Theo đó, cả nước mới có 49% di tích tại các địa phương báo cáo số liệu thu, chi tiền công đức, tài trợ với tổng số tiền thực thu trong năm 2023 là 4.100 tỷ đồng và số đã chi là 3.612 tỷ đồng.
Theo Bộ Tài chính, đa số báo cáo của địa phương cho rằng số liệu báo cáo thu, chi tiền công đức, tài trợ của các di tích, mới chỉ phản ánh một phần, chưa đầy đủ. Đặc biệt, còn nhiều tồn tại, bất cập trong quản lý tiền công đức, tài trợ ở nhiều di tích.
Báo cáo của Bộ Tài chính
Ngày 26/6, báo Chính phủ dẫn thông tin từ Bộ Tài chính đã có báo cáo Kết quả kiểm tra tổng thể việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích lịch sử-văn hóa trên phạm vi toàn quốc năm 2023.
Về số thu, chi tiền công đức, tài trợ năm 2023, theo báo cáo của địa phương, trong tổng số 31.581 di tích thành phần, có 15.324 di tích (49%) có số liệu thu, chi tiền công đức, tài trợ.
Di tích là cơ sở tôn giáo có tổng số 5.683 di tích, trong đó có 3.912 di tích (69%) có số liệu thu, chi tiền công đức, tài trợ, số di tích còn lại không báo cáo.
Các di tích khác có tổng số 25.898 di tích, trong đó có 11.412 di tích (44%) có số liệu thu, chi.
Theo Bộ Tài chính, tổng số tiền thực thu trong năm 2023 là 4.100 tỷ đồng (không bao gồm các khoản công đức, tài trợ bằng hiện vật, công trình xây dựng; tiền công đức, tài trợ cho hoạt động tôn giáo của tổ chức tôn giáo).
Trong đó, số thu tại các di tích là cơ sở tín ngưỡng đạt 3.062 tỷ đồng (75%). Có 63 di tích thu vào trên 5 tỷ đồng, trong đó có 28 di tích thu trên 10 tỷ đồng.
Trong đó, có 7 di tích thu trên 25 tỷ đồng, gồm: Miếu Bà Chúa Xứ ở Châu Đốc, An Giang 220 tỷ đồng; Đền Bảo Hà ở Bảo Yên (Lào Cai) 71 tỷ đồng, Khu di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu) 34 tỷ đồng; Đền Bảo Hà ở Bảo Yên, Lào Cai 71 tỷ đồng; Khu di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo ở Bà Rịa-Vũng Tàu 34 tỷ đồng; Đền Sòng Sơn ở Bỉm Sơn, Thanh Hóa 28 tỷ đồng; Đền Hùng ở Phú Thọ 26 tỷ đồng và 2 di tích sau ở Hà Nội: Đình La Khê ở Hà Đông 28 tỷ đồng và Đền trình Ngũ Nhạc (chùa Hương) ở Mỹ Đức 33 tỷ đồng.
Số thu tại các di tích là cơ sở tôn giáo đạt 1.038 tỷ đồng (chiếm 25%). Có 15 di tích thu trên 5 tỷ đồng, trong đó có 4 di tích thu trên 10 tỷ đồng, gồm: Chùa Tranh (Hải Dương) 10,2 tỷ đồng; Chùa Tàm Xá (Hà Nội) hơn 10 tỷ đồng; Chùa Ông (Đồng Nai) 14,2 tỷ đồng; Ban Đại diện Phật giáo Hòa Hảo (Cà Mau) 14,4 tỷ đồng.
Có 7 tỉnh, thành phố có số thu trên 200 tỷ đồng, gồm: Hà Nội 672 tỷ đồng, Hải Dương 278 tỷ đồng, An Giang 277 tỷ đồng, Bắc Ninh 269 tỷ đồng, Hưng Yên 242 tỷ đồng, Nam Định 215 tỷ đồng.
Riêng Quảng Ninh được giao thí điểm việc kiểm tra, số thu 4 tháng đầu năm 2023 trên 67 tỷ đồng (đã bổ sung số thu tại Chùa Ba Vàng và một số di tích). Ước tính thu cả năm trên 200 tỷ đồng.
Có 9 tỉnh, thành phố có số thu trên 100 tỷ đồng đến dưới 200 tỷ đồng, gồm: Hải Phòng 183 tỷ đồng, Thái Bình 169 tỷ đồng, Vĩnh Phúc 127 tỷ đồng, Bắc Giang 122 tỷ đồng, Phú Thọ 119 tỷ đồng, Lào Cai 116 tỷ đồng, Nghệ An 115 tỷ đồng, Ninh Bình 110 tỷ đồng, Thanh Hóa 105 tỷ đồng.
Ở chiều ngược lại, tổng số chi năm 2023 là 3.612 tỷ đồng (một số địa phương có số chi cao hơn số thu do sử dụng số dư năm 2022 chuyển sang).
Trong đó, chi quản lý là 445 tỷ đồng (12%); chi hoạt động lễ hội là 692 tỷ đồng (19%); chi tu bổ, tôn tạo di tích là 1.643 tỷ đồng (46%); các khoản chi tuyên truyền, bảo đảm an ninh trật tự, phòng chống cháy nổ, bảo vệ môi trường, cải tạo, nâng cấp...
