Kết luận thanh tra công tác quản lý nhà nước và thực hiện pháp luật trong quy hoạch, quản lý xây dựng, đất đai đối với Khu đô thị mới Thủ Thiêm, TP.HCM vừa được Thanh tra Chính phủ ban hành. Hàng loạt sai phạm và trách nhiệm của các lãnh đạo, đơn vị liên quan được chỉ ra.
Giá đất chênh lệch lớn, ai được hưởng lợi?
Sai phạm đầu tiên được chỉ ra là trong việc chấp hành pháp luật trong quy hoạch, quản lý sử dụng đất đai.
Ngoài những sai phạm về quy hoạch và công tác bồi thường, thu hồi đất, hỗ trợ, bố trí tái định cư đã được chỉ ra hồi đầu tháng 9/2018, lần này, Thanh tra Chính phủ tiếp tục nêu nhiều khuyết điểm của lãnh đạo UBND TP.HCM khi không thực hiện đầy đủ chỉ đạo của Thủ tướng.
Cụ thể, UBND TP không lập các dự án theo thứ tự ưu tiên để trình duyệt theo quy định; giao đất, cho thuê đất trước khi đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật chính Khu đô thị mới Thủ Thiêm, chỉ định nhà đầu tư không đúng quy định…
Các sở, ngành như: Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Xây dựng, Ban Quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm có trách nhiệm liên quan.
Về giá đất, các cơ quan chức năng đã đề xuất và được Thành phố phê duyệt chi phí đầu tư bình quân cho 1 m2 đất thương mại - dịch vụ - nhà ở là 26 triệu đồng/m2, chênh lệch giảm khoảng 50% so với đơn giá đề xuất ban đầu. Ngoài ra, việc không tính lãi đối với khoản tiền được tạm ứng từ ngân sách nhà nước dẫn đến tổng mức đầu tư đã xác định và phê duyệt là không đúng quy định. Việc này giúp các nhà đầu tư được hưởng lợi do chênh lệch giá đất lớn do được đầu tư hạ tầng kỹ thuật chính theo hình thức hợp đồng BT.
Toàn bộ quỹ đất trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm là 221,68 ha được tạo ra bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước, nhưng TP.HCM đã sử dụng chủ yếu để thanh toán đối ứng cho các dự án BT được chỉ định nhà đầu tư mà không thông qua đấu thầu, giao đất không qua đấu giá là vi phạm các quy định về đấu thầu và quản lý sử dụng đất đai.
Những dự án BT nào dính sai phạm?
Thanh tra việc chấp hành pháp luật trong quản lý đầu tư xây dựng, Thanh tra Chính phủ “điểm danh” hàng loạt sai phạm cụ thể ở từng dự án BT.
Trước hết, đối với dự án BT 4 tuyến đường chính, TP.HCM đã vi phạm vì chỉ định Công ty cổ phần Đại Quang Minh là nhà đầu tư dự án BT khi chưa yêu cầu lập hồ sơ đề xuất và đánh giá các tiêu chuẩn về kinh nghiệp, chưa đánh giá năng lực tài chính.
Dự án 4 tuyến đường chính trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm được thành phố phê duyệt với tổng mức đầu tư hơn 12.180 tỷ khi chưa làm rõ ý kiến của các sở, ngành liên quan. Thanh tra cũng phát hiện một số khoản phê duyệt không đúng quy định với tổng giá trị hơn 1.500 tỷ.
Tại Dự án BT Cầu Thủ Thiêm 2, dù được Thủ tướng chấp thuận cho chỉ định nhà đầu tư, TP.HCM lại bất ngờ thay đổi lựa chọn Công ty cổ phần Đại Quang Minh thay vì Vinaconex như chủ trương trước đó.
Đáng nói, thành phố chọn nhà đầu tư này khi chưa có báo cáo nghiên cứu khả thi được duyệt, chưa xem xét kỹ đến các điều kiện về năng lực, kinh nghiệm.
Đồng thời, thành phố thay đổi quy mô cầu từ 4 thành 6 làn xe nhưng không báo cáo Thủ tướng.
Dự án được phê duyệt với tổng mức đầu tư là hơn 4.200 tỷ nhưng qua thanh tra phát hiện hơn 252 tỷ “không đúng quy định”.
