Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế cũng nhận định, Trung Quốc có nguy cơ bị khối kinh tế chung EU và Nhật Bản tẩy chay, cô lập. Đặc biệt, sẽ có hàng loạt tác động tiêu cực, hơn gây áp lực lên Bắc Kinh nếu Việt Nam ký kết thành công thỏa thuận thương mại tự do FTA với Mỹ.
Có EVFTA, Việt Nam cũng khó thay Trung Quốc làm công xưởng của thế giới
Tờ Bưu điện Nam hoa Buổi sáng (South China Morning Post) vừa có bài phân tích về việc liệu Việt Nam có khả năng thay thế Trung Quốc trở thành công xưởng của thế giới hay không cùng những nhận định liên quan đến thỏa thuận thương mại tự do EVFTA mà Quốc hội Việt Nam vừa phê chuẩn, giới đầu tư châu Âu sẽ tăng mạnh nguồn vốn vào Việt Nam và giảm dần sự hứng thú cũng như lệ thuộc đối với Trung Quốc.
Mở đầu bài viết, SCMP đánh giá, ngay cả khi có nhiều ý kiến trong khu vực hoan nghênh thỏa thuận thương mại tự do giữa Liên minh châu Âu và Hà Nội (EVFTA), đồng thời mở ra những hướng đột phá kinh tế mới cho hai bên, giới phân tích vẫn nhận định rằng, dù đạt được thỏa thuận thương mại lịch sử này, cũng khó để Việt Nam có thể trở thành công xưởng của thế giới, lật đổ “đế chế” nhà cung ứng hàng đầu của Trung Quốc.
Theo SCMP, EVFTA không phải là giải pháp hoàn hảo đáp ứng mọi yêu cầu phục hồi kinh tế của Việt Nam sau đại dịch Covid-19. Hiệp định này chưa đủ để giúp kinh tế Việt Nam ngay lập tức “hóa rồng” hậu Covid-19.
“Giới chuyên gia Trung Quốc cũng cho rằng, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) sẽ không khiến các nhà đầu tư và doanh nghiệp nước ngoài rút thẳng dây chuyền sản xuất, bỏ Trung Quốc để chuyển hẳn sang Việt Nam”, theo SCMP.
Bằng việc thông qua EVFTA, thỏa thuận giúp cắt giảm hoặc bỏ tới 99% thuế quan hàng hóa được giao dịch giữa Việt Nam và EU. Về phương diện ngành dệt may, 77,3% thuế quan sẽ được loại bỏ sau 5 năm và 22,7% còn lại sau 7 năm.
Theo ông Nicolas Audier - Chủ tịch Phòng Thương mại Châu Âu tại Việt Nam, EVFTA được ký kết trong thời điểm thuận lợi cho các công ty châu Âu.
Dự kiến hiệp định sẽ có hiệu lực vào tháng 7, EVFTA mở ra cơ hội phát triển cho hàng loạt lĩnh vực dịch vụ của Việt Nam, bao gồm bưu chính, ngân hàng, vận chuyển và mua sắm công cộng. Đây là thỏa thuận thứ hai của EU với một thành viên ASEAN (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á) sau Singapore, đồng thời cũng nằm trong số ít các hiệp định thương mại mà khối kinh tế chung châu Âu có với các nước đang phát triển.
Thỏa thuận này sẽ mang lại lợi ích cho các công ty như nước giải khát Saigon Cider có trụ sở tại TP.HCM và đang xuất khẩu sản phẩm sang Pháp và Campuchia.
Nhà sáng lập người Anh, Hannah Jefferys, người cũng đang đàm phán với các công ty Đức và Bồ Đào Nha, cho biết EVFTA mang lại rất nhiều lợi ích.
“Khách hàng sẽ được cung cấp sản phẩm với giá tốt hơn và nhận được các sản phẩm tốt hơn từ phía chúng tôi. FTA làm cho xuất khẩu trở nên dễ dàng hơn vì nhiều chi phí sẽ giảm xuống hoặc cắt bỏ”, ông Hannah Jefferys nhấn mạnh.
Giống như nhiều doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi đại dịch, doanh số bán hàng của Saigon Cider đã bị ảnh hưởng trong thời gian toàn cầu phải căng mình đối phó với coronavirus và đảm bảo thực hiện chế độ giãn cách xã hội.
