Ngày 14.3.1988, Trung Quốc đã bất ngờ cho quân cưỡng chiếm đảo Gạc Ma thuộc chủ quyền của Việt Nam. 64 chiến sỹ Hải quân nhân dân Việt Nam đã anh dũng chiến đấu tới hơi thở cuối cùng và hy sinh để bảo vệ cờ Tổ quốc và chủ quyền biển đảo. Năm nay, tròn 30 năm kỷ niệm trận chiến Gạc Ma bi hùng, Sputnik Việt Nam đã phỏng vấn Thạc sĩ Trần Trung Hiếu — giáo viên trường THPT chuyên Phan Bội Châu, Nghệ An, thành viên của Hội đồng góp ý và phản biện Chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử nhân kỷ niệm 30 năm "sự kiện Gạc Ma" (14/3/1988 — 14/3/2018).
1: Ở góc nhìn của một nhà nghiên cứu lịch sử, theo Thầy, ý nghĩa quan trọng nhất của sự kiện Gạc Ma 1988 là gì ?
Giá trị lớn nhất và thiết thực nhất của mọi sự kiện, biến cố lịch sử là rút ra bài học lịch sử từ quá khứ cho hiện tại và cho cả tương lai. Sự kiện Gạc Ma tròn 30 năm trước (14.3.1988 — 14.3.2018) dù muốn hay không thì nó đã xảy ra, dù với nguyên nhân và hệ quả như thế nào. Tôi cho rằng ở sự kiện này trong bối cảnh lịch sử khi nó xảy ra,chúng ta không nên dùng cụm từ "ý nghĩa" với nghĩa hẹp. Tôi nghĩ, giá trị lớn nhất của sự kiện này có thể được xem như là một "liều thuốc thử" cho cả 2 bên, từ đó cả hai bên đều phải rút ra 1 bài học lịch sử dắt giá trong việc giải quyết các bất đồng lên quan đến chủ quyền và tranh chấp biển đảo ở Biển Đông.
2: Sự kiện Gạc Ma ảnh hưởng như thế nào đến quan hệ Việt- Trung xưa và nay?
Trong các mối quan hệ bang giao giữa Việt Nam với các nước khác từ xưa tới nay, bên cạch tính bình thường và phổ biến trong quan hệ quốc tế, quan hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc còn mang những nét đặc thù địa-chính trị, lịch sử, kinh tế, văn hóa hàng ngàn năm qua.
Ở thời hiện đại từ sau Thế chiến 2 đến nay, quan hệ Việt — Trung đã trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm trong Trật tự "Chiến tranh lạnh", trong quan hệ đối đầu và phức tạp giữa trật tự hai cực (Liên Xô- Mỹ) và hai phe (CNXH- CNTB). Tuy lúc thì hòa dịu, khi thì căng thẳng những quan hệ láng giềng gữa hai quốc gia lại bị chi phối bởi đường lối đối ngoại không hoàn toàn đồng nhất. Niềm tin thật sự về nhau là điều còn thiếu cho cả bên bởi Trung Quốc vẫn luôn hành xử với thế của một nước lớn. Hơn nữa, sự can dự của 2 siêu cường Xô-Mỹ cũng là một nhân tố khách quan tạo nên chính sách đối ngoại thiếu nhất quán với Việt Nam qua 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954), đế quốc Mỹ(1965-1975) của nhân dân Việt Nam.
Sau năm 1975, khi miền Nam Việt Nam được giải phóng, đất nước được thống nhất cũng là thời kỳ quan hệ giữa 2 quốc gia vừa là láng giềng, vừa cùng trong 1 khối cộng sản ngày càng xấu đi xoay quanh "vấn đề Campuchia". Như một hệ quả tất yếu khi tham vọng bá quyền của Trung Quốc bị cản trở liên quan đến bán đảo Đông Dương, khu vực Đông Nam Á và Biển Đông, Trung Quốc đã gây xung đột và chiến tranh biên giới Tây- Nam (1975-1979), chiến tranh biên giới phía Bắc (1979-1989). Trong tuyên bố ngoại giao, cả hai bên đều cố gắng dung hòa tuy xung khắc, nhưng trên thực tế thì đã đã xem nhau là thù địch trong những lần xung đột khốc liệt ấy.
3: Học sinh Việt Nam nên biết gì về sự thật "trận thảm sát Gạc Ma"?
Trong khi đó, về phía Trung Quốc, các cơ quan truyền thông của họ đã lý giải và biện minh cho hành động xâm chiếm và thảm sát rằng, khi tàu của họ đang bỏ neo để yểm trợ cho một nhóm nghiên cứu, thăm dò dầu mỏ ở đây thì bị Hải quân Việt Nam nổ súng tấn công. Vì thế họ phải "bắt buộc để tự vệ", rằng chủ trương ban đầu của họ là chỉ chiếm đóng các hòn đảo bỏ hoang chứ không tranh chấp các đảo có lực lượng nước ngoài chiếm đóng từ trước".