Đối với dự án BT hạ tầng Khu dân cư phía Bắc, thanh tra phát hiện trong tổng mức đầu tư được phê duyệt có hơn 411 tỷ là chi phí không đúng quy định.
Thành phố cũng được xác định đề ra biện pháp thi công không phù hợp, phải thay đổi, dẫn đến chi phí thực tế phải giảm so với tổng mức đầu tư là hơn 118 tỷ đồng.
Đối với các dự án đối ứng với dự án BT, TP.HCM chấp thuận sử dụng quỹ đất sạch trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm để cân đối, thanh toán cho các dự án BT nhưng không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất hoặc đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư.
Đặc biệt, việc tính tiền sử dụng đất đối ứng để thanh toán cho các dự án BT bằng chi phí đầu tư bình quân 26 triệu đồng/m2 là không đầy đủ, thiếu chính xác và không đúng quy định, cần phải xem xét, xác định lại để truy thu, tránh thiệt hại cho nhà nước.
Với các dự án giao đất có thu tiền sử dụng đất, TP.HCM chỉ định nhà đầu tư cho các dự án Khu phức hợp Tháp quan sát và Khu phức hợp Sóng Việt nhưng không thực hiện đấu giá quyền sử dụng đất.
Trách nhiệm để xảy ra các sai phạm trên thuộc về lãnh đạo UBND TP.HCM và lãnh đạo các sở, ngành tham mưu như: Giao thông vận tải, Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Xây dựng, Ban Quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm.
Đối với khu tái định cư 38,4 ha thuộc Khu đô thị mới Thủ Thiêm, trong 4 dự án đầu tư xây dựng khu tái định cư có 3 dự án được hoàn thành, bàn giao và thanh toán với UBND TP để bố trí tái định cư. Hiện, do chưa bố trí tái định cư nên UBND TP tiếp tục cho đấu giá để chuyển sang nhà ở thương mại.
Còn lại một dự án 1.330 căn hộ đã được nhà đầu tư thay đổi thiết kế từ nhà ở tái định cư sang nhà ở thương mại, chuyển nhượng cho người sử dụng 1.122/1.228 căn hộ, đồng thời, UBND thành phố đã thanh lý hợp đồng đầu tư xây dựng khu tái định cư khi chưa có ý kiến chấp thuận của Thủ tướng về việc giao đất là sai.
Việc TP.HCM phê duyệt và điều chỉnh dự án bồi thường giải phóng mặt bằng và tái định cư trị giá hơn 38.600 tỷ là không đúng thẩm quyền.
Ngoài ra, việc tạm ứng, quản lý, sử dụng nguồn vốn ngân sách chưa đúng quy định; không hoàn trả tạm ứng hàng năm theo Luật Ngân sách với tổng giá trị hơn 26.300 tỷ; không tính lãi trên khoản tạm ứng từ ngân sách vào chi phí đầu tư bình quân khoảng hơn 10.500 tỷ.
Về tổng quan cân đối vốn khi đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm, Thanh tra Chính phủ kết luận dự án này còn mất cân đối vốn hơn 8.700 tỷ, khi tổng chi phí lên tới hơn 83.300 tỷ, còn tổng thu dự kiến chỉ hơn 74.600 tỷ.
Nguyên nhân nào dẫn đến hàng loạt sai phạm?
Đề cập đến nguyên nhân, Thanh tra Chính phủ phân tích cả về phía khách quan và chủ quan.
Nguyên nhân khách quan là những khó khăn, biến động khó lường về kinh tế, xã hội trong và ngoài nước; nhất là thị trường bất động sản có nhiều diễn biến xấu bất thường, thay đổi liên tục, có lúc có chiều hướng đi xuống, khó thu hút các nhà đầu tư.
Đặc biệt, cơ chế thực hiện quản lý đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm cũng như cơ chế thanh toán bằng quỹ đất sạch cho các dự án BT không rõ ràng, có nhiều hạn chế, khó thực hiện.
Nguyên nhân chủ quan được đánh giá là nguyên nhân chính dẫn đến các thiếu sót, vi phạm. Cụ thể, đó là do việc nhận thức, chấp hành các chủ trương của Thủ tướng và hướng dẫn của các bộ, ngành cũng như các quy định của pháp luật chưa đúng, chưa đầy đủ, có lúc chưa nghiêm trong công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành của UBND Thành phố và các sở, ngành tham mưu.
