Trong khi đó, theo nhiều đại biểu Quốc hội, ngành điện Việt Nam còn thiếu công khai, minh bạch, còn có tình trạng chào bán, chuyển nhượng dự án, chậm tiến độ, có nơi xảy ra lãng phí, tiêu cực, tham nhũng (như Nhiệt điện Thái Bình 2 với ông Đinh La Thăng).
Giá điện Việt Nam chỉ tăng, không giảm, vì sao?
Sáng nay 7/9, Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội đã có phiên giải trình về thực trạng, giải pháp phát triển điện lực đến năm 2030 trước yêu cầu phát triển kinh tế xã hội dưới sự chủ trì của Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển.
“Người chịu trận” và nhân vật chính trong phiên giải trình sáng nay là Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh. Nhiều đại biểu Quốc hội đã có câu hỏi gửi đến Bộ trưởng Trần Tuấn Anh về tình hình giá điện.
“Chủ trương của Đảng vận hành kinh tế thị trường, kể cả điện đầu vào, và giá bán nhưng thực tế hiện nay giá điện chưa bám sát kinh tế thị trường, giảm động lực phát triển của điện năng?”, đồng chí Phùng Quốc Hiển, Phó Chủ tịch Quốc hội đặt câu hỏi.
Trong khi đó, ông Hoàng Quang Hàm - Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội đặt vấn đề về thông tin từ 2011 đến nay đã có 9 lần điều chỉnh giá điện nhưng “chỉ tăng chưa bao giờ giảm”, chỉ có trường hợp ngoại lệ là trong thời gian dịch Covid-19 mới có giảm theo chủ trương hỗ trợ của Chính phủ.
Theo người đứng đầu Bộ Công Thương, thời gian qua, ngành điện Việt Nam đảm bảo cung cấp đủ điện an toàn. Tuy nhiên, hạn chế có thể thấy là nhiều dự án nguồn điện chậm tiến độ so với quy hoạch, làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới việc đảm bảo cung ứng điện trong thời gian sắp tới.
Theo ông Trần Tuấn Anh, hiện Việt Nam đang nhắm đến mục tiêu xây dựng thị trường điện cạnh tranh. Năm 2011, Thủ tướng phê duyệt đề án với ba cấp độ: trước hết là thị trường phát điện cạnh tranh bắt đầu thực hiện 2011, 2012 và đến nay đã hoàn chỉnh như báo cáo với Quốc hội, đã có hơn 94 nhà máy điện tham gia vào thị trường điện cạnh tranh.
Cấp độ hai, thị trường bán buôn điện cạnh tranh được triển khai từ 2018, 2019 đã có thị trường này và đã tiến hành bán điện cạnh tranh với các tổng công ty lớn ngoài EVN tham gia trực tiếp.
Cấp độ ba, bán lẻ giá điện cạnh tranh dự kiến 2024, sau khi có tổng kết thí điểm từ 2021 - 2024 để đảm bảo ổn định và tính khả thi, hiệu quả của mô hình này để đến lúc đó thật sự có cơ chế thị trường.
“Đến lúc đó mới thực sự có giá điện theo cơ chế thị trường. Điều đó có nghĩa là người sử dụng điện cho dù là sản xuất hay sinh hoạt đều trực tiếp ký hợp đồng với phân phối bán điện giá rẻ. Cơ chế điện này có tăng, có giảm theo đúng kinh tế thị trường, cơ cấu giá đầu vào của giá thành sản xuất điện”, Bộ trưởng Công Thương phân tích.
Theo ông Trần Tuấn Anh, khi đó Nhà nước chỉ quản lý phí của hệ thống truyền tải và phân phối. Phần còn lại, bao gồm cơ chế và cơ cấu giá thành sản xuất là quyết định giá bán lẻ.
“Vì vậy, có thể khẳng định đến 2024 thực tế mới là thị trường hoàn chỉnh và giá điện vận hành theo đúng cơ chế thị trường. Còn hiện nay chưa làm điều đó. Khi theo cơ chế thị trường, giá điện có tăng, có giảm. Nhà nước chỉ quản lý các phí của hệ thống truyền tải và phân phối”, Bộ trưởng Bộ Công thương cho biết.
Việt Nam phải nhập khẩu than và LNG cho sản xuất điện
Cũng tại phiên giải trình hôm nay, đề cập về quá trình cân đối cung cầu nguồn điện giai đoạn 2021 – 2030, lãnh đạo Bộ Công thương khẳng định, nhu cầu phụ tải trong giai đoạn tới về cơ bản sẽ thấp hơn so với các kết quả dự báo trước đây do tác động của dịch Covid-19.
Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, nhu cầu điện thương phẩm sẽ duy trì mức tăng khoảng 8% trong giai đoạn 2021-2030. Công suất nguồn điện năm 2030 dự kiến khoảng 138.000MW, trong đó nhiệt điện than chiếm 27%, nhiệt điện dầu và khí chiếm 19%, thủy điện chiếm 18%, điện gió và mặt trời chiếm 28%, nhập khẩu 5%, còn lại là các nguồn khác.
Đối với những tồn tại, hạn chế trong công tác phát triển ngành điện lực thời gian qua, ông Trần Tuấn Anh cho rằng, đúng là còn nhiều dự án nguồn điện chậm tiến độ so với quy hoạch làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới việc đảm bảo cung ứng điện trong thời gian tới. Tổng công suất các nguồn điện truyền thống có thể đưa vào vận hành trong giai đoạn 2016-2020 của Việt Nam chỉ đạt gần 60%.
“Nguồn điện từ năng lượng tái tạo phát triển nhanh nhưng hệ thống truyền tải điện để giải tỏa công suất phát triển chưa đồng bộ. Một số dự án điện (chủ yếu điện mặt trời) trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận, với tổng công suất khoảng 690MW đã phải hạn chế một phần công suất phát”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết.
Vị lãnh đạo cũng nêu ra một vấn đề nghiêm trọng nữa chính là việc đảm bảo nhiên liệu cho quá trình phát điện ngày càng phụ thuộc vào nhập khẩu. Việt Nam đã phải nhập khẩu than và tới đây sẽ phải nhập khẩu LNG cho sản xuất điện. Theo ông Trần Tuấn Anh, ước tính Việt Nam cần nhập khoảng 60 triệu tấn than và 12 triệu tấn LNG vào năm 2030.
Ngoài ra, theo Tư lệnh Bộ Công thương, việc huy động vốn cho các dự án điện gặp nhiều khó khăn. Trung bình mỗi năm nhu cầu vốn đầu tư cho nguồn và lưới điện khoảng 8-10 tỷ USD. Các tập đoàn nhà nước đều gặp khó khăn về tài chính nên việc huy động vốn cho các dự án của họ cũng gặp khó khăn.
“Đáng nói, cho đến nay vẫn chưa có cơ chế đấu thầu để thu xếp vốn đầu tư cho ngành điện, chưa có chế tài ràng buộc trách nhiệm của các chủ đầu tư khi thực hiện chậm trễ các dự án điện”, Bộ trưởng thừa nhận.
Ông Trần Tuấn Anh cũng nêu rõ, công tác quản lý nhà nước trong quá trình chuẩn bị và thực hiện đầu tư còn bất cập, quy định của pháp luật còn chồng chéo, không rõ ràng, thiếu cơ chế đặc thù cho phát triển ngành điện, nhất là các dự án cấp bách, quan trọng.
Giá điện ở Việt Nam thiếu công khai, minh bạch, dễ dẫn đến tham nhũng
Phát biểu đặt câu hỏi với Tư lệnh Bộ Công thương, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Đỗ Văn Sinh cho biết, mấy năm qua, giá điện tăng 9 lần, chưa bao giờ giảm.
“Hầu hết lình xình dính đến điện đều liên quan đến giá, nhưng phải thấy cái gốc là chuyện điều hành ngành điện lực”, ông Sinh chỉ rõ.
Theo vị Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, giá điện và câu chuyện điều hành giá điện chỉ là “ngọn” của vấn đề. Trong khi đó, gốc gác cua vấn đề lớn hơn, xuất phát từ những bất cập trong quy hoạch, chính sách phát triển năng lượng tái tạo.
“Câu chuyện ở đây là điều hành, không phải giá. cách quy hoạch điện như hiện nay dẫn đến nhiều hệ lụy. Trong đó, vi phạm nguyên tắc “công khai, minh bạch, bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh”, ông Đỗ Văn Sinh nhấn mạnh.
Vị đại biểu cho rằng, việc thiếu công khai, minh bạch, dẫn đến nhiều nhà đầu tư được lựa chọn nhưng không đủ năng lực về tài chính và kỹ thuật, còn có tình trạng chào bán, chuyển nượng dự án. Ngoài ra, còn nhiều dự án chậm tiến độ (Long Phú 1, Sông Hậu 1), có dự án xảy ra lãng phí, tiêu cực, tham nhũng (như Nhiệt điện Thái Bình 2 – một trong những dự án “di sản” của cựu Ủy viên Bộ Chính trị Đinh La Thăng).
