Làm thế nào mà ngay đêm trước Thế chiến II, Liên Xô đã chế tạo được phương tiện chiến đấu độc đáo này rồi trong quá trình chiến đấu tiếp tục đưa mẫu xe tăng đến hoàn hảo, và T-34 đã tồn tại đến những năm 2010 ra sao – xin xem bài tổng hợp của Sputnik.
Từ bánh đến xích
Tháng 10 năm 1937, Cục thiết kế kỹ thuật Kharkov đứng đầu là chuyên gia thiết kế tài năng Mikhail Koshkin được giao nhiệm vụ phát triển mẫu xe tăng triển vọng. Các nhà thiết kế đã làm việc cùng lúc với hai mẫu máy: vừa có bánh xe vừa có bánh xích, và hoàn toàn bánh xích. Vào mùa xuân năm 1938, chiếc xe tăng nguyên mẫu A-20 được tạo ra với lớp vỏ thép chống đạn. Lần đầu tiên trong thực tế chế tạo xe tăng thế giới, trên chiếc xe tăng này lắp đặt động cơ diesel V12 B-2 tốc độ cao với công suất 500 mã lực: đây chính là điểm ưu việt kỹ thuật đi trước thời đại.
Vào cuối tháng 12 năm 1939, Ủy ban Quốc phòng thuộc Hội đồng Dân ủy (Chính phủ) Liên Xô ra nghị định tiếp nhận mẫu xe tăng mới vào hệ trang bị với mã hiệu T-34. Xe có lớp giáp dày hơn và trang bị pháo 76 mm cải tiến cùng với hai súng phóng lựu cỡ nòng 7,62 mm.
Chạy thử và so sánh với “đối thủ tiềm năng”
Mùa đông 1939-1940, nhà phụ trách dự án Mikhail Koshkin đã chỉ huy cuộc chạy thử hai chiếc T-34 từ Kharkov đến Matxcơva (và ngược lại) để trình bày chứng thực với lãnh đạo tối cao của đất nước. Cuộc chạy đường trường đã chứng tỏ những đặc tính vận hành hiệu suất cao của những cỗ xe. Còn kết quả chịu hỏa lực của T-34 trước súng chống tăng trên thao trường ngoại ô Matxcơva phô trương rằng về mức độ bảo vệ thì mẫu xe tăng mới gần như không thể bị thương tổn! T-34 sánh ngang được với Pz.Kpfw.III (hoặc T-3) - xe tăng chủ lực Đức tại thời điểm đó.
Cỗ máy của Đức vượt trội hơn về thiết bị so với xe tăng Liên Xô, nhưng T-34 được vũ trang tốt hơn và có độ bảo vệ vững hơn, khả năng cơ động vượt địa hình tốt hơn và không hề thua kém về tốc độ. Bên cạnh đó, xe tăng Liên Xô không khó tính, không hề đòi hỏi phải dùng xăng chất lượng octan cao!
Trên chặng đường đi tới hoàn thiện
Loạt sản phẩm mới được khởi động hồi mùa hè năm 1940, nhưng từ các đơn vị chiến đấu nêu nhiều ý kiến về chiếc xe vẫn còn “thô”. Đầu năm 1941, các nhà thiết kế bắt đầu phát triển chiếc T-34M cải tiến. Xe tăng có dung lượng kích thước hơi khác, trang bị pháo 76 mm mạnh và cơ số đạn 100 viên (!). Hộp số đã hoàn chỉnh, động cơ tăng lên 600 mã lực.
Đáng tiếc là sau cuộc tấn công của Đức Quốc xã vào Liên Xô, việc chế tạo mẫu xe mới đã là bất khả. Các nhà máy tiếp tục lắp ráp mẫu T-34 của lần sửa đổi đầu tiên, nhưng trực tiếp loại bỏ những thiếu sót trên băng tải.