Thực tế lịch sử đã khẳng định, Trung Quốc đã có mưu đồ và sự tính toán kỹ càng cho mọi hành động xâm lược lãnh thổ Việt Nam. Những gì mà các cựu chiến binh kể lại cùng với đoạn băng video gần 20 phút mà Trung Quốc công bố trên internet đã nói lên tất cả bản chất, âm mưu và thủ đoạn của kẻ xâm lược và vô nhân đạo.
Trong lúc đó, với sự bùng nổ của công nghệ thông tin của nền văn minh 4.0, học sinh chỉ cần một động tác lích chuột đều có ngay nhiều thông tin, hình ảnh, video clip về các sự kiện này ở cả hai góc độ: chính thống và sai lệch. Nếu giáo viên và những người lớn tuổi không có sự định hướng về thông tin trên internet thì sẽ dẫn đến sự khủng hoảng về niềm tin, sự hoang mang về tư tưởng và sự lệch lạc về mặt nhận thức các kiến thức lịch sử không chính thống và cũng không được kiểm chứng. Sự kiện Gạc Ma cũng không phải là một ngoại lệ.
Với góc độ là một giáo viên Sử phổ thông, tôi cho rằng ở lứa tuổi và nhận thức học trò chỉ cần nắm bắt một số thông tin cơ bản về sự kiện Gạc Ma để lý giải vài câu hỏi sau: Vì sao Trung Quốc đánh chiếm Gạc Ma (âm mưu)? Hành động đánh chiếm (thủ đoạn)? Hệ quả của sự kiện này đối với vấn đề lãnh thổ chủ quyền biển đảo của Việt Nam?
Today is 30th anniversary of Johnson South Reef Skirmish 赤瓜礁海战 between China and Vietnam in Spratly Islands in South China Sea. 14 March 1988: pic.twitter.com/WIzPHPRnq3
— Carl Zha (@CarlZha) 14 марта 2018 г.
Từ các câu hỏi cơ bản đó, học sinh phải rút ra được bản chất của sự kiện Gac Ma đó chính là hành động đánh chiếm trái phép Gạc Ma bằng vũ lực và Hải quân Trung Quốc đã dùng vũ lực với nhiều loại vũ khí hạng nặng để bắn cháy, chìm 3 tàu hải quân Việt Nam và thảm sát những người lính công binh Việt Nam khi trên tay không 1 tấc sắt làm 64 người hy sinh, 9 người bị thương. Từ sự kiện này, Gạc Ma đã bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép đến nay là tròn 30 năm.
Nhắc lại sự kiện Gạc Ma 30 năm trước không phải là việc nhằm khơi sâu mối thù hằn dân tộc và phá vỡ quan hệ láng giềng với Trung Quốc sau nhiều năm thăng trầm trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa. Ôn lại để nhắc nhở thế hệ trẻ không nên ảo tưởng về những câu khẩu hiệu, những ngôn từ ngoại giao của các chính khách. Bài học mất nước thời An Dương Vương và bài học mất đảo Gạc Ma 30 năm qua luôn tươi nguyên giá trị trong công cuộc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia, dân tộc hiện nay.
Nhắc lại để thế hệ trẻ cần phải biết tôn vinh, tưởng nhớ và tri ân các bậc tiền nhân đã ngã xuống vì Tổ quốc, để sống có trách nhiệm hơn và yêu Tổ quốc hơn. Nhắc nhở không để kích động hận thù mang tính cực đoan với nước láng giềng mà từ sự thật lịch sử đó để chúng ta có thể rút ra những bài học lịch sử quý giá trong cuộc đấu tranh giữ vững chủ quyền biển đảo cả trong hiện tại và tương lai. Ghi nhớ nỗi đau để chúng ta trân trọng hòa bình, để ký ức về Gạc Ma không bao giờ bị xóa nhòa trong lòng mỗi người con đất Việt.
4: Thầy đề xuất đưa trận Gác Ma vào chương trình lịch sử ở Phổ Thông, liệu đề xuất này có ảnh hưởng đến nhận thức và suy nghĩ của học sinh về mưu đồ xâm lược của Trung Quốc?
Sự thật là Quần đảo Hoàng Sa đã mất 44 năm và đảo Gạc Ma đã bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép 30 năm qua đã không còn chủ quyền với Tổ quốc. Và cứ sau mỗi cuộc chiến tranh xâm lược mà Trung Quốc đã gây ra đối với dân tộc Việt Nam, nhân dân Việt Nam lại thêm một lần mất đi nhiều xương máu, đất nước lại thêm một lần mất đi từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc.
