Quân đội Nga vẫn chưa từ bỏ BMP-1, quân đội Việt Nam cũng vậy

Các phương tiện bọc thép dùng để vận chuyển bộ binh cơ giới đến chiến trường và hỗ trợ hỏa lực được biết đến từ những năm Chiến tranh thế giới thứ hai. Hai nước đi tiên phong trong lĩnh vực phát triển các loại thiết bị này là Đức và Hoa Kỳ. Năm 1938, công ty Hanomag của Đức đã tạo ra xe chở quân bọc thép nửa xích Sd.Kfz 251. Một chiếc xe có trọng lượng chiến đấu chỉ hơn 9 tấn với kíp lái 2 người có khả năng chở tới 10 binh sĩ và có thể hỗ trợ hỏa lực cho bộ binh với một hoặc hai khẩu súng máy 7,92 mm. Tổng cộng, hơn 15.000 cỗ máy này đã được sản xuất trong những năm chiến tranh, và sau đó một phiên bản hiện đại hóa - OT-810 - đã được sản xuất tại Tiệp Khắc cho đến năm 1962.

Vào năm 1941, Mỹ cũng đã chế tạo một phương tiện vận chuyển quân nửa xích M3 Half-track. Nó có trọng lượng chiến đấu ngang ngửa với chiếc xe chở quân của Đức, cũng có khả năng chở 10 binh sĩ, nhưng, kíp lái của nó gồm 3 người. Xe được trang bị hai khẩu súng máy: 7,62 mm và 12,7 mm. Hoa Kỳ đã có đến 26.300 chiếc xe M3 được sản xuất, chúng đã được sử dụng trong cả quân đội Mỹ và được cung cấp dưới hình thức Lend-Lease cho các đồng minh trong liên minh chống Hitler, bao gồm cả Liên Xô. Ở một mức độ nhất định, M3 đã trở thành một kiểu mẫu cho những kỹ sư Liên Xô chế tạo ra BTR-152 thời hậu chiến. Vì một số lý do khách quan, các nhà thiết kế Liên Xô đã chế tạo ra một chiếc xe bọc thép bánh lốp 6x6.

Tuy nhiên, các loại xe bọc thép được sử dụng trong những năm Thế chiến II, cũng như trong thời gian hậu chiến, đã có một số nhược điểm lớn: không có áo giáp đáng kể và mái che. Trong thời đại vũ khí hạt nhân, khi các phương tiện nhẹ nhưng hiệu quả để chống lại các xe bọc thép đang được phát triển tích cực, điều đó không thể chấp nhận được. Ngoài ra, các loại xe có cấu hình xe nửa xích (half track) khó bảo trì và không cung cấp khả năng cần thiết chạy đa địa hình. Xe chiến đấu bọc thép phải chạy hoặc là bằng bánh lốp hoặc là bằng bánh xích hoàn toàn.

Ngoài ra, các cuộc chiến tranh cục bộ những năm 1950-1960 đã cho thấy rằng, các xe bọc thép không có hỏa lực đủ mạnh để hỗ trợ bộ binh. Và nếu trang bị thêm vũ khí đủ mạnh (súng cối, súng không giật), thì xe bọc thép sẽ không có khả năng chở quân. Cần phải có một cỗ xe hoàn toàn khác, đa năng: vừa là phương tiện vận tải vừa là vũ khí hỗ trợ hỏa lực đầy đủ. Nó phải có khả năng cơ động không kém xe tăng, được trang bị đủ vũ khí và tốt nhất là có khả năng lội nước (nghĩa là kín và không quá nặng). Hoá ra, các nhà thiết kế và tướng lĩnh Liên Xô là những người đầu tiên đã nhận thức rõ điều này.

Xe chiến đấu bộ binh BMP-1 với trọng lượng chiến đấu 13 tấn đầu tiên trên thế giới đã được chế tạo vào đầu những năm 1960, và đã được biên chế cho quân đội Liên Xô vào năm 1966. Vỏ thép làm bằng các tấm thép cán. Xe chiến đấu có thể di chuyển trên mặt nước nhờ lực đẩy sinh ra từ chuyển động bánh xích. Động cơ diesel 300 mã lực, hộp số, cũng như chỗ ngồi của người lái xe bố trí ở phía trước. Điều khác thường đối với các loại xe bọc thép chạy bánh xích của Liên Xô là hệ thống điều khiển của cỗ máy: không phải bằng đòn bẩy mà bằng các bánh lái ở phía trước. Ở phần giữa của xe có một khoang chiến đấu với tháp pháo nhỏ, nơi có xa trưởng và xạ thủ. Ở phía sau có khoang bộ binh chứa được 8 quân nhân, họ lên và xuống xe qua các cửa sập phía sau (ở đó cũng có các thùng nhiên liệu bổ sung). Trang bị: một súng chính 73 mm nòng trơn, 1 súng máy 7,62mm đồng trục và 1 bệ phóng tên lửa điều khiển chống tăng Malyutka. Khoang chở quân có thể chứa hệ thống tên lửa phòng không di động Strela-2. Xe có hệ thống phòng thủ để tránh khỏi tác động của vũ khí hủy diệt hàng loạt.

