Cấm TikTok và WeChat là đi ngược lại luật lệ của WTO

Cần lưu ý Hoa Kỳ đã không cung cấp bất kỳ bằng chứng nào để biện minh cho sự cần thiết phải áp đặt các hạn chế nghiêm ngặt như vậy.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký một số lệnh hành pháp để hạn chế TikTok và WeChat. Theo hai tài liệu đầu tiên, tất cả các giao dịch với TikTok và WeChat bị cấm kể từ ngày 20 tháng 9. Trong trường hợp của TikTok, có thể bán doanh nghiệp TikTok ở Mỹ cho một công ty Mỹ - trong trường hợp này, các lệnh trừng phạt có thể tránh được. Không có lựa chọn như vậy cho WeChat. Lệnh hành pháp thứ hai quy định vào tháng 11, công ty mẹ của Bytedance — doanh nghiệp sở hữu TikTok, phải tự thoái vốn khỏi bất kỳ tài sản nào mà họ có được thông qua việc sáp nhập với Musical.ly vào năm 2017. Kết quả của sự hợp nhất này là TikTok đã thu hút được lượng người dùng toàn cầu của ứng dụng video ngắn giống TikTok ban đầu là Musical.ly. Và nếu TikTok không tuân thủ lệnh hành pháp đầu tiên, ngụ ý lệnh cấm tải xuống chương trình trong các cửa hàng ứng dụng của Mỹ, thì việc không tuân thủ lệnh thứ hai sẽ dẫn đến việc chặn hoàn toàn TikTok trong nước Mỹ, vì trong trường hợp này, các nhà khai thác mạng đường trục của Mỹ sẽ bị cấm cung cấp lưu lượng truy cập cho TikTok. 

Ngay từ đầu, phía Trung Quốc đã coi hành động của Trump là một nỗ lực để lấy đi một phần đáng kể công việc kinh doanh phát đạt từ các chủ sở hữu Trung Quốc. Vụ hợp nhất được cho là của TikTok với Oracle và Walmart vẫn chưa diễn ra và vẫn chưa biết liệu có diễn ra hay không. Có quá nhiều mâu thuẫn trong đó. Bytedance cho biết Oracle và Walmart chỉ có thể nhận được 20% cổ phần trong TikTok Global mới. Đồng thời, Bytedance sẽ giữ lại phần lớn cổ phần. Công ty Trung Quốc cũng sẽ giữ quyền kiểm soát các công nghệ quan trọng, bao gồm thuật toán trí tuệ nhân tạo điều chỉnh việc phân phối nội dung đến người dùng. Đồng thời, chính quyền Mỹ nhấn mạnh thỏa thuận chỉ có thể thực hiện được nếu quyền kiểm soát được chuyển giao cho các công ty Mỹ. Không biết liệu Trung Quốc có chấp thuận ít nhất một số hình thức của thỏa thuận hay không, vì theo luật, việc xuất khẩu các công nghệ nhạy cảm, bao gồm cả các thuật toán trí tuệ nhân tạo, sẽ bị hạn chế. 

Trung Quốc cho rằng Hoa Kỳ, bằng hành động của mình, đã vi phạm các nguyên tắc cạnh tranh tự do, hạn chế thương mại dịch vụ quốc tế. Trên thực tế, đây là thông điệp mà các đại diện Trung Quốc tại WTO cố gắng truyền tải. Đây không phải là lần đầu tiên Trung Quốc kháng nghị theo các tiêu chuẩn của Tổ chức để chống lại Hoa Kỳ. Và, nhân tiện, không phải không có thành công. Gần đây, WTO thừa nhận Hoa Kỳ đã vi phạm các quy tắc thương mại toàn cầu khi áp thuế đối với các sản phẩm trị giá 234 tỷ USD của Trung Quốc vào năm 2018. Thứ nhất, Mỹ chỉ áp dụng thuế quan đối với các sản phẩm của Trung Quốc, điều này trái với nguyên tắc không phân biệt đối xử. Thứ hai, mức thuế vượt quá mức tối đa cho phép theo các điều kiện của WTO. Cuối cùng, Mỹ chưa bao giờ có thể đưa ra một trường hợp thuyết phục về lý do tại sao Trung Quốc phải là đối tượng ngoại lệ đối với quy tắc chung. 

