Theo chuyên gia, bằng cách cải thiện hệ thống giáo dục và đào tạo, thúc đẩy đổi mới trong nước và xây dựng chiến lược quốc gia rõ ràng, khôn ngoan, Việt Nam sẽ có thể tận dụng "cơn sốt chip" đang diễn ra, từ đó đảm bảo cho mình vị trí dẫn đầu trong cuộc cách mạng bán dẫn.
Lợi thế của Việt Nam trong "cơn sốt" chip toàn cầu
Mới đây, TS. Nguyễn Khắc Giang, chuyên gia Viện ISEAS – Yusof Ishak của Singapore, đã có bài viết đăng trên Fulcrum chia sẻ về định hướng phát triển ngành bán dẫn ở Việt Nam.
Theo đó, tác giả nhận định, trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam đang ngày càng phát triển nhanh chóng khi trở thành lựa chọn ưu tiên của các doanh nghiệp nước ngoài muốn đa dạng hoá chuỗi cung ứng.
Tuy nhiên, để có thể phát triển trong dài hạn, ông Giang cho rằng, Việt Nam cần tăng cường hỗ trợ các công ty bán dẫn trong nước để có thể từng bước đưa quốc gia trở thành một cứ điểm quan trọng trên thị trường chip toàn cầu.
"Việt Nam đang tăng tốc trong quá trình phát triển chất bán dẫn", - TS. Nguyễn Khắc Giang nhận định.
Chuyên gia nêu số liệu thống kê gần đây của Bộ Thông tin và Truyền thông cho thấy, Việt Nam đang vươn lên trở thành nhà xuất khẩu chip lớn thứ 3 sang Hoa Kỳ, chỉ sau Malaysia và Đài Loan.
Đáng chú ý, vào tháng 2/2023, doanh thu từ chip đã tăng 75% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 562 triệu USD.
Nói một cách dễ hiểu, kim ngạch xuất khẩu tất cả các sản phẩm điện tử của Việt Nam sang Hoa Kỳ (bao gồm cả chất bán dẫn) trong tháng 2 năm 2013 chỉ là 110 đô la Mỹ triệu.
"Sự gia tăng xuất khẩu chất bán dẫn là minh chứng cho vị thế của Việt Nam trong cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc", - ông Giang viết.
Theo ông, các công ty bị mắc kẹt giữa vòng xoáy chuỗi cung ứng chất bán dẫn đã tìm nơi ẩn náu ở Việt Nam trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị.
Trong khi đó, các công ty Hoa Kỳ, vốn cũng mong muốn đa dạng hóa nguồn cung cấp chip, đã tìm được đối tác đáng tin cậy ở Hà Nội.
Tuy nhiên, để chuyển những lợi ích này thành tăng trưởng dài hạn, Việt Nam phải điều chỉnh lại khung chính sách, tăng cường đào tạo nghề cho các ngành công nghệ cao và tăng cường hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong nước.
Hiện nay, phần lớn chip xuất khẩu của Việt Nam đến từ các công ty có vốn đầu tư nước ngoài. Mặc dù không có sự cố đối với chất bán dẫn, dữ liệu từ chính phủ cho thấy 98% xuất khẩu sản phẩm điện tử đến từ FDI.
Tầm nhìn chiến lược của Việt Nam về chất bán dẫn đã được thể hiện rõ ràng ngay từ năm 2012 khi Chính phủ coi các sản phẩm này là "hàng hóa và dịch vụ trọng điểm của quốc gia".
Khi gặp Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Hiệp hội Công nghiệp bán dẫn Hoa Kỳ (SIA) John Neuffer trong chuyến thăm của đoàn doanh nghiệp Hoa Kỳ sang Việt Nam đầu năm nay, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái đã nhấn mạnh lại điểm này, cho rằng bán dẫn là "ưu tiên hàng đầu" của Việt Nam và đề nghị Mỹ đầu tư nhiều hơn vào lĩnh vực này.
