Phóng viên (PV): Trong một bài trả lời phỏng vấn đầu năm 2019, đồng chí cho biết niềm tin xã hội là nguồn lực quan trọng để ngành giáo dục chuyển biến tích cực. Vậy, đâu là những thành tựu căn bản của năm học vừa qua, tạo niềm tin và tiền đề cho năm học 2019-2020 tiếp tục đổi mới?
GS, TS Phùng Xuân Nhạ: Giáo dục là lĩnh vực rộng lớn, liên quan đến từng người, từng nhà; mỗi bước đi của ngành luôn có sự dõi theo của cả xã hội. Đó vừa là động lực nhưng cũng vừa là áp lực để ngành không ngừng đổi mới theo hướng tích cực, đáp ứng được sự kỳ vọng của nhân dân.
Năm học 2018-2019, là năm thứ 5 ngành giáo dục triển khai đổi mới căn bản, toàn diện theo tinh thần Nghị quyết 29/NQ-TW của Ban Chấp hành T.Ư khóa XI. Trong đó, sự kiện quan trọng là chương trình giáo dục phổ thông (CTGDPT) mới được ban hành. Để có được CTGDPT mới gồm: chương trình tổng thể và 27 chương trình môn học một cách bài bản là quá trình xây dựng thận trọng từ nhiều năm trước. Ngoài ra, năm học vừa qua cũng đánh dấu sự nỗ lực trong công tác pháp chế khi hai dự thảo luật do Bộ GD và ĐT chủ trì xây dựng gồm: Luật Giáo dục (sửa đổi) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học (ĐH) được Quốc hội thông qua với tỷ lệ đồng thuận cao. Hàng chục nghị định do Bộ tham mưu Chính phủ ban hành và nhiều thông tư được xây dựng, bổ sung đã gỡ các “nút thắt” từ cơ chế chính sách tạo điều kiện cho giáo dục phát triển.
Một trong những việc ngành giáo dục đã làm được để củng cố niềm tin của xã hội là tổ chức thành công kỳ thi THPT quốc gia năm 2019. Kết quả kỳ thi phản ánh trung thực, khách quan kiến thức của học sinh; bảo đảm sự tin cậy, phân hóa tốt, làm cơ sở cho việc tuyển sinh ĐH, CĐ; cung cấp thông tin cho việc đánh giá chất lượng giáo dục mỗi địa phương. Kết quả của kỳ thi không chỉ là nỗ lực của toàn ngành mà còn là của cả hệ thống chính trị, các ngành, các cấp và địa phương, tạo tiền đề để ngành giáo dục làm tốt hơn nữa trong những năm tiếp theo.
Năm học vừa qua, các đội tuyển Việt Nam tham dự Ô-lim-pích khu vực và quốc tế tiếp tục giành thành tích ấn tượng khi lần đầu tiên giành điểm tuyệt đối phần thi thực hành tại Ô-lim-pích Hóa học quốc tế; giành giải thí sinh nữ có điểm số cao nhất tại Ô-lim-pích Vật lý quốc tế… Đối với giáo dục ĐH, có thêm những bước tiến mới với việc thí điểm mở rộng quyền tự chủ cho ba trường (đã làm tốt giai đoạn thí điểm trước đó); lần đầu có hai ĐH lọt vào danh sách 1.000 ĐH hàng đầu thế giới, bảy ĐH được vào danh sách ĐH hàng đầu châu Á.
Tuy nhiên, ngành giáo dục cũng còn không ít vấn đề cần giải quyết rốt ráo. Đó là, vấn đề bệnh thành tích; thực trạng thiếu trường, lớp, thừa, thiếu giáo viên cục bộ ở một số địa phương; an toàn trường học, giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống cho học sinh, sinh viên chưa được quan tâm đúng mức; tự chủ ĐH còn lúng túng; một số cơ sở giáo dục ĐH bị sai phạm… Tất cả đặt ra những nhiệm vụ trọng tâm ngành giáo dục phải giải quyết trong năm học mới này.
PV: Như đồng chí vừa trao đổi, thiếu trường, lớp là một trong những vấn đề cần giải quyết rốt ráo. Vậy giải pháp nào để quá trình quy hoạch, sắp xếp mạng lưới trường, lớp học thật sự hiệu quả?