Mới chỉ phản ánh “một phần”
Bộ Tài chính ghi nhận, việc đóng góp công đức, tài trợ theo hình thức chuyển khoản quét mã QR phát triển nhanh, nhiều người xem như thói quen khi đến các di tích, dễ nhận thấy ở một số di tích như: Đền Voi Phục và Đền Quán Thánh (Hà Nội), Đền Cửa Ông (Quảng Ninh), Đền Hùng (Phú Thọ), Đền Bảo Hà (Lào Cai), Đền Chợ Củi (Hà Tĩnh).
Từ năm 2021, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã bắt đầu thí điểm “cúng dường” qua ví điện tử tại một số chùa ở Hà Nội, Lào Cai, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Ninh Bình, Nghệ An, Quảng Bình, TPHCM, Đồng Nai và Cần Thơ, được các chùa ủng hộ.
Tuy nhiên, theo Bộ Tài chính, đa số báo cáo của địa phương cho rằng số liệu báo cáo thu, chi tiền công đức, tài trợ của các di tích, kể cả di tích xếp hạng quốc gia đặc biệt mới chỉ phản ánh một phần, chưa đầy đủ.
Các di tích là cơ sở tôn giáo cơ bản đều có hoạt động thu, chi tiền công đức, tài trợ nhưng còn khoảng 31% tương ứng 1.771 cơ sở di tích không báo cáo.
Trong đó, có nhiều chùa thuộc sở hữu chung của cộng đồng đã được UBND cấp tỉnh đưa vào danh mục kiểm kê để phục vụ cho công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích không báo cáo, với lý do việc địa phương đưa chùa vào danh mục kiểm kê di tích không có ý kiến nhà chùa.
Tại các di tích là đền, chùa có đặt đĩa, đặt khay trên các ban thờ khiến du khách đặt nhiều loại tiền lộn xộn, vừa làm mất đi sự tôn nghiêm, thanh tịnh ở nơi thờ tự, vừa gây lòng tham cho người khác.
Ngoài ra, việc quản lý tiền công đức, tài trợ ở nhiều di tích chưa chặt chẽ, tiềm ẩn rủi ro, để thất thoát, trộm cắp; có di tích giao tiền cho cá nhân giữ, đứng tên gửi tiết kiệm, cho các cá nhân vay, đã có trường hợp bị lừa nhiều tỷ đồng.
Có thể kể đến việc giao tiền cho cá nhân gửi tiết kiệm tại Đền Bà Chúa Kho (Bắc Ninh); Phủ Tây Hồ (Hà Nội), Đền Rừng (Hà Nội), Đền - Chùa Cái Tắt (Hải Phòng).
Nhiều di tích có thói quen giữ tiền mặt mà không gửi vào tài khoản thì bị kẻ gian lấy trộm. Có những di tích tiếp nhận tiền trong hòm công đức, thế nhưng chưa kịp lấy ra thì đã bị kẻ gian cạy phá hòm lấy tiền.
Thậm chí, có trường hợp nhân viên ban quản lý di tích lấy trộm tiền công đức bị nhiều người phát hiện. Tuy số tiền không nhiều nhưng việc cắp tiền công đức đã để lại ấn tượng không tốt với du khách thập phương.
Ngoài ra, còn xảy ra “va chạm” trong việc tiếp nhận tiền công đức, tài trợ ở một số di tích đan xen các chủ thể khác nhau quản lý, đặc biệt là những di tích vừa có cơ sở tín ngưỡng, vừa có cơ sở tôn giáo (cụm di tích gồm đình, đền, miếu, chùa) và một số cụm di tích là cơ sở tín ngưỡng giao khoán cho các hộ gia đình quản lý, dẫn đến ảnh hưởng đến những giá trị tốt đẹp của tín ngưỡng, tôn giáo.
Bộ Tài chính lưu ý, tiền công đức cần trao trực tiếp cho người đại diện di tích tại bàn ghi công đức, đặt vào hòm công đức hoặc chuyển vào tài khoản của cơ sở di tích. Không đặt tiền lên ban thờ, trên mâm lễ, không gài tiền vào tay tượng, giá chuông, khe cửa…
Người quản lý cần mở sổ ghi chép đầy đủ các khoản thu, chi đảm bảo minh bạch, công khai.
Cơ quan Nhà nước cần tăng cường công tác tuyên truyền, kiểm tra, giám sát, bảo đảm tiền công đức, tài trợ cho di tích và hoạt động lễ hội được sử dụng đúng mục đích, công khai, minh bạch.
“Mỗi cơ quan, tổ chức nhìn nhận, đánh giá khách quan để có giải pháp thực hiện tốt hơn các nhiệm vụ về xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hoá của dân tộc được nêu trong Kết luận của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021, nhất là giải pháp: "quan tâm hơn nữa đến việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc, các giá trị văn hoá vật thể và phi vật thể của các vùng, miền”, theo Bộ Tài chính.