Chưa biết lần này WTO sẽ đứng về phía nào. Nhưng trong mọi trường hợp, đối với Trung Quốc, quyết định này sẽ có giá trị hình ảnh hơn. Mọi quyết định của WTO đều có thể bị Hoa Kỳ tẩy chay. Để làm điều này, chỉ cần nộp đơn kháng cáo trong vòng 60 ngày là đủ. Trong trường hợp này, phán quyết của WTO sẽ "treo" vô thời hạn, do công việc của Cơ quan Phúc thẩm đang bị tê liệt, cũng là do phía Hoa Kỳ. Washington đã ngăn chặn việc bổ nhiệm các thẩm phán mới cho Cơ quan Phúc thẩm WTO trong vài năm qua. Tháng 12 năm ngoái, nhiệm kỳ của 2 trong số 3 thẩm phán còn lại đã hết hạn, và kể từ đó công việc của Cơ quan Phúc thẩm bị đình chỉ, vì theo điều lệ của Tổ chức, phải có tối thiểu 3 thẩm phán để hoạt động.

Hệ thống tư pháp Mỹ giúp gì cho các công ty Trung Quốc?

Hệ thống tư pháp Hoa Kỳ, vẫn giữ được tính độc lập của mình, cung cấp nhiều hỗ trợ thiết thực hơn cho các công ty Trung Quốc. Tòa án Mỹ nhận thấy việc chặn WeChat là bất hợp pháp, đã phán quyết do siêu ứng dụng WeChat có chức năng quan trọng là trao đổi thông tin và liên lạc giữa các công dân Trung Quốc sống trên khắp thế giới, bao gồm cả ở Hoa Kỳ, nên việc ngăn chặn nó vi phạm Tu chính án thứ nhất của Hiến pháp Hoa Kỳ - đảm bảo Quốc hội không xâm phạm quyền tự do ngôn luận hoặc tự do báo chí. Về TikTok, Bytedance cũng đạt được chiến thắng tạm thời tại Mỹ. Thẩm phán đã hủy lệnh cấm tải xuống TikTok, được cho là một phần của việc không tuân thủ lệnh hành pháp đầu tiên của Trump. Lý do chính xác đằng sau được tòa giữ bí mật. Lệnh hành pháp của Trump vi phạm quyền thủ tục của TikTok, theo một số báo cáo truyền thông Mỹ. 

Chưa biết cuộc đối đầu giữa doanh nghiệp Trung Quốc và chính quyền Mỹ sẽ kết thúc như thế nào

Thứ nhất, phán quyết của tòa án về TikTok không áp dụng cho lệnh hành pháp thứ hai của Trump, sẽ bắt đầu các biện pháp trừng phạt vào tháng 11. Thứ hai, các nhà chức trách Hoa Kỳ thông báo họ sẽ kháng cáo các quyết định của tòa án. Vì vậy, các công ty Trung Quốc sẽ phải đối mặt với một cuộc chiến pháp lý nghiêm trọng cho quyền lợi của mình tại Hoa Kỳ.

Cuộc đấu tranh của Trung Quốc với Hoa Kỳ tại các tổ chức quốc tế, cụ thể là WTO, có thể không mang lại kết quả thiết thực cho các công ty cụ thể. Nhưng không nên coi những nỗ lực này là vô ích. Điều quan trọng là Trung Quốc phải tái khẳng định vị thế của mình như một người chơi có trách nhiệm trên trường quốc tế, tôn trọng các nguyên tắc của chủ nghĩa đa phương và thương mại tự do.