GS, TS Phùng Xuân Nhạ: Năm học 2018-2019, đề án sắp xếp lại hệ thống trường, lớp học được nhiều địa phương xây dựng và triển khai, tạo ra diện mạo mới tinh gọn, khang trang, hiệu quả hơn. Hàng nghìn điểm trường lẻ được dồn dịch, sáp nhập vào điểm trường chính; trường có quy mô nhỏ được tính toán sáp nhập thành trường liên cấp có quy mô lớn hơn… Tuy nhiên, ở một số địa phương, việc quy hoạch, sắp xếp còn máy móc, cơ học, lúng túng trong cách làm...
Quan điểm của ngành giáo dục là việc quy hoạch, sắp xếp trường lớp phải tính toán căn cơ, trách nhiệm và thực hiện từng bước có lộ trình, vừa tạo ra sự tinh gọn cho bộ máy, vừa đạt hiệu quả về chất lượng giáo dục. Dồn trường, lớp mà để học sinh ngồi chật hơn, đi học quá xa, thậm chí phải bỏ học; giáo viên vất vả hơn; dồn chỗ này để chỗ kia thiếu... là thất bại. Tôi luôn lưu ý những vấn đề nêu trên khi làm việc với các địa phương, cho nên năm học 2019-2020, Bộ GD và ĐT sẽ hướng dẫn, kiểm tra việc dồn dịch, sáp nhập các cơ sở giáo dục, kể cả sáp nhập cơ sở giáo dục thường xuyên (GDTX) ở các địa phương, bảo đảm đúng quy định.
PV: Bộ GD và ĐT đã hoàn thành xây dựng CT GDPT mới. Năm học 2019-2020, việc chuẩn bị các điều kiện bảo đảm chất lượng sẽ được triển khai ra sao để kịp áp dụng CT GDPT mới bắt đầu từ lớp 1 vào năm học 2020-2021?
GS, TS Phùng Xuân Nhạ: Để triển khai CT GDPT mới, chúng tôi xác định đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Vì vậy, trong thời gian qua và năm học mới này, ngành giáo dục tập trung cho việc chuẩn hóa đội ngũ. Trong đó, bồi dưỡng đội ngũ theo chuẩn nghề nghiệp gồm bốn nhóm: giáo viên trường phổ thông, giảng viên các trường sư phạm, hiệu trưởng trường phổ thông và cán bộ quản lý cấp sở, phòng. Đến nay, có hơn 1.400 giảng viên sư phạm và giảng viên quản lý giáo dục chủ chốt được bồi dưỡng. Dự kiến, trước khi vào năm học 2020-2021, tất cả giáo viên lớp 1 và hiệu trưởng các trường tiểu học đều được bồi dưỡng và nâng cao năng lực theo chuẩn giáo viên, chuẩn hiệu trưởng mới được ban hành.
Ngoài ra, việc chuẩn bị cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, đáp ứng yêu cầu CT GDPT mới cũng được tích cực triển khai. Tuy nhiên, để thực hiện được việc này, cần sự vào cuộc chủ động, tích cực của các địa phương. Đối với chuẩn bị sách giáo khoa (SGK), Bộ GD và ĐT đã ban hành các quy định và thành lập Hội đồng quốc gia thẩm định SGK. Hội đồng quốc gia thẩm định SGK lớp 1 đã làm việc tập trung, nghiêm túc, trách nhiệm, khách quan để chọn ra những bộ sách chất lượng, trình Bộ trưởng GD và ĐT phê duyệt, cho phép sử dụng. Dự kiến, đầu tháng 10 tới kết quả thẩm định SGK sẽ được công bố…
PV: Tổng kết năm học, vẫn có những trường ĐH “có tên mà không có thực”. Vậy, giải pháp nào để sớm xử lý triệt để thực trạng trên?
GS, TS Phùng Xuân Nhạ: Trong một giai đoạn nhất định, việc tăng số lượng trường ĐH là để đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực, nhưng hệ quả tăng trưởng “nóng” là một số trường yếu kém, chất lượng thấp, xảy ra sai phạm. Vì vậy, thời gian qua, Bộ GD và ĐT đã đặt hàng một số nhà khoa học, để có được những nghiên cứu căn cơ, bài bản; có đánh giá tác động và tham khảo kinh nghiệm quốc tế nhằm thực hiện quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống theo hướng tinh gọn và hiệu quả, bảo đảm chất lượng, gắn đào tạo với sử dụng. Trên cơ sở đó, Bộ GD và ĐT trình Thủ tướng Chính phủ: Đề án sắp xếp, tổ chức lại các trường sư phạm, hình thành một số trường sư phạm trọng điểm; Đề án sáp nhập, hợp nhất hoặc giải thể các cơ sở giáo dục ĐH và Đề án rà soát, sắp xếp lại các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Bộ. Triển khai thực hiện các đề án nêu trên, sau khi được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, sẽ là một nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục trong năm học tới. Việc triển khai theo hướng bảo đảm mục tiêu cao nhất là nâng cao chất lượng đào tạo chứ không phải để giảm bớt số lượng máy móc, cơ học.
