế thần.
Bởi vậy, cứ khi dân làng gặp biến cố hay trước những quyết định lớn lao, người Cơ Tu lại lên đường săn máu. Cũng chính bởi hủ tục tàn độc này mà nhiều bản làng ở đây có những những mối thù truyền kiếp.
Người làng này "lấy đầu người" của người làng kia và ngược lại. Khi trong làng có người bị giết hại thì sẽ phải trả thù. Mất một phải đền một, mất hai phải đền hai. Đây là "luật" bất di bất dịch tồn tại trong đời sống người Cơ Tu và nhiều tộc người khác sinh sống trong vùng.
Theo ông Tría thì không làm thế thì sẽ bị thần linh quở phạt, cả làng sẽ phải sống trong tủi nhục, tai họa bủa vây.
Người Cơ Tu gọi những kẻ săn máu là giặc mùa, tức những kẻ giết người theo mùa vụ. Qua những mùa săn máu, mũi lao của ai dính thấm nhiều máu của kẻ thù thì được coi như một người hùng, được dân làng tôn kính.
Do vậy, mối thù thậm chí không chỉ là mối thù của cá nhân người nào, mà là mối thù của cả ngôi làng này và ngôi làng khác. Có nhiều vụ săn máu, nạn nhân không chỉ là người ở làng nào đó mắc nợ mà có khi chỉ là những người vô tội.
Tục lệ bị phá vỡ
Song, qua nhiều mùa nương rẫy, quy ước trên đã bị phá vỡ bởi một cuộc thảm sát kinh hoàng vào năm 1945 của những giặc mùa ở một bản làng thuộc xã Đắk Ring, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum.
Ông Tría kể lại một trận thảm sát kinh hoàng hơn trong ký ức, tới hơn 30 người thiệt mạng trong một ngôi làng.
Ngày đó, người dân bản làng ông cũng như nhiều bản làng khác có giao thương với những người ở Đắk Ring. Những người ở bản làng ấy thường mang những miếng đá đánh lửa sang các bản làng bên này bán.
Một lần đến làng ông, những người bán đá lửa đó đã được dân làng ông dặn rằng chuyến sau phải mang nhiều hàng hơn nữa, mang bao nhiêu sẽ mua hết bấy nhiêu. Mấy tháng sau những thương lái đó đã gùi rất nhiều đá đánh lửa tới. Tuy nhiên, dân làng ông lại khước từ, không mua hết.
"Không biết có phải do tức tối vì không bán được hết đá hay vì lý do nợ máu trước đây mà họ đã giết người vô cùng tàn ác", — ông Tría nhớ lại.
Theo ông Tría thì không chỉ có những người buôn đá ấy mà cả những người trong làng đó đã tìm đến làng ông truy sát.
Họ gặp bất cứ ai là ra tay sát hại người đó. Có gia đình bị giết hết, kể cả phụ nữ và trẻ em.
Ông Tría kể lại, vụ "săn máu" kinh hoàng đó đã khiến hơn 30 người làng ông và mấy làng lân cận thiệt mạng. Và, cũng bởi sợ hãi trước sự tàn ác của giặc mùa mà nhiều bản làng đã phải tứ tán, vào rừng hoang sống đời ẩn dật.
Theo lời ông Tría, sau vụ thảm sát kinh hãi trên, nhiều cán bộ ở dưới xuôi đã có mặt tại địa phương để khuyên giải đồng bào. Họ đã nhiều lần qua lại để vận động mọi người quên đi mối "nợ máu" đó để cùng chung sống trong hòa bình, đoàn kết.
Theo ông Tría, nhờ sự kiên trì vận động của cán bộ, cùng với đó là dân làng bên kia phải nộp phạt nhiều con trâu, nhiều lợn, nhiều dê để các làng cúng Giàng, cúng thần linh thì mối thù ấy mới tạm thời nguôi lắng.
Ông Tría là một trong những cán bộ cốt cán của người Cơ Tu ở vùng đất này, được giác ngộ Cách Mạng đã là người đi tiên phong trong việc xóa bỏ các tập tục lạc hậu, trong đó có tục "trả nợ đầu, săn máu" hãi hùng.
Người Cơ Tu đã không còn lấy máu người để tế lễ thần linh nữa. Cần thần linh phù trợ thì chỉ làm lễ đâm trâu thôi", ông Tría trầm ngâm nhớ lại.
Câu chuyện về hủ tục này của người Cơ Tu cũng được Đại úy Le Pichon, một lính viễn chinh của thực dân Pháp, khi được bổ nhiệm làm trưởng đồn ở An Điềm (thuộc huyện Nam Giang bây giờ) cũng đã có ghi nhận và được đăng trên Tạp chí Những người bạn Cố đô Huế năm 1938.
Theo ghi chép của viên đại úy này thì những cuộc săn máu thường được quyết định tại nhà Gươl của làng, nơi tập trung những người đàn ông khỏe mạnh.
Có nhiều nguyên do để một làng Cơ Tu bước vào một cuộc săn đầu người ghê rợn, có thể là do mất mùa, hay do những tai ương, địch họa, thậm chí là làng chuẩn bị có việc lớn.
Săn máu là để yên lòng thần linh và để thần linh ủng hộ cho việc lớn sắp đến ấy.
Sau đó là việc tìm xem ai sẽ là nạn nhân. Nhiều người, bởi thù ghét riêng tư đã xướng tên người mình cần giết. Nếu không tìm được người sẽ là "vật thế thần" thì thầy cúng sẽ xem bói chân gà.
Nguồn: Đời sống Plus/GĐVN
