«Khám phá quan trọng nhất của nhiều thế kỷ». Ai đã có thể sống trên Sao Hỏa
© Ảnh : NASA
Đăng ký
Tàu thám hiểm Perseverance đã phát hiện ra tằng trên Sao Hỏa có những dấu hiệu sinh học tiềm năng - dấu vết tồn tại sự sống. Các nhà khoa học đưa ra giả thuyết - loài sinh vật nào có thể đã để lại những dấu vết đó. Nếu khám phá được xác nhận, nó sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng trên Trái Đất.
Sự kiên trì được đền đáp
Ngày xửa ngày xưa nào đó, trên sao Hỏa từng có mưa, và bề mặt của hành tinh màu đỏ được bao phủ bởi sông, hồ, biển và đại dương, bầu khí quyển khi đó đặc hơn và ấm hơn hiện tại. Theo đánh giá của các nhà khoa học, sự sống bắt nguồn từ Trái Đất vào khoảng thời gian tương tự - từ ba tỷ rưỡi đến bốn tỷ năm trước đây.
Tuy nhiên, hành tinh Đỏ sau đó đã mất từ trường, và bầu khí quyển bị "thổi bay" bởi gió Mặt Trời. Áp suất khí quyển giảm xuống mức thấp đến mức nước lỏng không thể đọng lại trên bề mặt mà bị bốc hơi hết.
Ngày nay, Sao Hỏa là một sa mạc không có sự sống. Nước (H2O) được bảo tồn dưới dạng các chỏm băng ở hai cực, mỏ băng ngầm và nước muối mặn có thể xuất hiện trong thời gian ngắn ở dạng lỏng trên một số sườn núi vào mùa ấm áp của năm.
Ngoài ra còn có những lòng sông trùng vào nơi xưa kia từng là vùng chứa nước. Những nơi này được coi là hứa hẹn nhiều triển vọng nhất cho sự nghiệp tìm kiếm sự sống. Một trong số đó là miệng núi lửa Jezero rộng 45 km với đồng bằng châu thổ của sông Neretva đã khô cạn. Năm 2020 cỗ xe tự hành Perseverance («Kiên trì») đã được gửi đến đó. Nhiệm vụ của «Kiên trì» là thu thập các mẫu đất đá, kiểm tra bằng các thiết bị rồi đặt vào các khoang đặc biệt, chờ những chuyến thám hiểm kế tiếp có thể đưa những mẫu vật quý giá về Trái Đất để nghiên cứu thêm.
Xe tự hành đã hạ cánh thành công xuống hành tinh Đỏ vào tháng 2 năm 2021. Bốn năm rưỡi sau, dường như bộ máy đã tiến gần nhất có thể đến mục tiêu chính là khám phá sự sống. Ít nhất, thì đây cũng là giả thiết của các nhà nghiên cứu từ Đại học Hoàng gia London khi xử lý dữ liệu do NASA thu thập được.
«Dấu hiệu đáng tin cậy»
Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature, dành riêng nói về một gờ đá màu sáng có tên gọi là "Thiên thần Rực rỡ" ở Thung lũng Neretva. Tại đó, xe tự hành đã bắt gặp một lớp đất sét và một lớp cứng hơn là đá bùn hạt mịn. Xe tự hành đã "chiếu sáng" các mẫu vật bằng tia X và máy quang phổ Raman cực tím - thiết bị đặc biệt để phát hiện các hợp chất hữu cơ.
Việc phân tích thông tin thu được đã cho kết quả bất ngờ: hóa ra đây là loại đá trầm tích giàu silic và đất sét, đặc trưng của trầm tích đáy hồ, chứ không phải là dưới đáy sông, nơi có dòng chảy nhanh cuốn trôi đi những hạt như vậy. Cũng có nghĩa là, tại đó đã hình thành một "môi trường năng lượng thấp" được cho là có tiềm năng thích hợp với sự sống, như các nhà khoa học lưu ý. Các tác giả của nghiên cứu nêu giả thiết rằng rất có thể Thung lũng sông Neretva khi nào đó đã từng bị ngập lụt.
Ngoài ra, trong đá bùn còn phát hiện thấy một nhóm các khối kết tụ nhỏ. Phân tích hóa học chỉ ra rằng những cấu trúc có kích thước milimet này rất giàu khoáng chất sắt-phosphate và sắt-sulfide (có thể là vivianite và greigite).
"Như tất cả những gì đang thấy, các khoáng chất này dường như được hình thành do phản ứng oxy hóa khử liên quan đến cacbon hữu cơ. Quá trình này có thể gây ra bởi cả phản ứng phi sinh học (tức là gắn với bản chất vô cơ) và điều thú vị là gắn với các tiến trình sinh học", các nhà nghiên cứu tuyên bố.
Chính những thành phần tương tự cũng được tìm thấy trong sản phẩm phụ từ quá trình trao đổi chất của vi khuẩn trên Trái Đất. Theo quan điểm của các tác giả nghiên cứu, đây có thể được coi là «dấu hiệu sinh học tiềm năng thuyết phục, làm tăng khả năng của ý tưởng trên Sao Hoả khi nào đó đã từng tồn tại sự sống vi khuẩn».
Sự sống và Chính trị
«Phát hiện này có thể là một trong những khám phá quan trọng nhất của nhiều thế kỷ vừa qua", ông Natan Eismont, chuyên gia hàng đầu tại Viện Nghiên cứu Không gian thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga nhận định.