PV: Học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập (XHHT) là xu hướng của nhiều nước và được đề cập trong các nghị quyết T.Ư, chủ trương của Chính phủ, ngành giáo dục. Theo đồng chí, năm học mới 2019-2020 cần làm gì để việc học tập suốt đời, xây dựng XHHT được quan tâm đúng mức, hiệu quả?
GS, TS Phùng Xuân Nhạ: Năm học 2018-2019 là năm thứ 7 thực hiện Đề án Xây dựng XHHT giai đoạn 2012-2020, theo Quyết định số 89/QĐ-TTg ngày 9-1-2013 của Thủ tướng Chính phủ. Bộ GD và ĐT đã chỉ đạo các địa phương triển khai thực hiện hiệu quả đề án. Riêng trong năm học vừa qua, cả nước đã huy động được 26.694 người ra học xóa mù chữ; 244.546 học viên học chương trình GDTX cấp THCS, THPT. Toàn quốc có 10.917 trung tâm học tập cộng đồng. Vì vậy, năm học mới này, ngành giáo dục tiếp tục đẩy mạnh hoạt động của các trung tâm GDTX, ưu tiên kiện toàn hệ thống các trung tâm học tập cộng đồng, các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX sau sáp nhập; chấn chỉnh hoạt động của các trung tâm ngoại ngữ, tin học, đào tạo từ xa hoạt động không đúng quy định. Toàn ngành tiếp tục thực hiện các mục tiêu của Đề án Xây dựng XHHT giai đoạn 2012-2020 và triển khai nhân rộng các mô hình học tập hiệu quả; nâng cao chất lượng công tác xóa mù chữ; triển khai việc các cơ sở giáo dục ĐH hỗ trợ nguồn học liệu mở cho GDTX và thúc đẩy việc học tập suốt đời của người lớn.
PV: Hôm nay (5-9), ngành giáo dục chính thức bước vào năm học mới 2019-2020. Đồng chí còn trăn trở điều gì và nhắn nhủ gì với các thầy giáo, cô giáo, cán bộ quản lý và các em học sinh khi bước vào năm học mới?
GS, TS Phùng Xuân Nhạ: Năm học 2019-2020 là năm học “nước rút” chuẩn bị các điều kiện triển khai CT GDPT mới. Ngành giáo dục còn nhiều việc phải làm để bảo đảm số lượng, chất lượng đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất trường, lớp học. Đây là điều tôi còn trăn trở nhưng toàn ngành sẽ quyết tâm làm bằng được. Nếu làm tốt đối với lớp 1 từ năm học 2020-2021 thì những lớp học sau, cấp học sau sẽ có thêm kinh nghiệm và niềm tin để làm tốt. Bên cạnh đó, vấn đề giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống (dạy người) cho học sinh, sinh viên cần phải đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy và học bảo đảm thiết thực, hiệu quả. Tôi hiểu rằng đây là thách thức lớn nhưng phải vượt qua, tạo sự chuyển biến rõ nét trong năm học này. Tôi mong rằng, các thầy giáo, cô giáo, cán bộ quản lý giáo dục tiếp tục tâm huyết với nghề; giữ vững đạo đức nhà giáo; tham gia tích cực vào quá trình đào tạo, bồi dưỡng, tự bồi dưỡng để thích ứng với yêu cầu đổi mới của ngành. Mỗi bậc phụ huynh, mỗi địa phương và toàn xã hội đồng hành và chung tay với sự nghiệp đổi mới GD và ĐT. Chỉ khi có sự vào cuộc thật sự của toàn xã hội, sự nghiệp đổi mới giáo dục mới đi đến thành công.
Chúc cho các em học sinh có một năm học khỏe mạnh, an toàn với nhiều niềm vui và có thêm những thành tích mới trong học tập và rèn luyện.
