Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 11
Trong bối cảnh những tháng vừa qua, nhóm tàu khảo sát Hải Dương Địa chất 8 của Trung Quốc liên tục vi phạm vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa của Việt Nam, đồng thời có những động thái gây bất ổn cho tình hình an ninh khu vực. Bắc Kinh đã nhiều lần bị cộng đồng quốc tế lên án và chỉ trích vì lối hành xử “bắt nạt” và “đe dọa” các nước láng giềng trên Biển Đông cũng như hành động quân sự hóa, bồi đắp các thực thể nhân tạo tại Hoàng Sa và Trường Sa.
Ngày 6.11 tại Hà Nội đã diễn ra Hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông lần thứ 11 với chủ đề “Biển Đông: Hợp tác vì an ninh và phát triển khu vực” do Học viện Ngoại giao, Quỹ Hỗ trợ Nghiên cứu Biển Đông (FESS) và Hội Luật gia Việt Nam (VLA) đồng tổ chức.
Tham dự sự kiện lần này có 280 đại biểu, đặc biệt là sự góp mặt của 87 học giả quốc tế, 68 đại diện đến từ 36 cơ quan đại diện nước ngoài tại Việt Nam, hơn 100 học giả, đại biểu Việt Nam, cùng nhiều phóng viên đến từ 58 hãng thông tấn, truyền hình trong nước và nước ngoài.
Tại Hội thảo lần này, các chuyên gia đều thống nhất, Biển Đông không nên được hiểu chỉ là các tranh chấp chủ quyền, tranh chấp vùng biển và tài nguyên giữa các nước ven Biển Đông. Theo đó, Biển Đông cần được nhìn nhận như một vùng biển kết nối giữa các đại dương, nơi gặp gỡ lợi ích giữa các nước trong và ngoài khu vực, là nơi các quốc gia mong muốn duy trì sự thượng tôn của luật pháp quốc tế, là nơi các nước trong và ngoài khu vực đối thoại, phát triển hợp tác một cách hiệu quả. Đó cũng là Biển Đông trong Tầm nhìn của ASEAN về khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương mới được ASEAN thông qua.
Phát biểu tại phiên khai mạc Hội thảo lần này, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Chủ nhiệm Ủy ban biên giới quốc gia Lê Hoài Trung khẳng định vai trò vô cùng quan trọng của Biển Đông. Đây là nơi án ngữ nhiều tuyến hàng hải quan trọng và nhộn nhịp hàng đầu thế giới, là cầu nối giao thương giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương cũng như lục địa châu Á và châu Đại dương, là cấu phần của nhiều sáng kiến khu vực quan trọng, do đó duy trì hoà bình, ổn định, hợp tác, phát triển ở Biển Đông là lợi ích và trách nhiệm chung của không chỉ các nước trong khu vực mà còn của cộng đồng quốc tế.
“Trong những năm qua, hợp tác ở Biển Đông đã được đẩy mạnh cả trên khuôn khổ song phương, nhiều bên và đa phương, cơ hội có nhiều, song các nước trong khu vực cũng phải đối phó với các thách thức, trong đó có các hoạt động nghiêm trọng vi phạm luật pháp quốc tế xảy ra trên biển, kể cả vùng biển của Việt Nam, việc đơn phương diễn giải luật pháp quốc tế trái với chuẩn mực và lợi ích chung của cộng đồng quốc tế làm giảm lòng tin vào hiệu lực của hệ thống luật pháp quốc tế, xói mòn thượng tôn pháp luật và có thể trở thành các tiền lệ nguy hiểm đe doạ hoà bình, an ninh của khu vực và quốc tế”, VGP dẫn phát biểu của đồng chí Lê Hoài Trung cho biết.
Đối thoại thẳng thắn để tổng kết các kinh nghiệm hay để nghiên cứu áp dụng tại Biển Đông với tinh thần chủ động, sáng tạo, góp phần xây dựng Biển Đông thành một giao lộ an toàn, một vùng biển hoà bình, hữu nghị và hợp tác phục vụ lợi ích chung của cộng đồng khu vực và quốc tế, đồng thời hoan nghênh Hội thảo tiếp cận vấn đề Biển Đông từ góc độ rộng lớn hơn, trong liên kết với các vùng biển và đại dương quan trọng khác của nhân loại như các vùng cực, Biển Hoa Đông, Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương là điều mà đại diện Bộ Ngoại giao Việt Nam mong mỏi từ hội thảo lần này.
Trung Quốc đang lách luật, tận dụng lỗ hổng của UNCLOS
Chủ đề thảo luận chính trong ngày đầu tiên của Hội thảo là phiên kỷ niệm 25 năm Công ước Liên Hợp Quốc về luật biển có hiệu lực. Những đại biểu tham dự Hội thảo lần này đều đề cao vai trò của luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982. Công ước là một thể chế pháp lý toàn diện, cân bằng lợi ích quốc tế với lợi ích quốc gia của tất cả các nước, kể cả các nước không có biển nên cần được triển khai ở cả cấp độ quốc gia và cấp độ quốc tế.