BMP-1 được xem là mẫu xe chiến đấu bộ binh thành công nhất của Liên Xô với hơn 20.000 chiếc được sản xuất ​​vào những năm 1966 - 1983. Cho đến nay, nó vẫn đang phục vụ trong quân đội của hàng chục quốc gia. Ví dụ, trong Quân đội nhân dân Việt Nam, BMP-1 đang phục vụ cùng với một xe huyền thoại khác - xe bọc thép chở quân M113 của Mỹ.

BMP-1 lần đầu tiên tham chiến vào tháng 3 năm 1969, trong cuộc xung đột biên giới Xô-Trung ở Viễn Đông. Sao đó, trong các chiến dịch quân sự của Liên Xô tại Afghanistan (1979-1989) và hàng chục cuộc chiến tranh cục bộ khác, BMP-1 đã chứng minh rằng xe chiến đấu bộ binh có lợi thế hơn hẳn so với xe bọc thép. Nhưng, về nguyên tắc, cần phải bổ sung thêm các tấm giáp cho xe, cũng như củng cố khả năng bảo vệ chống bom mìn, và quan trọng nhất là phải có một hệ thống vũ khí mới. Điều này đã được các nhà thiết kế tính đến khi tạo ra các mẫu BMP mới. BMP-2 được cập nhật vẫn giữ nguyên thân xe và khung gầm cũ, và nhận được lớp giáp bảo vệ mạnh hơn một chút và vũ khí mới: pháo tự động 30 mm bắn mặt đất hiệu quả hơn so với pháo 73 mm cũ, các tên lửa chống tăng khác – Fagot hoặc Konkurs. Và xe chiến đấu bộ binh BMP-3 hiện đại thậm chí không giống BMP-1.

BMP-3 hoàn toàn khác về cách bố trí, thân xe được làm từ hợp kim nhôm bọc thép, nó được trang bị vũ khí mạnh (bệ phóng tên lửa chống tăng 100 mm với bộ nạp tự động và pháo tự động 30 mm đồng trục, ba súng máy 7,62 mm) và được bảo vệ tốt (bổ sung tấm bọc thép, màn hình chống tích lũy, lớp bảo vệ động năng giống như một chiếc xe tăng). BMP-3 có động cơ mạnh hơn và bơi trên nước nhanh hơn, trang bị vòi phun mạnh mẽ.

Tuy nhiên, trong quân đội Nga vẫn còn khá nhiều chiếc xe BMP-1. Hiện nay, quân đội cũng phải biết tiết kiệm tiền, và ngành công nghiệp không thể thay thế toàn bộ đội xe chiến đấu bộ binh trong một sớm một chiều. Một lối thoát đã được tìm thấy – nâng cao khả năng chiến đấu của BMP-1 để đáp ứng các yêu cầu hiện đại.

Như đã biết, vào tháng 2 năm 2022, một trong những đơn vị súng trường cơ giới của Quân khu phía Đông sẽ nhận được một lô BMP-1AM Basurmanin hiện đại hóa. (Basurmanin là cách các binh sĩ của quân đội Sa hoàng gọi kẻ thù xâm lược). Phiên bản nâng cấp BMP-1AM Basurmanin sẽ thay thế những chiếc xe chiến đấu cũ.

Vũ khí của BMP-1AM đã được thay thế hoàn toàn: mô-đun chiến đấu điều khiển từ xa từ xe bọc thép BTR-82A với pháo tự động 30 mm có độ ổn định lớn, hệ thống tên lửa chống tăng Metis, cũng như hệ thống phóng lựu đạn khói Tucha – loại vũ khí truyền thống cho xe bọc thép của Liên Xô và Nga. Ngoài ra, xe cũng được lắp đặt hệ thống liên lạc hiện đại. Về cơ bản, động cơ vẫn giữ nguyên, nhưng nó được điều chỉnh để hoạt động ở nhiệt độ thấp. Kíp lái và sức chứa vẫn không thay đổi: 3 + 8.