Tại sao phải nộp thuế TNCN?
Như nhiều quốc gia khác, Việt Nam vẫn phải đối mặt với vấn nạn “lách thuế” hoặc “trốn thuế” TNCN do hiểu biết của người dân và doanh nghiệp chưa cao hoặc do quy định về thuế rắc rối khiến người dân không sẵn sàng nộp thuế. Trao đổi với Sputnik, ông Lê Viết Thọ, Giám đốc, Luật sư Điều hành Công ty Luật TNHH CBS giải thích bản chất của thuế TNCN. Luật sư Lê Viết Thọ cho biết:
"Thuế TNCN là sắc thuế trực thu đánh trên thu nhập chịu thuế của cá nhân có thu nhập chịu thuế. Quy định hiện hành đã làm rõ thu nhập nào là thu nhập chịu thuế và thu nhập nào là thu nhập không chịu thuế. Do bản chất của thuế thu TNCN là trực thu trên thu nhập nên người có thu nhập càng cao thì phải nộp thuế càng nhiều, người có thu nhập thấp thì không phải nộp hoặc nộp ít. Đây cũng là thông lệ của thuế TNCN ở nhiều nước trên thế giới".
Đóng thuế là quyền và nghĩa vụ của mọi công dân vì thuế là nguồn thu lớn cho nhà nước để đảm bảo cung cấp các phúc lợi xã hội cho người dân. Hiểu đầy đủ về thuế là tiền đề để mỗi cá nhân thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của mình. Chị Lài Trần, một người dân TP.HCM cho biết:
“Việc nộp thuế là hiển nhiên và bình thường của mọi công dân, đóng góp vào ngân sách nhà nước, tăng cơ hội về an sinh xã hội cho cộng đồng. Điểm yếu của Việt Nam hiện nay là chưa làm rõ số tiền ngân sách TNCN sẽ được dùng vào mục đích nào cho người dân và cộng đồng”.
Theo đánh giá của luật sư Lê Viết Thọ, so với các nước trong khu vực Đông Nam Á thì thuế TNCN của Việt Nam khá là cao, ngang tầm với Thái Lan và một số nước ở Châu Á. Luật sư Lê Viết Thọ cho biết thêm:
“So với các nước trong khu vực, Việt Nam là nước thu thuế TNCN khá cao. Singapore cũng là quốc gia thu thuế TNCN đối với người có thu nhập tầm trung cao và họ làm điều này rất tốt nhiều năm qua. Tuy nhiên, việc thu thuế TNCN ở Việt Nam vẫn còn có nhiều hạn chế về mặt công nghệ cũng như ý thức nộp thuế của người dân”.
Vấn nạn trốn thuế TNCN
Tại Việt Nam những hành vi trốn thuế, gian lận thuế diễn biến cũng khá phức tạp, tinh vi với nhiều sắc thuế như thuế Giá trị Gia tăng, thuế Tiêu thụ Đặc biệt, thuế Thu nhập Doanh nghiệp, thậm chí cả với thuế TNCN. Điển hình mà nhiều báo chí đã đưa tin là trường hợp về điện máy Nguyễn Kim hồi tháng 6/2018. Kết quả thanh tra cho thấy, điện máy Nguyễn Kim đã “lách” thuế TNCN của hàng trăm nhân viên bằng cách chuyển tiền từ lương chức danh, tiền thưởng thành tiền tăng ca, làm thêm giờ để trốn thuế.
Ngoài ra, Nguyễn Kim còn trả lương nhân viên bằng cổ phiếu với mệnh giá 50.000 đồng/cổ phiếu mà không khai thuế. Cục thuế TP.HCM đã ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với siêu thị điện máy Nguyễn Kim. Tổng số tiền Nguyễn Kim phải nộp ngân sách là gần 150 tỷ đồng. Trong đó, truy thu thuế TNCN với số tiền hơn 104 tỷ đồng, phạt hơn 19 tỷ đồng và số tiền chậm nộp hơn 24 tỷ đồng.
