Bài báo của Sputnik đề cập tới những chi tiết mới được tìm thấy trong các tài liệu được giải mật, cũng như cho thấy điều gì ngăn cản các nhà nghiên cứu đi đến tận cùng của sự thật.
Vị giáo hoàng đầy mâu thuẫn
Khoảng 400 nghìn hộp chứa tài liệu, hộp nào cũng toàn những thông tin giật gân. Suốt một khoảng thời gian dài, Vatican không dám công bố tài liệu lưu trữ từ năm 1939 đến 1958, khi Giáo hoàng Pius XII là "thống đốc của Tông đồ Peter". Đã nửa thế kỷ nay, các cuộc tranh luận về hành động của ông đã vượt xa khỏi phòng nghiên cứu của các nhà sử học.
"Cha kêu gọi các nhà lãnh đạo thế giới đừng bắt đầu cuộc chiến", - một số người nói.
"Pius XII không rút phép thông công khỏi Giáo hội đối với những tên phát xít", - những người khác vặn lại.
Và mặc dù thời kỳ đương chức Giáo hoàng của ông được nghiên cứu tích cực trong suốt hơn một thập kỷ nay, cho tới nay vẫn chưa rõ về vai trò của ông trong Thế chiến thứ hai. Đó là lý do vì sao cả thế giới phấn chấn khi biết rằng Đức Giáo hoàng đương nhiệm quyết định giải mật các tài liệu lưu trữ của thời kỳ đó.
Tuy nhiên, đại dịch coronavirus đã làm thay đổi kế hoạch. Vài ngày sau khi Tòa thánh cho phép các nhà sử học truy cập vào kho lưu trữ, quốc gia nhỏ nhất trên thế giới đã bị đóng cửa vì áp dụng chế độ kiểm dịch. Kể từ thời điểm đó, các chuyên gia đã nghiên cứu tổng cộng 180 hộp tài liệu, tức vài trăm nghìn tờ tài liệu trong tổng sổ hàng chục triệu trang. Tuy nhiên, số lượng tài liệu này cũng đủ lớn để dấy lên một làn sóng mới thảo luận về vai trò của Pius XII.
Cách đây vài ngày, các nhà nghiên cứu từ Đại học Münster đã nhớ lại những tài liệu mà bốn mươi năm trước họ muốn đưa vào một tác phẩm đồ sộ gồm 11 tập về sự tham gia của Vatican vào Holocaust. Tuy nhiên, vào phút cuối cùng, các thành viên của Dòng Tên đã cản trở của việc xuất bản những tài liệu này để giữ thanh danh cho Pius XII.
"Theo các tài liệu lưu trữ, vào mùa thu năm 1942, giáo hoàng đã đọc một bản báo cáo từ một nhà ngoại giao Mỹ, với các thông tin chi tiết về vụ thảm sát người Do Thái ở Warsaw và Lvov", - lãnh đạo nhóm, nhà sử học Hubert Wolf nói trong một cuộc phỏng vấn với ấn phẩm Công giáo Kirche + Leben. Người ta chờ đợi rằng sau khi biết chuyện này, giáo hoàng sẽ tích cực lên tiếng chống đối cái ác đã rõ mười mươi.
"Điều gì khiến ông ta không thể hiện sự phản kháng của mình?"
Báo cáo được xác nhận bởi các tờ trình từ các nguồn của chính Vatican. Cụ thể, tổng giám mục Công giáo Hy Lạp của Lvov, ông Andrey Sheptytsky, đã báo cáo về vụ sát hại khoảng 200 nghìn người Do Thái trong thời kỳ “chiếm đóng trắng trợn của quỷ" ở Ukraina. Một người cung cấp thông tin khác đã báo cáo về "vụ thảm sát không thể tưởng tượng" trong khu ổ chuột Do Thái ở Warsaw.
Thông tin này đã được gửi đến Đức Giáo hoàng bởi Ban Thư ký Nhà nước Vatican, cơ quan tương đương Bộ Ngoại giao. Người đứng đầu bộ phận kêu gọi Pius XII không tin những thông tin về vụ thảm sát.
"Ông nói với giáo hoàng rằng người Do Thái là người có khuynh hướng phóng đại, còn “những người phương đông” (cách gọi người Công giáo Hy Lạp ở Vatican) “không phải là ví dụ về sự trung thực, đây là điều đã được các nhà nghiên cứu Đức chứng minh gần đây. Tài liệu có chữ ký của Della Aqua là chiếc chìa khóa đối với chúng tôi. Tài liệu này đã bị che giấu nhiều năm nay, rõ ràng là tài liệu chống Do Thái, nó làm sáng tỏ lý do tại sao Pius XII không trực tiếp lên án lên án Holocaust", - ông Hubert Wolf nói.
