Vì sao cần tinh gọn bộ máy Chính phủ?
Ở Việt Nam thời gian qua, vấn đề cải tổ bộ máy hành chính, sắp xếp. sáp nhập một số bộ ngành, cắt giảm số lượng cán bộ, tái cơ cấu lại cấu trúc hoạt động bên trong các bộ, ngành, cơ quan vẫn luôn là vấn đề thu hút sự quan tâm. Mục đích của quá trình này là nhằm giúp Việt Nam có bộ máy Chính phủ tinh giản, vận hành hiệu quả, sử dụng đúng người, đúng nơi, đúng chức năng nhiệm vụ phát huy được hết tiềm lực, năng lực của các bộ, góp phần vào sự tiến bộ, những thành tựu chung của tập thể, cơ quan và các lĩnh vực kinh tế - xã hội của đất nước.
Chiều 19.2 tại Hà Nội đã diễn ra Hội thảo góp ý “Báo cáo đề xuất, kiến nghị cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2025” do Bộ Nội vụ tổ chức. Mục đích của Hội thảo nhằm làm rõ những hạn chế bất cập về cơ cấu tổ chức của Chính phủ, cơ cấu tổ chức của bộ, cơ quan ngang bộ, nhiệm kỳ 2016-2021. Đồng thời, tại Hội nghị cũng đưa ra các quan điểm, định hướng, nguyên tắc đổi mới mô hình tổ chức Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026, đề xuất kiến nghị cụ thể về cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026.
Phát biểu tại Hội thảo góp ý “Báo cáo đề xuất, kiến nghị cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2025”, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Triệu Văn Cường cho hay, Luật Tổ chức Chính phủ 5 năm trước đã thể chế hóa nhiều vấn đề liên quan đến vị trí, chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ của Chính phủ. Đảng, Nhà nước đã có những chủ trương đổi mới mạnh mẽ các thể chế kinh tế, mối quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội đang đổi mới tích cực.
Tuy nhiên, theo lời Thứ trưởng Bộ Nội vụ, từ nhiệm kỳ khóa XII đến nay, bộ máy Chính phủ hầu như không có thay đổi đáng ghi nhận, bộ máy hành chính nhà nước chưa có cải cách tương ứng, đồng bộ với cải cách kinh tế. Theo Thứ trưởng Cường, sự thiếu đồng bộ này đã không phát huy tốt các điểm mới trong các quy định của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 liên quan đến mục tiêu tái cơ cấu bộ máy hành chính Nhà nước của Việt Nam.
“Để thực hiện Nghị quyết 18 của Hội nghị Trung ương 6 về tinh gọn bộ máy, cần nghiên cứu cắt giảm số lượng các bộ, cơ quan ngang bộ xuống mức phù hợp thông qua việc tái cơ cấu lại các bộ, cơ quan ngang bộ, sáp nhập các bộ có nhiệm vụ, chức năng gần nhau để vừa giảm số lượng, vừa khắc phục tình trạng trùng, lấn nhiệm vụ, chức năng giữa một số bộ, đúng theo nguyên tắc: bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực”, Thứ trưởng Triệu Văn Cường nêu rõ.
Quyết tâm chính trị về một Chính phủ kiến tạo, liêm chính
Phát biểu tham gia ý kiến tại Hội thảo, Phó Viện trưởng Viện Khoa học, tổ chức nhà nước thuộc Bộ Nội vụ, ông Lê Anh Tuấn, có sự so sánh về cơ cấu Chính phủ tại nhiều quốc gia trên thế giới có quy mô dân số, quy mô nền kinh tế lớn hơn cả Việt Nam nhiều lần nhưng số lượng các bộ, cơ quan ngang bộ thường dao động con số dưới 20.
Ông Tuấn cũng nêu rõ, Chính phủ các nước đều được hợp thành từ các bộ, cơ quan ngang bộ (gọi chung là bộ) nhưng số lượng các bộ trong cơ cấu tổ chức của mỗi Chính phủ thường không giống nhau. Vị Phó Viện trưởng lấy ví dụ, ở các nước phát triển, cơ cấu Chính phủ thường gọn nhẹ hơn so với các nước khác.