“Dịch vụ của chúng tôi là sản phẩm cao cấp, hàng hóa xa xỉ phẩm. Khi nền kinh tế đi xuống, mọi người có xu hướng tìm kiếm thị trường đại chúng và các sản phẩm rẻ hơn”, ông Jeffysys nói.
Một lốc 6 chai Cider có giá 510.000 đồng, tương đương khoảng 21 đô la Mỹ, tại một quốc gia nơi bia tươi được bán với giá khoảng 1,5 đô la Mỹ mỗi lít thì đây là lựa chọn không phải người tiêu dùng nào cũng sẵn sàng ưu tiên.
Cuối tháng 1, Việt Nam không chỉ đóng cửa biên giới với Trung Quốc mà còn tạm ngưng cấp thị thực cho người nước ngoài nhập cảnh từ giữa tháng 3.
Ông Audie, một luật sư làm việc tại Việt Nam từ năm 1995, nói thêm về lợi thế mà EVFTA mang lại.
“Có thể coi đó là một lộ trình để phục hồi, một mặt cho phép công ty châu Âu tiếp cận nhiều hơn đến một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới vào thời điểm chỉ có số ít nền kinh tế khác mở cửa cho doanh nghiệp”, Audie nhấn mạnh.
Ông cho biết các doanh nghiệp tại Việt Nam đang trên đà phục hồi nhanh chóng trở do cả nước đã ứng phó thành công với đại dịch SARS-CoV-2.
Vị luật sư cũng dự đoán xu hướng gia tăng đầu tư của EU vào Việt Nam trong những tháng tới đây.
“Các công ty Châu Âu sẽ sớm tiếp cận đến Việt Nam, nơi có thị trường tiêu dùng trung lưu đang phát triển, cũng như các lĩnh vực dịch vụ phát triển mạnh, như giáo dục đại học, viễn thông và ngân hàng”, Audie nói.
Theo Ủy ban Châu Âu, Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ hai của EU tại ASEAN sau Singapore, với kim ngạch thương mại trị giá 49,3 tỷ euro (56 tỷ USD) cho hàng hóa và hơn 3 tỷ euro cho dịch vụ. Theo Chính phủ Việt Nam, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu sang Trung Quốc ở mức 517,26 tỷ USD.
Vì sao Việt Nam không thể thay thế Trung Quốc trở thành công xưởng của thế giới?
Tuy nhiên, theo bà Trinh Nguyễn, chuyên gia kinh tế cấp cao châu Á tại Ngân hàng đầu tư Natixis của Pháp, người từng gọi Việt Nam là một “ngôi sao” trong hoạt động xuất khẩu của Châu Á, cho biết: mức gia tăng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam nhờ EVFTA nhiều khả năng sẽ bị ảnh hưởng do phụ thuộc vào hàng nhập khẩu của Trung Quốc cho sản xuất trong nước.
Để giảm bớt tình trạng phụ thuộc này, bà Trinh cho rằng Việt Nam cần cải thiện chất lượng giáo dục đại học, thúc đẩy đào tạo và xây dựng đội ngũ cung ứng trong nước – tức “nội địa hóa” thành phần nhà cung ứng.
Các chuyên gia kinh tế của Natixis cho biết sự phụ thuộc của Việt Nam vào hàng nhập khẩu của Trung Quốc đã tăng lên đáng kể trong những năm qua. Hoạt động giao thương của Việt Nam với Trung Quốc đã tăng đáng kể từ năm 2014 đến 2018 so với các nước ASEAN khác.
Theo số liệu của Tổng cục Hải quan Việt Nam, sản xuất hàng dệt may Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào nguồn nguyên liệu nhập từ Trung Quốc, đặc biệt là nguồn nguyên liệu thô. Năm ngoái, Việt Nam đã xuất khẩu hàng dệt may trị giá 1,59 tỷ USD sang Trung Quốc và nhập khẩu 11,52 tỷ USD nguyên liệu đầu vào.