Ngoài ra, sự phối hợp giữa các sở, ngành của Thành phố còn chậm trễ, chưa xác định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ; một số nơi còn thể hiện sự thiếu trách nhiệm, buông lỏng trong quản lý đầu tư và xây dựng, nhiều vi phạm chưa được kiểm tra, xử lý kịp thời.
Hậu quả là đã để xảy ra nhiều khuyết điểm, vi phạm, gây lãng phí, nguy cơ gây thất thoát tiền của nhà nước với giá trị lớn.
“Xét tổng thể đến thời điểm thanh tra, việc đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm là chưa có hiệu quả, mất cân đối về tài chính”, Thanh tra Chính phủ khẳng định.
TP.HCM phải hoàn trả ngân sách bao nhiêu tiền?
Ký kết luận thanh tra này, Phó tổng Thanh tra Chính phủ Đặng Công Huẩn kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo TP.HCM và các bộ, ngành chấn chỉnh việc quản lý và về cả cơ chế chính sách.
UBND Thành phố phải thu hồi và hoàn trả ngay khoản tiền đã tạm ứng từ ngân sách Nhà nước không đúng quy định đã đầu tư cho Khu đô thị mới Thủ Thiêm đến thời điểm 30/9/2018 là hơn 26.300 tỷ; sớm có giải pháp huy động các nguồn vốn hợp pháp để trả nợ các khoản vay ngân hàng đã đầu tư là hơn 4.200 tỷ.
Ngoài ra, TP.HCM phải thu hồi về ngân sách khoản tiền sử dụng đất dự kiến thanh toán cho các dự án BT bổ sung đối với Công ty Đại Quang Minh là hơn 1.800 tỷ và lãi suất chậm nộp từ khi phát sinh đến nay.
TP.HCM cũng phải nghiên cứu các phương án khai thác quỹ đất còn lại trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm, tính lại tiền sử dụng đất của các dự án đã giao cho nhà đầu tư; đảm bảo không thất thoát tài sản Nhà nước và khắc phục tình trạng mất cân đối khi đầu tư xây dựng.
Những đơn vị, cá nhân nào bị đề nghị xử lý trách nhiệm?
UBND TP.HCM phải chủ trì thành lập Tổ công tác do một lãnh đạo UBND Thành phố làm Tổ trưởng để phối hợp với các bộ, ngành liên quan và Thanh tra Chính phủ rà soát việc thay đổi quy hoạch chi tiết tại các dự án đã và đang đầu tư xây dựng.
Trong đó, tập trung rà soát các dự án như: Khu dân cư phía nam đường Mai Chí Thọ...; Rà soát các dự án đã có quyết định giao đất để xem xét, xử lý, tính toán lại giá trị quyền sử dụng đất theo đúng quy định của pháp luật, tránh thất thoát tiền của Nhà nước.
Đồng thời, sớm tiến hành tổ chức đấu giá quyền sử dụng đất hoặc đấu thầu dự án lựa chọn nhà đầu tư đối với 55 lô đất còn lại.
Về xử lý trách nhiệm, giao UBND Thành phố chỉ đạo kiểm điểm, xử lý trách nhiệm đối với các tổ chức, cá nhân thuộc thẩm quyền như: Ban Quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm; các sở Giao thông vận tải, Tài Chính, Tài nguyên và Môi trường, Quy hoạch - Kiến Trúc, Xây dựng, Kế hoạch và Đầu tư, Viện Nghiên cứu Phát triển Thành phố; các đơn vị tư vấn, các nhà đầu tư dự án.
Với các tổ chức, cá nhân thuộc diện Bộ Chính trị và Ban Bí thư quản lý có liên quan đến khuyết điểm, vi phạm vừa nêu, Thanh tra Chính phủ chuyển kết luận thanh tra đến Ủy ban Kiểm tra Trung ương để xem xét, xử lý theo thẩm quyền.
Trong quá trình xử lý về trách nhiệm và kinh tế sau thanh tra, nếu không khắc phục được hoặc khắc phục không triệt để các vi phạm về kinh tế gây thiệt hại tài sản nhà nước trước ngày 31/12/2019, Thanh tra Chính phủ sẽ chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để xem xét, xử lý.