"Khi ngành công nghiệp trị giá 600 tỷ USD trở thành trụ cột của nền kinh tế toàn cầu, làm nền tảng cho mọi sản phẩm điện tử từ điện thoại thông minh đến máy tính, trọng tâm chiến lược của Việt Nam là rất khôn ngoan", - TS. Nguyễn Khắc Giang bày tỏ.
Bằng cách xoay trục sang chất bán dẫn, Việt Nam có thể nâng cao vị thế của mình trong chuỗi giá trị toàn cầu, chuyển đổi từ mô hình lao động giá rẻ và hiện đại hóa nền kinh tế phù hợp với tầm nhìn 2045.
Điều này nhằm mục đích biến quốc gia thành một đất nước phát triển với GDP bình quân đầu người vượt trên 18.000 USD - đánh dấu kỷ niệm 100 năm độc lập của Việt Nam với những bước tiến kinh tế quan trọng.
Theo chuyên gia, Việt Nam đang tập trung vào việc thu hút các ông lớn trong lĩnh vực bán dẫn đầu tư vào nước này.
Intel là tập đoàn lớn đầu tiên vận hành các bộ phận của quy trình sản xuất chip tại Việt Nam, với cơ sở đặt tại TP.HCM hiện cung cấp 3 tỷ sản phẩm bán dẫn trên toàn thế giới tính đến năm 2021.
Tiếp đó, các công ty lớn khác trên toàn cầu, bao gồm Samsung, Qualcomm, Texas Instruments, SK Hynix, Hayward Quartz Technology, Synopsys và NXP Semiconductors đều đã đầu tư vào Việt Nam.
Vào cuối thập kỷ trước, các công ty trong nước như nhà máy bán dẫn đầu tiên của đất nước Z181 (hay Công ty TNHH một thành viên Điện tử Sao Mai hiện nay của Bộ Quốc phòng – PV) bao gồm Viettel và FPT hiện nay, bắt đầu tham gia vào ngành công nghiệp bán dẫn đang phát triển của Việt Nam, ước tính trị giá 6,16 tỷ USD vào năm 2024.
Việt Nam vẫn chưa thể sản xuất chip trong nước
Tuy nhiên, TS. Nguyễn Khắc Giang lưu ý, ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam vẫn phụ thuộc rất nhiều vào đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
Vai trò của quốc gia trong chuỗi cung ứng chủ yếu giới hạn ở việc lắp ráp, thử nghiệm và đóng gói. Việt Nam vẫn chưa sản xuất bất kỳ chất bán dẫn nào trong nước. Ngay cả những con chip "Made in Vietnam" đầu tiên của FPT Semiconductor cũng được sản xuất tại Hàn Quốc.
Chính phủ Việt Nam mong muốn có thể thúc đẩy sự tự lực và nuôi dưỡng các nhà vô địch nội địa trong lĩnh vực này, với các kế hoạch sản xuất chip trong nước trong tương lai.
Tháng 8/2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo Tập đoàn Viettel, đơn vị thuộc sở hữu của quân đội, triển khai “nghiêm túc, hiệu quả” kế hoạch R&D, thiết kế và sản xuất chip nội địa.
Tuy nhiên, do tính chất thâm dụng vốn của sản xuất chất bán dẫn, có thể tiêu tốn nhiều tỷ đô la cho một nhà máy, cách tiếp cận thực tế sẽ là khuyến khích các nhà sản xuất chất bán dẫn quốc tế thành lập cơ sở tại Việt Nam đồng thời tăng cường vai trò của các nhà cung cấp địa phương.
Theo TS. Nguyễn Khắc Giang, mặc dù có nguồn nhân tài công nghệ dồi dào, đặc biệt là trong lĩnh vực phát triển phần mềm và dịch vụ CNTT, hệ thống giáo dục và đào tạo của Việt Nam trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ vẫn còn chậm trong việc tạo ra nguồn nhân lực cần thiết.
