Bất chấp nhiều năm duy trì đà tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, GDP bình quân đầu người của Việt Nam vẫn chỉ ở mức 3.760 USD, thấp hơn so với các nước trong khu vực như Malaysia và Thái Lan, và chỉ đủ để một người Việt Nam bình thường cảm thấy “đủ sống”.
Tuy nhiên, con cái của các gia đình ở Việt Nam lại đang được hưởng "một trong những hệ thống giáo dục tốt nhất thế giới", được phản ánh qua thành tích xuất sắc trong các cuộc đánh giá quốc tế về đọc, toán và khoa học. Vì sao chất lượng trường học của Việt Nam quá tốt?
Thành công của giáo dục Việt Nam
Dữ liệu mới nhất từ Ngân hàng Thế giới cho thấy, xét về tổng điểm học tập, sinh viên Việt Nam không chỉ vượt trội so với các học sinh ở Malaysia và Thái Lan mà còn ở Anh và Canada, những quốc gia giàu hơn gấp 6 lần.
Ngay cả ở Việt Nam, điểm số của học sinh cũng không cho thấy sự bất bình đẳng phổ biến giữa các giới tính và các vùng miền khác nhau.
Xu hướng học tập của một đứa trẻ là kết quả của nhiều yếu tố, bắt đầu từ gia đình và môi trường mà các em lớn lên. Tuy vậy, điều đó không đủ để giải thích thành tích xuất sắc của Việt Nam.
“Bí mật tạo nên sự khác biệt nằm ngay ở lớp học: trẻ em học nhiều hơn ở trường, đặc biệt là trong những năm đầu đời”, theo Economist.
Trong một nghiên cứu vào năm 2020, Abhijeet Singh của Trường Kinh tế Stockholm đã đánh giá các trường học ở Việt Nam có năng suất cao hơn, thông qua việc kiểm tra dữ liệu từ các bài kiểm tra giống hệt nhau do học sinh ở Ethiopia, Ấn Độ, Peru và Việt Nam thực hiện.
Ông nhận thấy, trẻ em Việt Nam trong độ tuổi từ 5 - 8 tuổi luôn dẫn đầu trong nhóm. Thêm 1 năm học ở Việt Nam giúp tăng khả năng giải một bài toán nhân đơn giản lên 21 điểm phần trăm, với Ấn Độ, mức tăng chỉ là 6 điểm phần trăm.
Chất lượng trường học Việt Nam, không như ở các nước nghèo khác, đã được cải thiện theo thời gian. Một nghiên cứu được công bố năm 2022 bởi các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Phát triển Toàn cầu, tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, D.C., đã phát hiện ra rằng ở 56/87 quốc gia đang phát triển, chất lượng giáo dục đã xuống cấp kể từ những năm 1960.
Việt Nam là một trong số ít các quốc gia nơi các trường học luôn đi ngược lại xu hướng này.
Bí mật là gì?
Lý do lớn nhất nằm ở tầm cỡ của các giáo viên Việt Nam. Họ không nhất thiết phải có trình độ tốt hơn, nhưng lại thực sự hiệu quả hơn trong giảng dạy.
Một nghiên cứu so sánh học sinh Ấn Độ với học sinh Việt Nam cho rằng, phần lớn sự khác biệt về điểm số trong các bài kiểm tra toán là do chất lượng giảng dạy.
Giáo viên Việt Nam làm tốt công việc của họ bởi họ được quản lý tốt. Họ được đào tạo thường xuyên và được tự do làm cho các lớp học trở nên hấp dẫn hơn.
Để giải quyết sự bất bình đẳng trong khu vực, những người được gửi đến các vùng sâu vùng xa được trả nhiều tiền hơn. Ngoài ra, giáo viên còn được tuyên dương, khen thưởng dựa trên thành tích học tập của học sinh.
Trong những yếu tố góp phần làm nên thành công của giáo dục Việt Nam, phải nhắc đến sự quan tâm đặc biệt của Đảng Cộng sản Việt Nam dành cho giáo dục, theo Economist.
Các tỉnh thành được yêu cầu dành 20% ngân sách của họ cho giáo dục, điều này giúp ích cho sự công bằng về vùng miền.
“Việc Đảng dành sự quan tâm sâu sắc và không ngừng như vậy cũng đảm bảo rằng các chính sách được điều chỉnh để cập nhật chương trình và tiêu chuẩn giảng dạy”, ấn phẩm nhấn mạnh.
Ông Ngô Quang Vinh, công tác tại Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), gợi ý rằng các gia đình Việt Nam coi trọng giáo dục một phần vì truyền thống Nho giáo đã ăn sâu vào văn hoá.
Thậm chí các bậc cha mẹ dù nghèo vẫn bỏ tiền ra cho con học thêm. Ở các thành phố, nhiều người tìm kiếm những trường có giáo viên dạy giỏi.
Tất cả điều này đã gặt hái được những thành công ngoài mong đợi. Khi các trường học được cải thiện, nền kinh tế Việt Nam cũng vậy.
Tuy nhiên, theo ông Phùng Đức Tùng, Giám đốc Viện Nghiên cứu Phát triển Mekong, chính bản thân việc tăng trưởng kinh tế cũng đang thử thách hệ thống giáo dục.
Các công ty ngày càng muốn người lao động có các kỹ năng tinh vi hơn, chẳng hạn như quản lý nhóm, điều mà sinh viên Việt Nam chưa được đào tạo tốt.
Tăng trưởng cũng kéo dòng người di cư đến các thành phố, làm quá tải các trường học đô thị. Ngày càng nhiều giáo viên từ bỏ giáo dục để làm những công việc được trả lương cao hơn trong khu vực tư nhân.
Đây sẽ là những vấn đề mà Đảng, Nhà nước và Chính phủ Việt Nam phải tìm cách giải quyết trong tương lai để tiếp tục duy trì nền giáo dục thuộc nhóm tốt nhất thế giới này.