Đồng thời, mặt khác, trong các trường hợp có sự thay đổi quy mô, thời gian vận hành, các nhà đầu tư mất nhiều thời gian, tiền của, cơ hội đầu tư để được thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh, bổ sung vào quy hoạch, không phù hợp với vai trò định hướng trong quy hoạch mà trên thực tế là để “cấp phép”.
Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thấy tiếc và bức xúc khi chưa giảm được giá điện
Ông Trần Tuấn Anh giải trình về vấn đề này cho biết, hiện nay, Luật Giá quy định, có cơ chế giá của các khu vực chênh lệch, có biểu giá bán lẻ điện trong khung 5 năm ổn định, trong đó có cả điện sinh hoạt, điện sản xuất và điện kinh doanh.
“Tuy nhiên, đúng như đại biểu Hoàng Quang Hàm nêu, thời gian qua “giá điện chỉ có tăng chứ không có giảm” vì trên thực tế những yếu tố trong thời gian từ 2011-2020, khi thực hiện thị trường điện cạnh tranh chưa có cơ hội để cân đối và đảm bảo giá thành giá điện sản xuất của EVN và các doanh nghiệp đầu tư”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định.
“Chúng tôi thấy tiếc và bức xúc khi chưa giảm được giá điện. Sắp tới, khi hình thành thị trường cạnh tranh thì công khai, đảm bảo giá điện có lên, có xuống và phù hợp với vận hành của thị trường”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nêu rõ.
Bộ tưởng Bộ Công Thương nhìn nhận, trên thực tế người tiêu dùng và người sử dụng điện chưa có cơ hội được hưởng cơ chế điện giá giảm. Theo vị lãnh đạo, bởi các khâu đầu vào của giá điện cũng như các chi phí chung chưa giảm, trong thời gian qua khi có dấu hiệu giảm của đầu vào như giá khí, giá than, chúng ta có điểu chỉnh một bước giảm giá điện trong 10% và cũng là yếu tố để giảm giá điện trong thời điểm dịch Covid-19.
Bộ trưởng Công Thương cho biết, nhân ý kiến của đại biểu Hoàng Quang Hàm, Bộ đang tiếp tục nghiên cứu xây dựng giá bán lẻ điện. Chính vì vậy, thời gian vừa qua đã đưa ra xin ý kiến của dư luận về giá điện bán lẻ theo bậc thang, cũng như giá bán lẻ điện một giá.
“Sau khi có ý kiến đánh giá và ý kiến của dư luận, nhân dân, chúng tôi biết rằng còn nhiều tồn tại, giá điện bậc thang và giá điện một giá cũng không đảm bảo đa mục tiêu của chúng ta vừa hỗ trợ người dân, vừa đảm bảo mục tiêu sản xuất nhưng đồng thời đảm bảo sử dụng tiết kiệm điện. Vậy chúng tôi đã chủ động rút lại giá điện một giá để tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho hay.
“Tuy nhiên trong suốt thời gian từ 2010-2011, hồi đó tôi cũng chưa được tham gia quản lý về lĩnh vực này nhưng hầu như EVN trong quá trình sản xuất và phân phối điện của mình thì thường xuyên treo khoản nợ, những khoản chưa được tính toán, nhất là vấn đề tỷ giá”, Bộ trưởng Công Thương nói.
Ông Trần Tuấn Anh khẳng định, căn cứ trên yếu tố đầu vào, trong quá trình xây dựng giá bản lẻ điện đều đối chiếu thông tư hướng dẫn. Các báo cáo kinh doanh của EVN đều có kiểm toán hàng năm. Đặc biệt, cơ cấu giá thành sản xuất của giá điện đều được kiểm toán cũng như được các cơ quan chức năng thẩm định trước khi trình Thủ tướng.
“Chúng tôi tin rằng trong thời gian tới đây, khi chúng ta hình thành thị trường điện cạnh tranh thì câu chuyện giá điện sẽ thực sự hoàn toàn minh bạch, công khai. Tôi tin rằng nguyên tắc của chúng ta lúc đó sẽ được đảm bảo các yếu tố của thị trường, giá điện có lên, có xuống và phù hợp với sự vận hành của thị trường”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nêu rõ.