Luật sư Lê Viết Thọ lưu ý rằng, cơ quan Thuế cũng gặp khó khăn trong việc quản lý và thu “đủ” thuế TNCN vì thực tế người dân còn nhiều nguồn thu nhập bằng tiền mặt ngoài các khoản thu nhập từ kinh doanh, cung cấp dịch vụ hoặc làm công ăn lương. Luật sư Lê Viết Thọ chỉ rõ:
“Hiện nay vẫn còn có nhiều các nhân bán hàng online đã nhận thức được việc nếu nhận thanh toán tiền hàng qua ngân hàng thì sẽ có thể bị cơ quan thuế kiểm soát thu nhập do đó họ có áp dụng phương thức thanh toán thu trực tiếp (COD), tức là yêu cầu người mua thanh toán bằng tiền mặt khi giao hàng. Đây cũng là vấn đề nóng và cấp thiết mà cơ quan Thuế đang tìm cách để quản lý và thu thuế hiệu quả hơn”.
Từ góc nhìn của chuyên gia thì hình thức thuế ấn định trên doanh thu cũng biểu hiện một số điểm yếu liên quan đến tính công bằng. Luật sư Lê Viết Thọ cho biết:
“Về nguyên tắc, khi thu thuế TNCN phải đảm bảo công bằng. Các cá nhân làm công ăn lương có trách nhiệm nộp thuế đầy đủ theo biểu thuế lũy tiến từ 0% - 35%, và thường những người nộp thuế TNCN nhiều là những cá nhân làm quản lý có thu nhập cao tại các doanh nghiệp và cách thức trả thu nhập thường thông qua chuyển khoản ngân hàng. Tuy nhiên, các cá nhân kinh doanh qua mạng có thu nhập cao chỉ phải nộp thuế theo mức TNCN 2% và 5% thuế Giá trị Gia Tăng, nếu họ có tổng doanh thu từ kinh doanh trong năm từ 100 triệu đồng trở lên. Đây là điều chưa hợp lý và công bằng do việc thu thuế từ các hoạt động kinh doanh của cá nhân có thu tiền mặt là chưa hiệu quả”.
Ngoài, ra luật sư Lê Viết Thọ giải thích cho nghịch lý trên nằm ở việc chưa cho phép trừ chi phí trước khi tính thuế. Luật sư giải thích:
“Ví dụ, tổng doanh thu của một cá nhân kinh doanh là 100 triệu, như vậy mức thuế phải nộp là 7% trên tổng doanh thu. Tuy nhiên, quy định hiện hành không cho phép họ được giảm trừ gia cảnh như cá nhân làm công ăn lương, và cũng không cho phép họ trừ chi phí đầu vào liên quan tới hoạt động kinh doanh như thông lệ về thuế của các quốc gia khác. Nếu cơ quan thuế có cho phép họ làm như vậy thì có thể sẽ giúp các cá nhân kinh doanh tự giác kê khai và nộp thuế nhiều hơn và qua đó tạo ra sự rõ ràng và công bằng hơn giữa hai nhóm đối tượng là các cá nhân kinh doanh và những người làm công ăn lương”.
Xử lý như thế nào với trốn thuế TNCN?
Trốn thuế TNCN là hành vi cố tình không kê khai, không nộp mức thuế TNCN đúng quy định (không nộp, nộp không đủ…) bằng các thủ đoạn gian dối (Khai gian dối, không khai đủ các khoản thu nhập). Sai phạm về thuế TNCN được chia thành hai nhóm: vi phạm hành chính và xử lý hình sự. Luật sư Lê Viết Thọ nêu rõ:
“Kê khai sai tức là vi phạm hành chính. Giả sử thu nhập 100 triệu đồng nhưng kê khai nhầm là 80 triệu đồng hoặc vô tình kê sai sai, quên chưa quyết toán thuế. Những trường hợp như vậy thì không đến mức xử lý hình sự, chỉ bị phạt hành chính, cơ quan thuế sẽ truy thu phần thuế còn thiếu và áp dụng các biện pháp xử phạt bổ sung. Vấn đề là có khá nhiều người chủ quan hoặc không nhận thức được tầm quan trọng của việc tự giác kê khai, nộp thuế TNCN”.