"Thực sự giống như kết quả hoạt động sống của các sinh vật. Nhưng xác định như vậy còn này quá cấp tiến, nên tất nhiên cần hết sức thận trọng và kiểm tra nghiêm túc, thu hút sự tham gia của tất cả những thành viên có thể». Bởi các mẫu được lấy từ trầm tích hồ, nhà khoa học lưu ý, chúng có thể giống như đá vỏ sò của chúng ta - là loại đá hình thành chủ yếu bởi vỏ của các động vật hóa thạch.
Như vậy, chỉ có thể xác nhận điều này bằng một cách là nghiên cứu chi tiết các mẫu lấy trên Trái Đất bằng những thiết bị nhạy hơn nhiều so với những thiết bị có sẵn của Perseverance. Việc trả lại các mẫu đất đá dự kiến vào những năm 2030. Tuy nhiên, thời hạn có thể xê dịch: sứ mệnh cho đến nay vẫn đang trong giai đoạn tiến hành, mà chi phí của dự án thì liên tục tăng (theo tính toán mới nhất, đã cần tới 11 tỷ USD). Ngân quỹ NASA hiện đang cạn kiệt: chính quyền Donald Trump ngần ngại phân bổ kinh phí cho không gian sâu mà dành ưu tiên cho "cuộc chạy đua Mặt trăng" với Trung Quốc và những siêu dự án quốc phòng trên quỹ đạo.
Dù vậy, vẫn có hy vọng rằng việc phát hiện ra dấu hiệu sự sống của bộ máy thám hiểm Perseverance có thể làm thay đổi tình hình và cấp xung lực thúc đẩy tài trợ để khám phá các hành tinh khác. Hơn nữa, Sao Hỏa không phải là ngôi nhà tiềm năng duy nhất của người ngoài hành tinh.
Không chỉ riêng sao Hỏa
"Trên thực tế, cả trước đây cũng đã từng vang lên những tuyên bố giật gân tương tự. Chẳng hạn, sau khi phân tích hình ảnh từ một tàu đổ bộ của Liên Xô, ông Leonid Ksanfomality chuyên viên Viện Nghiên cứu Không gian thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga đã tuyên bố phát hiện thấy những vật thể chuyển động trên bề mặt sao Kim", ông Eismont nhắc nhở. Vào thời điểm đó, giả thuyết này đã vấp phải nghi ngờ lớn, thậm chí bị đe dọa sa thải. Tuy nhiên, việc phân tích lại những hình ảnh này vào năm 2013 với sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại và phần mềm toán học một lần nữa cho thấy những điểm bất thường khó giải thích nếu thiếu "những giả định mang tính cách mạng".
Vấn đề chính của giả thuyết Sao Kim bao hàm ở chỗ các điều kiện trên bề mặt hành tinh này cực kỳ khắc nghiệt: nhiệt độ khoảng 500 °C và áp suất 100 atm, không phù hợp cho sự sống trên cạn ở dạng carbon. Điều này buộc các nhà khoa học phải xem xét khả năng hiện hữu những dạng sống khác biệt về nguyên tắc - ví dụ, trên cơ sở silic.
Hy vọng phát hiện ra sự sống cũng gắn liền với vệ tinh của Sao Mộc là Europa. Nó được bao phủ bởi một lớp băng dày, mà bên dưới, theo giả thiết, là một đại dương nước ấm lỏng, nơi có thể tồn tại những cư dân tương tự như trên Trái Đất. Có hai dự án lớn nhắm đến Europa: Europa Clipper của Hoa Kỳ và JUICE của châu Âu, ông Eismont nói thêm đồng thời phàn nàn rằng Nga từng là một thành viên tham gia chương trình châu Âu, nhưng vì nhiều lý do, sự hợp tác đã bị chấm dứt.
Những câu hỏi quan trọng
Các nhà khoa học tin rằng Sao Hỏa vẫn có thể mang đến những điều bất ngờ. Không loại trừ là sẽ tìm thấy ở đó không chỉ dấu vết của vi khuẩn cổ đại, mà cả những "cư dân Sao Hỏa" còn sống nguyên.
"Sự vắng mặt của sự sống trên Sao Hỏa hiện vẫn chưa rõ ràng. Sao Hỏa ít được khám phá, và không loại trừ khả năng sự sống hiện đang tồn tại ở bên dưới bề mặt hành tinh, thậm chí có thể ở độ sâu nhỏ", TS Sinh học Vladimir Cheptsov tại Đại học Tổng hợp Quốc gia Lomonosov Matxcơva và là người được trao giải thưởng tài trợ của Quỹ Khoa học Nga tuyên bố.
Hiện có một điều rõ ràng: việc tìm kiếm sự sống ngoài Trái Đất sẽ tiếp nối, và không chỉ vì bởi tính tò mò hiếu kỳ của con người.
"Điều này sẽ giúp trả lời những câu hỏi cơ bản quan trọng nhất - sự sống bắt nguồn như thế nào và liệu chúng ta có đơn độc trong toàn Vũ trụ bao la hay không. Việc tìm kiếm cũng cần thiết để khám phá không gian sâu và xa hơn, bởi nếu một người bay đến hành tinh có «chủ nhà» mà không biết về khả năng sinh sống của nó, hoặc vô tình mang một dạng sống ngoài Trái Đất về Trái Đất, thì có thể gây ra hậu quả cực kỳ thảm khốc", ông Cheptsov giải thích.
Ngoài ra, ông nói tiếp, bản thân quá trình tìm kiếm như vậy cũng góp phần phát triển kỹ thuật và công nghệ, đang được sử dụng không chỉ trong ngành công nghiệp vũ trụ. Mà nếu thực sự phát hiện được sự sống, nhà khoa học cho rằng sẽ là tài nguyên vô cùng quý giá dành cho sự phát triển công nghệ sinh học và những lĩnh vực khoa học khác