Bà Trinh cho biết, thỏa thuận thương mại tự do quy định quy tắc xuất xứ đối với hàng dệt may sẽ buộc nhiều chuỗi cung ứng chuyển sang Việt Nam, mặc dù còn tồn tại mối lo ngại cho ngành này vì hiện tại nhập khẩu nguyên liệu đầu vào rẻ hơn từ Trung Quốc.
“Tôi trông đợi dòng vốn đầu tư vào Việt Nam sẽ tăng lên, giúp thúc đẩy sản lượng kinh tế trong nước”, chuyên gia Trinh Nguyễn nói.
Căng thẳng thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, những vấn đề liên quan công nghệ thiết bị mạng 5G đến việc chặn các lô hàng bán dẫn cho Huawei đã khiến chính phủ và các nhà phân tích kêu gọi đa dạng hóa chuỗi cung ứng, nhằm giảm bớt sự phụ thuộc vào các nhà máy tại Trung Quốc.
Một số quốc gia đã bắt đầu chuyển một số chuỗi sản xuất và cung ứng ra khỏi Trung Quốc khi Washington và Bắc Kinh bắt đầu xung đột thương mại vào năm 2018.
Và trong khi Việt Nam được hưởng lợi, các nhà phân tích như Nguyen cho rằng lợi ích mà Việt Nam nhận được vẫn còn chưa đáng kể, do lực lượng lao động nhỏ, chỉ tương đương 7% qui mô của Trung Quốc.
“Việt Nam sẽ chỉ có thể đón nhận những lĩnh vực mà quốc gia này nhắm đến, như dệt may, giày dép và điện tử. Và ngay cả trong lĩnh vực điện tử, sản xuất đòi hỏi phải huy động lực lượng lao động lớn, Việt Nam không thể đạt được quy mô mà Trung Quốc có cũng như các mối liên kết cung ứng hiện có”, chuyên gia phân tích.
Có cùng ý kiến này, ông Deng Yingwen, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á tại Đại học Tế Nam, Trung Quốc, nói rằng khó có chuyện các nhà đầu tư và nhà sản xuất nước ngoài kéo nhau rút khỏi Trung Quốc và chuyển đến Việt Nam.
“Nhiều nhà sản xuất nước ngoài có khả năng vẫn duy trì hoạt động tại Trung Quốc trong khi chuyển sang hoặc mở rộng hoạt động tại Việt Nam”, ông Deng dự đoán.
Ông Deng bác bỏ suy đoán rằng Việt Nam có thể thay thế Trung Quốc trở thành công xưởng của thế giới, đặc biệt là với những phân khúc sản xuất từ thấp đến trung bình, giữa căng thẳng thương mại Mỹ-Trung đang diễn ra gay gắt.
“So với Trung Quốc, thị trường Việt Nam rất nhỏ với quy mô dân số 100 triệu dân, chỉ lớn hơn một chút so với tỉnh Quảng Tây. Các công ty nước ngoài khó mà di dời hoàn toàn khỏi Trung Quốc do thị trường Trung Quốc rộng lớn và năng lực sản xuất lớn hơn”, ông Deng nói.
Ông Zhai Kun, Giáo sư Quan hệ Quốc tế Đại học Bắc Kinh cho biết, mặc dù EVFTA mang lại lợi ích đáng kể cho Việt Nam, nước này vẫn nên tiếp tục tăng cường các quy trình kiểm soát chất lượng và sản xuất, đặc biệt là trong lĩnh vực thủy sản và dệt may.
“Điều này sẽ cho phép Việt Nam đáp ứng các yêu cầu khắt khe hơn về chất lượng đối với hàng hóa nhập khẩu vào EU và được hưởng các ưu đãi giảm thuế”, ông Zhai nhấn mạnh.
Chuyên gia Zhai cho biết chính Trung Quốc đã bắt đầu chuyển một số khía cạnh của hoạt động và chuỗi cung ứng sang Việt Nam, ngay cả trước khi bắt đầu đại dịch và phê chuẩn EVFTA.
“Việt Nam được coi là điểm đến lý tưởng nhất cho các nhà máy thâm dụng lao động ở Trung Quốc do lợi thế về vị trí, các chính sách ưu đãi cho đầu tư nước ngoài và năng suất lao động”, GS. Zhai nói.
Tuy nhiên, theo ông Zhai, không phải tất cả các lĩnh vực sản xuất đều có thể dễ dàng chuyển sang Việt Nam.