Theo đó, số bộ ít hơn, nghĩa là các đầu mối quản lý tinh giản hơn, nhưng số ‘siêu bộ’ của họ lại nhiều hơn. Cụ thể, như Pháp có 18 bộ, Singapore có 16 bộ, Hoa Kỳ có 15 bộ, Đức có 14 bộ. Trong khi đó, tại Việt Nam, cơ cấu tổ chức của Chính phủ khóa XIII (2011-2016) và khóa XIV (2016-2021) được giữ nguyên như cơ cấu tổ chức của Chính phủ khóa XII, gồm 22 bộ, cơ quan ngang bộ và 8 cơ quan thuộc Chính phủ. Do vậy sẽ có sự chồng chéo, cồng kềnh ở đây.
Phó Viện trưởng Viện Khoa học, tổ chức nhà nước đánh giá, thực tiễn tổ chức Chính phủ mấy nhiệm kỳ vừa qua cho thấy, việc sắp xếp, sáp nhập các bộ thành bộ quản lý đa ngành chưa thật sự đi liền với việc điều chỉnh sâu về chức năng, cắt giảm, lồng ghép nhiệm vụ mà chủ yếu được thực hiện trên cơ sở hợp nhất các bộ đơn ngành, dẫn đến khối lượng công việc, phạm vi lĩnh vực quản lý của bộ trở nên phức tạp, chồng chéo, chưa thực sự hiệu quả.
Vấn đề được ông Lê Anh Tuấn và các đại biểu tham dự chỉ ra đó chính là việc sáp nhập một số bộ thành bộ đa ngành, đa lĩnh vực không kèm theo tái cơ cấu lại cấu trúc bên trong của các bộ. Do vậy, tổ chức bộ máy bên trong bộ, cơ quan ngang bộ trở nên cồng kềnh, nhiều tầng nấc trung gian, số đầu mối đơn vị hành chính tăng cao.
“Chính phủ khóa XIV luôn luôn hướng tới mục tiêu của một Chính phủ kiến tạo, hành động, phát triển. Dù cơ sở lý luận, thực tiễn về Chính phủ kiến tạo, hành động, phát triển còn có nhiều quan điểm, cách tiếp cận khác nhau nhưng quyết tâm chính trị của Chính phủ về một Chính phủ kiến tạo, liêm chính là cơ sở quan trọng để cải cách tổ chức, hoạt động của Chính phủ trong giai đoạn phát triển mới”, Phó Viện trưởng Lê Anh Tuấn nhấn mạnh.
Phân tích từ góc độ quản lý hành chính nhà nước, để xây dựng Chính phủ kiến tạo mang tính chủ động trong mọi hoạt động, theo ông Lê Anh Tuấn, cơ cấu bộ máy của Chính phủ phải tinh gọn, khả năng điều hành của Chính phủ phải nhanh chóng, kịp thời, hiệu quả.
Theo vị Phó viện trưởng, cần phải chú trọng đến phân cấp quản lý, quy định cụ thể hơn nữa về điều kiện để phân cấp, trách nhiệm của cơ quan phân cấp, sự tham gia người dân vào hoạt động của Nhà nước.
Đề xuất bộ máy Chính phủ giảm xuống còn 20 bộ, giảm Phó Thủ tướng
Với những phân tích này, đại diện Bộ Nội vụ góp ý, cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026, báo cáo đề xuất sẽ rút gọn số bộ, cơ quan ngang bộ từ 22 xuống 20 bộ, cơ quan ngang bộ, bằng việc hợp nhất Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch và Đầu tư thành “Bộ Tài chính-Kế hoạch đầu tư”, Bộ Giao thông Vận tải và Bộ Xây dựng thành “Bộ Giao thông và Xây dựng”.
Đặc biệt, có báo cáo đề xuất thành lập lại Bộ Giáo dục và chuyển nhiệm vụ đào tạo về Bộ Khoa học và Công nghệ và đổi tên Bộ Khoa học và Công nghệ thành “Bộ Khoa học-Công nghệ và Đào tạo”. Bên cạnh đó, sẽ điều chuyển việc đào tạo nghề từ Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội về Bộ Khoa học-Công nghệ và Đào tạo, thành lập Bộ Công Thương và Du lịch, Bộ Văn hóa-Thể thao và Thanh niên.