Những nhân chứng lịch sử chứng kiến quá trình đàm phán Công ước, các thẩm phán/cựu thẩm phán Tòa án Quốc tế về Luật biển đánh giá:
“Sau 25 năm có hiệu lực, Công ước đã vượt qua thử thách thời gian, chứng minh được hiệu quả trong việc thiết lập trật tự trên biển, tạo nên một khuôn khổ hệ thống pháp lý toàn diện về quản trị biển và xứng đáng được gọi là hiến chương đại dương. Các chuyên gia nhấn mạnh Công ước vẫn phù hợp trong việc quản lý các vấn đề mới nổi trên biển và khẳng định vai trò của cơ quan tài phán trong việc tư vấn, giải thích, bổ sung và phát triển Công ước, góp phần hoàn thiện luật biển và giải quyết hòa bình tranh chấp trong tương lai”.
Tuy nhiên, UNCLOS vẫn còn tồn tại nhiều lỗ hổng hiện đang bị phía Trung Quốc khai thác triệt để nhằm hưởng lợi. GS.TS James Kraska công tác tại Trung tâm luật quốc tế Stockton (ĐH Hải chiến Hoa Kỳ) nhận định thẳng thắn rằng vấn đề với Trung Quốc và UNCLOS là không ai có thể bàn thảo xác đáng với Trung Quốc về UNCLOS.
“Trung Quốc sẽ luôn cho rằng họ có thể làm mọi thứ không bị luật pháp quốc tế cấm đoán. Điều này thường đúng, ngoại trừ một lỗ hổng là quy định đối với các quốc gia về việc có thể ra tuyên bố chủ quyền như thế nào trên biển. Trung Quốc sẽ nói họ không bị cấm khi nói về "đường chín đoạn" (hay "đường lưỡi bò"), không có quy định nào của UNCLOS cấm tuyên bố đường chín đoạn”, GS.TS Kraska chia sẻ với Tuổi Trẻ.
Điểm đặc biệt của UNCLOS là không cho phép các bên dùng vũ lực hay đe dọa vũ lực trên biển, song đáng tiếc là thực tế, trong Công ước không bao gồm điều khoản đề cập đến quá trình “quân sự hóa”.
Tướng Hải quân đã nghỉ hưu của Hàn Quốc,Yoon Suk Joon cho hay, ông đã từng hỏi đại diện Trung Quốc về lý do tại sao Bắc Kinh cần vũ trang và quân sự hóa Biển Đông mạnh đến như vậy, họ khẳng định “làm vì đảm bảo an ninh và không ai cấm”.
Tại Hội thảo lần này, các chuyên gia đều trăn trở trước việc làm sao ngăn Trung Quốc cố tình lách luật để hưởng lợi.
Ông Greg Poling - Giám đốc Sáng kiến minh bạch hàng hải tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược quốc tế ở Washington (Mỹ) nhận xét rằng Bắc Kinh muốn UNCLOS là bộ quy tắc áp dụng toàn cầu, nhưng lại có một phiên bản riêng trong Biển Đông.
Tham vọng chiếm Biển Đông: Trung Quốc sẽ không từ bỏ “đường lưỡi bò”
Chia sẻ tại Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 11, GS danh dự Học viện Quốc phòng Australia Carl Thayer chỉ rõ, Trung Quốc đang cố tình thúc đẩy yêu sách “đường lưỡi bò” khi ngang nhiên tuyên bố đây là “khu vực có các nguồn tài nguyên của Trung Quốc bị các nước khác cướp mất”.
“Chính vì thế, Trung Quốc đã tìm cách “sáng tạo lại lịch sử” khi tuyên bố họ là “quốc gia đầu tiên phát hiện ra khu vực này” và muốn “gạt Mỹ ra khỏi đây”. Trung Quốc muốn trở thành “cường quốc mới nổi tại khu vực châu Á và Biển Đông chính là trung tâm trong tham vọng này”. Việc độc chiếm được Biển Đông có ý nghĩa chiến lược đối với Trung Quốc không chỉ về địa chính trị mà còn về nguồn dầu khí dồi dào tại đây”, VOV trích ý kiến của ông Carl Thayer khẳng định.
Đồng tình với ý kiến của ông Thayer, GS Greg Poling cũng nhận xét, bằng việc đưa ra yêu sách đường lưỡi bò, đường chín đoạn, Trung Quốc đang cố ngăn chặn các quốc gia Đông Nam Á triển khai những dự án dầu khí và khai thác tài nguyên trên Biển Đông, ngoài những dự án với Trung Quốc.
“Thông qua hành động này, Trung Quốc muốn truyền đi thông điệp với các nước trong khu vực rằng, việc không tham gia vào các dự án với Trung Quốc sẽ khiến các nước gặp nhiều rủi ro và tốn kém không đáng có. Các nước sẽ chỉ có 2 lựa chọn: Một là ngừng việc thăm dò, khai thác dầu khí, hai là phải chấp nhận làm ăn với Trung Quốc”, Giám đốc cơ quan Sáng Kiến Minh Bạch Hàng Hải (AMTI) Greg Poling nêu.