“Lương của công nhân sản xuất Trung Quốc cao gấp ba lần Việt Nam, nhưng công nhân Trung Quốc cũng có tay nghề cao hơn. Quy mô lao động của Trung Quốc khó có thể bắt gặp ở nước khác. Toàn bộ dân số Việt Nam cũng chưa bằng lượng lao động từ nông thôn lên thành thị làm việc của Trung Quốc”, ông Zhai cho hay.
“Trung Quốc là ngôi nhà chung của các công ty hàng đầu thế giới về pin mặt trời, mạng 5G, trí tuệ nhân tạo và sản xuất pin. Vì vậy, Việt Nam khó có thể thay thế hoàn toàn Trung Quốc trong vai trò công xưởng sản xuất của thế giới”, ông Zhai nhận định.
Cùng quan điểm này, ông Deng cho biết thêm rằng EVFTA cũng không phải “cứu tinh” đối với nền kinh tế Việt Nam khi muốn thoát khỏi sự lệ thuộc vào Trung Quốc.
“EVFTA có thể làm tăng kỳ vọng của Việt Nam, đặc biệt là với hy vọng giảm sự phụ thuộc vào thương mại với Trung Quốc. Nhưng điều này là không thực tế và không thể. Là một quốc gia nông nghiệp, nhiều sản phẩm của Việt Nam được bán cho nước láng giềng Trung Quốc, một trong những thị trường lớn nhất. Nếu thực sự có một chiến lược để tự thoát khỏi Trung Quốc, thì tôi sẽ nói rằng đó là một quyết định tồi”, vị chuyên gia thẳng thắn.
Kể từ khi dịch bệnh bắt đầu, chính phủ ở các nước như Nhật Bản và Hàn Quốc đã cố gắng lôi kéo các nhà sản xuất trong nước chuyển các cơ sở sản xuất ở nước ngoài sang Đông Nam Á. Với việc thực hiện với các ưu đãi và chương trình trợ cấp khác, các công ty sẽ có thể đa dạng hóa chuỗi cung ứng của họ.
Tuy nhiên, nhiều nhà đầu tư không thể thực hiện việc chuyển dịch sản xuất, một phần là do sự hấp dẫn của thị trường nội địa lớn tại Trung Quốc.
EVFTA mà Việt Nam đạt được gây áp lực, rủi ro cho Trung Quốc
Theo SCMP, nói thế cũng không có nghĩa là Trung Quốc sẽ không phải chịu tác động gì từ mối quan hệ thương mại ngày càng được tăng cường chặt chẽ và mạnh mẽ hơn giữa EU với Việt Nam.
Trong một bài bình luận của SCMP trước đó, giáo sư Zhai và Yang Yaoyuan hồi tháng 5 cũng phân tích rằng khả năng cạnh tranh của một số sản phẩm chính mà Trung Quốc đang có thế mạnh tại thị trường EU - như dệt may, đồ gia dụng và giày dép - sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi thỏa thuận EVFTA có hiệu lực.
Hiện tại, Việt Nam là nước xuất khẩu hàng may mặc lớn thứ ba thế giới, sau Trung Quốc và Bangladesh.
Các chuyên gia kinh tế lo ngại xu hướng giảm đầu tư châu Âu vào thị trường Trung Quốc, thay vào đó doanh nghiệp nước ngoài sẽ tăng mạnh dòng vốn sang Việt Nam.
Nhận định về những ảnh hưởng kinh tế và chính trị ngày càng tăng của EU trong khu vực nhờ ký kết FTA với cả Singapore và Việt Nam, hai giáo sư Yang và Zhao cho biết, vì nhiều lý do, Trung Quốc đang phải đối mặt với làn sóng tẩy chay mạnh mẽ.
“Trung Quốc có nguy cơ bị khối kinh tế chung EU và Nhật Bản tẩy chay, cô lập”, các chuyên gia cho biết.
Các học giả Trung Quốc cũng lo lắng sẽ có hàng loạt tác động tiêu cực hơn, gây áp lực không nhỏ lên nền kinh tế Trung Quốc nếu Việt Nam ký kết thành công thỏa thuận thương mại tự do (FTA) với Mỹ.