Chẳng hạn, trung tâm đào tạo kỹ sư bán dẫn lớn nhất của Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, chỉ đào tạo được khoảng 500 sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành mỗi năm. Điều này còn lâu mới đáp ứng được nhu cầu của ngành công nghiệp đang phát triển.
Theo gợi ý của ông Nguyễn Anh Thi, Trưởng Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TP.HCM, lực lượng lao động có kỹ năng cần thiết thực sự có thể lên tới hàng chục nghìn người mỗi năm.
Hơn nữa, trong khi số lượng doanh nghiệp công nghệ trong nước tại Việt Nam đang tăng lên, hầu hết đó lại là các doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Ngoài Viettel và FPT, rất ít công ty được trang bị để leo lên nấc thang của ngành công nghiệp bán dẫn. Tính đến năm 2021, đến 99% linh kiện phần cứng trong ngành CNTT được nhập khẩu. Xây dựng một cơ sở cung ứng trong nước đáng tin cậy với năng lực hạn chế như vậy vẫn là một thách thức.
Ngoài ra, việc không có một chiến lược quốc gia toàn diện cho ngành kinh doanh chất bán dẫn có thể là một trở ngại.
"Không giống như Trung Quốc, luật chuyển giao công nghệ năm 2006 của Việt Nam không bắt buộc các nhà đầu tư nước ngoài chuyển giao công nghệ cho các đối tác địa phương", - TS. Giang nêu sự khác biệt.
Chính sách này khuyến khích các công ty công nghệ cao toàn cầu đầu tư vào nước này mà không sợ mất bằng sáng chế.
Tuy nhiên, nếu không có các ưu đãi chuyển giao công nghệ hoặc hỗ trợ chính sách rõ ràng, các doanh nghiệp trong nước sẽ khó tham gia vào chuỗi cung ứng bán dẫn với các công ty toàn cầu.
Việt Nam có thể biến "cơn sốt chip" thành cuộc đua marathon bài bản
Cuối năm 2022, Samsung đã khánh thành trung tâm R&D trị giá 220 triệu USD tại Hà Nội và công bố kế hoạch sản xuất hàng loạt chip tại Việt Nam từ giữa năm 2023.
Đầu năm 2023, có tin tức về việc Intel có kế hoạch tăng đầu tư đáng kể vào Việt Nam, ước tính hơn 1 tỷ đô la Mỹ, càng cho thấy sự chuyển biến tích cực trong lĩnh vực này.
Amkor Technology, công ty hàng đầu thế giới về dịch vụ thử nghiệm và đóng gói chất bán dẫn thuê ngoài, cũng cho biết sẽ mở nhà máy tại Việt Nam vào cuối năm nay.
"Khi Mỹ và Trung Quốc tiếp tục tham gia vào cuộc cạnh tranh địa chính trị và nền kinh tế toàn cầu trở nên phụ thuộc vào chất bán dẫn hơn bao giờ hết, việc Việt Nam định vị chiến lược và tiếp tục tập trung vào lĩnh vực này có thể thu được những lợi ích đáng kể", - TS. Nguyễn Khắc Giang nhận định.
Tuy nhiên, việc chuyển đổi từ một nước hưởng lợi hoàn cảnh thành một quốc gia tự chủ trong thị trường chất bán dẫn toàn cầu đòi hỏi những thay đổi chính sách lớn.
Theo TS. Nguyễn Khắc Giang, bằng cách tăng cường hệ thống giáo dục và đào tạo, nuôi dưỡng đổi mới trong nước và xây dựng chiến lược quốc gia rõ ràng, Việt Nam có thể biến "cơn sốt chip" đang diễn ra thành một cuộc chạy marathon được dàn dựng bài bản, qua đó đảm bảo vị trí đi đầu trong cuộc cách mạng ngành vi mạch bán dẫn.