Trận đầu thử lửa và sự bất ngờ khó chịu cho Đức Quốc xã
Sự vượt trội của T-34 trở nên rõ ràng ngay trong những tháng đầu tiên của cuộc chiến. Đạn pháo của tăng Xô-viết xuyên thủng lớp áo giáp của xe tăng Đức từ khoảng cách 1.500 mét, trong khi cùng khoảng cách đó thì cỗ máy Liên Xô vẫn nguyên vẹn bởi đạn Đức không đạt tới. Tuy nhiên, đến năm 1941, Hồng quân mới chỉ có ít T-34, chiến sĩ xe tăng Xô-viết mắc lỗi chiến thuật sơ đẳng, rồi phần lớn các cỗ xe đều không có bộ đàm. Những yếu điểm này dẫn đến tổn thất nặng.
Trong khi đó người Đức cẩn thận tháo dỡ một số chiếc T-34 mà quân phát-xít chiếm được và lắp ráp lại, đem thử nghiệm tại thao trường. Kết quả là sự bất ngờ quá khó chịu cho bọn Quốc xã. Đạn từ pháo của T-34 xuyên thủng cả qua tháp pháo của xe tăng Đức, còn phát súng bắn trả thì văng bật ra khỏi lớp bọc thép của Liên Xô! Với câu hỏi – cái gì thực sự chống trả được phương tiện chiến đấu của Nga, các nhà thiết kế và kỹ sư Đức trả lời: "Làm bản sao chính xác của nó!". Tuy không thể sao chép toàn bộ nhưng một số giải pháp kỹ thuật của cỗ máy Nga đã được người Đức tính đến khi vội vàng thiết kế mẫu xe tăng chủ lực mới của họ.
Vào thời gian này, khối lượng sản xuất T-34 trong nước đang được nâng cao. Xe tăng được chế tạo ở một số nhà máy: tại Ural, tại vùng Gorky - nay là Nizhny Novgorod - và thậm chí ở khu vực tiền tuyến Stalingrad (nay là Volgograd).
Hiện đại hóa. Xe tăng T-34-85 và pháo tự hành “Zveroboi”
T-34 đã được hiện đại hóa trong thời hạn ngắn nhất có thể, xe tăng nhận được lớp giáp 90 mm phía trước và 75 mm thân xe, tháp pháo mới và pháo nòng dài 85 mm. T-34-85 đã có thể giao tranh ngang sức với “Panther” về mọi chỉ số và lao vào cuộc đối đầu với “Tiger”, khai thác lợi thế của nó về khả năng cơ động linh hoạt và tốc độ. Trên cơ sở T-34, đã tạo ra các giá treo pháo tự hành - SU-85 và SU-100. Mẫu thứ hai chính là dành cho cuộc chiến chống xe tăng hạng nặng của Đức, vì thế các chiến binh mặt trận lập tức tặng cho nó biệt danh “Zveroboi” hoặc “Người thuần dưỡng Hổ”.
Sự công nhận toàn cầu
T-34-85 trở thành lực lượng tấn công chính của Hồng quân ở giai đoạn cuối của Thế chiến II. Vào mùa xuân năm 1945, những cỗ chiến xa đã tấn công Berlin và vài tháng sau đè bẹp những trận địa bố phòng kiên cố của quân Nhật ở Trung Quốc và Triều Tiên.
Xe tăng T-34-85 đã tham gia vào hầu hết các cuộc xung đột vũ trang của nửa sau thế kỷ 20 và thậm chí sống sót đến tận thế kỷ 21! Cỗ chiến xa đã xung trận ở Triều Tiên, Việt Nam, Trung Đông (và cho đến hôm nay vẫn chiến đấu ở đó), tại châu Phi và châu Mỹ Latinh. Nhìn tổng thể về chất lượng chiến đấu, tính chất đơn giản trong sản xuất và vận hành dễ dàng, nhiều chuyên gia quân sự kể cả của phương Tây đều thừa nhận T-34 là xe tăng hạng trung xuất sắc nhất của Thế chiến II và là một trong những mẫu xe tăng tốt nhất của thế kỷ 20.
Còn động cơ diesel V-2 sau khi trải qua vô số đợt nâng cấp vẫn được sản xuất trong phiên bản dân dụng cho đến ngày nay. Các biến thể quân sự hiện đại của loại động cơ này là V-92S2 tuabin (1.000 mã lực) và V-92S2F2 (1.130 mã lực) thì đang được trang bị cho xe tăng T-72 đời chót và toàn bộ gia đình T-90 nói chung.