Trong thời gian vừa qua, Bộ GD&ĐT đã công bố Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử với mục tiêu cơ bản là giúp học sinh hình thành và phát triển những năng lực chuyên môn lịch sử thông qua những nội dung kiến thức phổ thông nền tảng. Hiện nay, Bộ GD&ĐT đang lấy ý kiến góp ý, phản biện từ các chuyên gia, các nhà giáo, các cơ quan, trường học, cơ sở giáo dục trên toàn quốc và dự kiến sẽ được Bộ GD&ĐT chính thức công bố trong thời gian sắp tới.
Với trách nhiệm của một giáo viên Sử phổ thông, là một thành viên trong Hội đồng phản biện của Bộ GD&ĐTcho Chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử, tôi xin khẳng định sự kiện Gạc Ma (14.3.1988) sẽ được đưa vào môn Lịch sử trong Chương trình giáo dục phổ thông và sách giáo khoa mới với những phương thức, mức độ, nội dung và vị trí khác nhau ở từng cấp học với thời lượng khác nhau.
Nội dung giáo dục cốt lõi của sự kiện Gạc Ma nói riêng, vấn đề Hoàng Sa, Trường Sa nói chung trong Chương trình, sách giáo khoa mới là: từ việc xác định tầm quan trọng của biển Đông đối với Việt Nam, từ đó nêu rõ nhận thức: Việt Nam là nhà nước đầu tiên xác lập chủ quyền và quản lý liên tục đối với 2 quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa trong lịch sử; hiểu được quá trình Trung Quốc đánh chiếm trái phép quần đảo Hoàng Sa, đảo Gạc Ma; nắm được thực trạng tranh chấp chủ quyền ở quần đảo Trường sa; chủ trương của Việt Nam giả quyết các tranh chấp ở biển Đông bằng biện pháp hòa bình dựa trên luật pháp quốc tế.
5: Theo quan điểm của Thầy, làm sao để Việt Nam và Trung Quốc "giữ được hòa khí" trên các vùng lãnh thổ tranh chấp ở Biển Đông?
Theo quan điểm của cá nhân tôi, căn nguyên cốt lõi nhất tác động tích cực trong quan hệ Việt- Trung trong hiện tại và tương lai là Trung Quốc trong cách hành xử với các bên liên quan đến chủ quyền biển đảo ở biển Đông là tôn trọng luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên Hợp quốc, Hiến chương ASEAN bằng phương pháp đàm phán hòa bình, tránh đe dọa bằng vũ lực và tạo cớ gây xung đột vũ lực giữa các bên liên quan. Hàng ngàn năm qua, Trung Quốc luôn cậy thế số đông về con người, rộng về diện tích để hành xử với các nước lân bang một cách bất bình đẳng.
Cách hành xử thiếu thiện chí và không "fairplay" trong bối cảnh tình hình quốc tế hiện nay, đương nhiên sẽ đụng chạm đến lợi ích quốc gia của nhiều cường quốc như Mỹ, Nga, Ấn Độ và 1 số nước trong khu vực. Cậy thế tiềm lực về kinh tế và tiềm lực về quân sự để xem đó là "bảo bối" để giải quyết các bất đồng, tranh chấp về lãnh thổ sẽ vô tình thúc đẩy quá trình quân sự hóa và chạy đua vũ trang của các bên liên quan, tạo nên nhân tố gây nên bất ổn định của khu vực và châu lục. Chỉ có thể là đàm phán hòa bình để giải quyết tranh chấp, xung đột trên tinh thần bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau, tôn trọng luật pháp quốc tế là nhân tố quyết định để giúp Việt-Trung giữ được "hòa khí" trên các vùng tranh chấp lãnh thổ ở biển Đông.
Tất cả cuộc chiến tranh đều là nỗi đau, mất mát của nhân loại. Chúng ta cần hướng nhân loại đến khát vọng yêu hòa bình, tránh xung đột trong tương lai, để tìm đến giải pháp khác ngoài chiến tranh, để giải quyết mâu thuẫn, bất đồng giữa các dân tộc, nếu có.
Chúng ta phải giáo dục thế hệ tương lai hướng đến hòa giải lịch sử. Nhân dân, thế hệ trẻ Việt Nam và Trung Quốc không mong muốn gì hơn ngoài việc hướng đến tương lai phát triển bền vững trong hòa bình, hữu nghị và hợp tác.
Xin trân trọng cảm ơn Ths Trần Trung Hiếu- Giáo viên Sử, Trường THPT chuyên Phan Bội Châu- Nghệ An!