Truyền thông cần phải nâng cao nhận thức cho người dân về quyền và nghĩa vụ đóng thuế TNCN, điều này cũng được Chính phủ và các ngành thuế chú trọng. Theo luật sư Lê Viết Thọ cho biết:
“Trên truyền hình có chương trình tuyên truyền về thuế TNCN mỗi tối. Hàng năm, cơ quan Thuế cũng tổ chức các chương trình hỗ trợ quyết toán thuế cho người dân song song với nhiều chương trình tuyên truyền thông qua các doanh nghiệp. Đặc biệt, với nhóm các ngành nghề mới như kinh doanh online hay công nghệ cũng đã có chuyển biến mới”.
Cũng theo luật sư Lê Viết Thọ, một số chương trình cải cách thuế tại Việt Nam của Tổ chức Tiền tệ Thế giới (IMF) trước đây cho rằng một chính sách thuế quá cao hay phức tạp quá sẽ tiềm ẩn nguy cơ cản trở người dân tự giác nộp thuế, dẫn tới khả năng thất thu thuế nhiều hơn so với một chính sách thuế đơn giản, phù hợp.
“Đây cũng là gợi ý để Việt Nam cân nhắc có nên giảm thuế TNCN và cải cách quy trình nộp thuế theo hướng hiểu hơn cho người dân thay vì sự phức tạp trong quy trình khiến người dân không muốn tiếp cận, tìm cách trốn thuế”.
Những điểm mới trong việc quyết toán thuế TNCN
Năm 2021, hoạt động quyết toán thuế TNCN có nhiều thay đổi do sự ra đời của Luật Quản lý thuế 2019 (có hiệu lực từ 1.7.2020) và các văn bản hướng dẫn. Tuy nhiên, các khoản thu nhập được miễn thuế TNCN vẫn giữ nguyên như trước, trong đó chỉ có một số khoản thu nhập từ tiền lương, tiền công (tính thuế theo lũy tiến từng phần), các khoản còn lại được tính theo từng lần phát sinh.
Ngày 28/2/2021, Tổng Cục thuế (Bộ Tài chính) đã ra thông báo hướng dẫn những điểm mới đáng chú ý đối với việc kê khai quyết toán thuế TNCN. Trả lời báo chí, bà Nguyễn Thị Thu Hà, Vụ trưởng Vụ Tuyên truyền và Hỗ trợ người nộp thuế (NNT). Tổng Cục thuế nhấn mạnh:
“Mức giảm trừ gia cảnh được nâng từ 9 triệu lên mức 11 triệu đồng/tháng; mức giảm trừ cho người phụ thuộc tăng từ 3,6 triệu đồng/người/tháng lên mức 4,4 triệu đồng/người/tháng. Cùng với đó, thời điểm tính giảm trừ gia cảnh mức mới từ áp dụng ngay từ ngày 1/1/2020”.
Trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 còn diễn biến phức tạp, nhằm đồng hành và hỗ trợ người nộp thuế có thể thực hiện việc khai thuế, nộp hồ sơ khai thuế được thuận lợi, Tổng Cục thuế tiếp tục triển khai việc khai quyết toán thuế TNCN thông qua các ứng dụng điện tử. Cụ thể, với trường hợp chưa có tài khoản giao dịch thuế điện tử với cơ quan thuế thì khai qua ứng dụng Hỗ trợ kê khai thuế rồi nộp hồ sơ giấy qua đường bưu điện sau khi đã gửi dữ liệu trên Cổng TTĐT Tổng Cục thuế (http://thuedientu.gdt.gov.vn).
Còn với trường hợp đã có tài khoản giao dịch thuế điện tử với cơ quan thuế thì khá đơn giản. Cá nhân có thể khai trực tuyến tại trang https://thuedientu.gdt.gov.vn, mục dành cho phân hệ cá nhân; hoặc khai qua ứng dụng Hỗ trợ kê khai thuế. Sau đó nộp hồ sơ theo phương thức điện tử mà không phải nộp hồ sơ giấy.
Ngoài ra, Tổng Cục thuế cũng khuyến cáo người nộp thuế nên chủ động nộp hồ sơ sớm, tránh nộp dồn những ngày cuối cùng của thời hạn nộp quyết toán vì có thể lỗi mạng và trễ hạn nộp.