Đặc biệt, một vấn đề nữa cần chú tâm đó chính là về cơ cấu nhân sự của Chính phủ. Như Bộ Nội vụ đề xuất tại Hội thảo: Nhân sự Chính phủ gồm Thủ tướng Chính phủ, 4 Phó Thủ tướng Chính phủ, 20 Bộ trưởng và Thủ trưởng cơ quan ngang bộ. Theo đó, việc bố trí nhiều Phó Thủ tướng thực chất là một cấp trung gian, lẫn giữa quyền và trách nhiệm của Bộ trưởng với tư cách là người đứng đầu ngành và lĩnh vực, đồng thời không phù hợp với nguyên tắc đảm bảo quyền và trách nhiệm của Thủ tướng.
Ý kiến các đại biểu, các chuyên gia, nhà quản lý, nhà khoa học tham dự Hội thảo đồng thuận cho rằng, muốn có một cơ cấu Chính phủ tinh gọn, hoạt động hiệu quả cần phải đánh giá, rà soát, làm rõ chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, cơ quan ngang bộ, tránh tình trạng chồng chéo, trùng lắp.
Các ý kiến đều cho rằng, cần đề xuất hai phương án về cơ cấu tổ chức Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026 và phương án lựa chọn. Trong mỗi phương án, phải đánh giá được những ưu điểm, hạn chế để có đề xuất phù hợp, đảm bảo mang tính thuyết phục cao, ứng dụng được trong thực tiễn.
Ngoài ra, các đại biểu biểu đều tán thành đề xuất về việc hợp nhất giữa các bộ với nhau và điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, cơ quan ngang bộ.
Một yếu tố nữa theo ý kiến các đại biểu đánh giá cũng cần phải tính đến đó chính là việc tinh gọn bộ máy Chính phủ phải gắn với thể chế kinh tế thị trường mới đáp ứng được yêu cầu phát triển nhanh, bền vững kinh tế-xã hội, xác định được những nhiệm vụ nào Chính phủ phải thực hiện, những nhiệm vụ nào do doanh nghiệp và xã hội thực hiện.
Để báo cáo có tính thuyết phục cao và khả thi, các đại biểu cho rằng, cần xác định thế nào là cơ quan ngang bộ, đánh giá được thực trạng hoạt động của bộ máy Chính phủ hiện tại, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, không trùng lắp, chồng chéo từ đó mới có thể thiết kế được cơ cấu tổ chức Chính phủ hợp lý.
Phát biểu tổng kết Hội thảo, Thứ trưởng Triệu Văn Cường đánh giá cao các ý kiến tâm huyết, trách nhiệm và tập trung của các đại biểu khi đây là bài toán khó, câu hỏi không dễ tìm lời giải liên quan đến nhân sự, sắp xếp bộ máy cán bộ, tổ chức hành chính.
Đồng thời, Thứ trưởng Bộ Nội vụ đề nghị Viện Khoa học tổ chức nhà nước tiếp thu các ý kiến đại biểu, tiếp tục chỉnh sửa, hoàn thiện báo cáo, đánh giá kỹ lưỡng về mô hình tổ chức Chính phủ nhiệm kỳ hiện tại, đưa ra các phương án về cơ cấu tổ chức Chính phủ nhiệm kỳ tới, đảm bảo tinh gọn, phù hợp với thể chế kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế, nhất là trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang tác động mạnh mẽ đến các hoạt động quản lý của nhà nước.
Xuyên suốt Hội thảo cũng xuất hiện nhiều ý kiến cho rằng, việc tinh gọn, giảm bớ bộ máy là nhiệm vụ hết sức khó khăn, nặng nề. Do vậy, các đơn vị liên quan cần phải xác định rõ, đồng thời, quyết tâm vượt qua khó khăn mới thành công trong việc giảm từ 22 bộ, xuống còn 20 bộ như đề xuất.