Theo vị chuyên gia này, nhằm hiện thực hóa yêu sách đường chín đoạn Trung Quốc ngày càng điều thêm nhiều đội tàu tới Biển Đông và những tàu này lại ngày càng hung hăng khi đối diện với tàu các nước khác.
“Đó không thể là hành vi của một quốc gia mong muốn hợp tác làm ăn với các nước khác trong khu vực. Trung Quốc đang tìm cách ép các nước khác phải làm theo những gì họ muốn”, ông Greg Poling nhấn mạnh.
ASEAN giúp giải quyết tranh chấp Biển Đông
Tại Hội thảo lần này, nhiều chuyên gia nêu bật vai trò quan trọng của ASEAN trong việc thúc đẩy hợp tác biển, và xây dựng các quy tắc hành xử theo luật pháp quốc tế và xây dựng trật tự thượng tôn pháp luật trên Biển Đông.
Nhiều nhà quan sát cho rằng, ASEAN và các diễn đàn do ASEAN dẫn dắt được các đại biểu đánh giá là con đường giúp Biển Đông thoát khỏi tình trạng phức tạp. ASEAN tích cực thúc đẩy Trung Quốc triển khai đầy đủ và hiệu quả DOC và đàm phán một COC hiệu quả, hiệu lực và toàn diện. Việc đàm phán COC cần minh bạch, phù hợp với các quy định của luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982 và không loại trừ quyền lợi của các bên thứ ba. ASEAN ủng hộ thượng tôn luật lệ nhằm tìm kiếm giải pháp hoà bình, lâu dài và toàn diện cho tranh chấp Biển Đông theo quy định của luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982.
TS.Tomotaka Shoji, nhà nghiên cứu công tác tại Viện nghiên cứu Quốc phòng, Bộ Quốc phòng Nhật Bản cho biết:
“Việc tuân thủ pháp luật cần phải được giám sát chặt chẽ không chỉ ở Biển Đông mà còn ở bất kỳ khu vực nào trên thế giới. Các nước trên thế giới cần đẩy mạnh hợp tác với các nước trong khu vực trong vấn đề này cũng như cần khuyến khích việc giải quyết các bất đồng và tranh chấp ở Biển Đông và các vùng biển quốc tế dựa trên các quy định của UNCLOS để đảm bảo an toàn và tự do hàng hải, hàng không trên biển”.
Giới chuyên gia đồng quan điểm cho rằng, các quốc gia ASEAN và trong khu vực cần tìm hướng hợp tác với Trung Quốc nếu Bắc Kinh cam kết tuân thủ đầy đủ quy định luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982 cũng như không có lối hành xử bắt nạt, o ép hay đe dọa các quốc gia khác trong khu vực.
Tuy nhiên, có một sự thật rằng, dù Trung Quốc là bên từng đặt bút ký vào bản “Hiến pháp của biển và đại dương”, nhưng rất khó để Bắc Kinh tuân thủ UNCLOS bởi điều này sẽ chặn đứng tham vọng “đường 9 đoạn” của họ.
Tranh chấp Biển Đông: Việt Nam sẽ thắng kiện Trung Quốc?
Tại Hội thảo quốc tế về Biển Đông lần này, có rất nhiều chuyên gia bày tỏ sự quan tâm đến khả năng Việt Nam kiện Trung Quốc ra Tòa trọng tài quốc tế.
Giám đốc Sáng kiến minh bạch hàng hải tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược quốc tế ở Washington (Mỹ) Greg Poling khẳng định:
“Việt Nam nên nghiêm túc cân nhắc việc này vì tới nay, đã khá rõ ràng rằng Trung Quốc đang áp dụng chiến lược cưỡng ép, bắt nạt nhằm đẩy Việt Nam ra khỏi vùng biển của mình. Chỉ trong vòng 4 tháng qua khi tàu khảo sát Trung Quốc vi phạm, mọi cơ chế giao tiếp song phương đều có vẻ không hiệu quả”.
Tuy nhiên, GS.TS Kraska thì lại tin tưởng rằng Việt Nam chắc chắn sẽ thắng.
“Và sau khi thắng, Việt Nam có thể làm điều Philippines không làm: thật sự hưởng lợi từ phán quyết. Một khi giành được công lý, quá trình tranh đấu chỉ mới là khởi đầu. Các bạn có thể sử dụng ngoại giao để gây sức ép lớn nhằm ép họ tuân thủ. Trong lịch sử, điều này có tác dụng nhiều lần”, ông Kraska nhấn mạnh.
Phát biểu về vấn đề này, TS. Vũ Thanh Ca, ĐH Tài nguyên và Môi trường Hà Nội khẳng định, rõ ràng Trung Quốc có sai phạm, nhưng đồng thời Việt Nam cũng cần lưu ý về nội dung kiện tụng cụ thể. Việt Nam sẽ chắc chắn thắng kiện nếu khởi kiện vụ việc Trung Quốc vi phạm chủ quyền, vùng đặc quyền kinh tế EEZ và thềm lục địa thời gian qua. Công lý thuộc về Hà Nội.