Vài tháng sau khi xuất hiện bản báo cáo được đề cập trên đây, giáo hoàng đã gửi tới các con chiên bức thông điệp Giáng sinh, có lẽ là thông điệp được thảo luận nhiều nhất. Ông đã đề cập đến "hàng trăm ngàn người không có tội lỗi nào ngoài lý do duy nhất là quốc tịch hoặc chủng tộc của họ, mà phải chịu nhận cái chết hay bị tiêu diệt dần dần". Nhưng ông đã phát biểu những lời này một cách qua loa, không nói rõ đến người Đức hay người Do Thái.
Về phần mình, những người bảo vệ giáo hoàng tuyên bố rằng ông vẫn cố gắng can thiệp vào tình huống: theo họ, Giáo hội Công giáo đã cứu bốn ngàn người Do Thái khỏi nguy cơ bị thảm sát.
Người Do Thái châu Âu đã tìm tới chính Vatican để cầu cứu, mặc dù năm 1933 Hitler đã ký kết hiệp ước quốc tế đầu tiên với chính thành phố-quốc gia này.
Các nhà sử học đang cố gắng hiểu chính sách mâu thuẫn của Giáo hoàng Pius XII. Một mặt, ông biết về những cuộc tàn sát người Do Thái và cố gắng giúp đỡ họ. Mặt khác, ông không bao giờ công khai lên án Đức Quốc xã vì điều này.
"Điều gì cản trở giáo hoàng lên tiếng phản đối? Ông viết thư cho các giám mục Đức với những dòng như sau: “Nơi mà Giáo hoàng phải hét lên thì nơi đó ông ta đành im lặng cam chịu”. Có thể, ông sợ sự lặp lại của lịch sử Hà Lan. Ở đó, vào năm 1942, các giám mục Tin lành và Công giáo đã cùng nhau phản đối việc trục xuất (sẽ đưa tới kết quả đương nhiên là sự hủy diệt) của người Do Thái địa phương. Nhưng ở quốc gia này vẫn diễn ra những vụ bắt giữ ngay cả trong số những người Do Thái đã chuyển sang Công giáo", - ông Hubert Wolf nói trong một cuộc phỏng vấn với Sputnik.
Các nhà sử học xem xét báo cáo của 70 đại sứ Vatican, cũng như thư từ của Pius XII với Tổng thống Hoa Kỳ Franklin Roosevelt. Hầu hết tất cả trong các tài liệu này, các nhà nghiên cứu quan tâm đến câu trả lời của giáo hoàng.
"Vấn đề chính trị"
Vai trò của Giáo hoàng Pius XII trong vụ Holocaust không chỉ là mối quan tâm của cộng đồng Do Thái, mà của chính người Công giáo. Kể từ thập niên 60, Vatican đã thảo luận về vấn đề phong chân phước cho giáo hoàng, điều này sẽ mở đường cho việc phong thánh cho ông.
Việc phong chân phước cho thứ bậc thứ nhất của La Mã đã được Benedict XVI tích cực thúc đẩy. Theo một giả thuyết, vì điều này, ông đã ngăn chặn việc công bố tài liệu lưu trữ.
Người thừa kế của ông tại Tòa thánh, Francis I, tuy nhiên đã gỡ bỏ con tem có ghi dòng chữ "bảo mật cho đến tháng 10 năm 2027" khỏi các tài liệu.
"Việc phong chân phước là công nhận ai đó là vị thánh. Tuy nhiên, trong trường hợp của Pius, ngữ cảnh chính trị rất mạnh mẽ. Sau chiến tranh, người ta có quan điểm rất khác nhau đối với ông, mặc dù có bằng chứng cho thấy ông cố gắng bảo vệ người Do Thái, ví dụ, trong câu chuyện về cộng đồng Rome còn sống sót. Ngoài ra, vị tiền thân của ông, Pius XI, vào năm 1937 đã gọi Chủ nghĩa xã hội quốc gia là “một loại tà giáo chủng tộc độc ác chưa từng tồn tại", - nhà sử học Giáo hội Công giáo Alexei Yudin giải thích với Sputnik.
Tuy nhiên, vẫn chưa có lời giải đáp cho câu hỏi chính: tại sao Pius XII không công khai lên án Đức quốc xã mặc dù biết về những vụ thảm sát của người Do Thái?. Vatican sau khi tạm thời đóng quyền truy cập tài liệu lưu trữ do đại dịch hiện chưa thông báo, khi nào các nhà sử học sẽ quay trở lại đó.
