Ý nghĩa lịch sử của Hội nghị Geneva 1954
Hội nghị quốc tế diễn ra tại Geneva từ ngày 26 tháng 4 đến ngày 21 tháng 7 năm 1954 đã đi vào lịch sử thế giới nhờ một loạt quyết định. Thứ nhất, nó chấm dứt cuộc chiến tranh đẫm máu mà thực dân Pháp tiến hành suốt 8 năm chống lại chính quyền của Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố độc lập cho nước Việt Nam. Các lực lượng hòa bình đã đánh bại những người ủng hộ chiến tranh. Trước mắt nhân dân Việt Nam mở ra viễn cảnh xây dựng một xã hội mới hòa bình.
Thứ hai, tại Hội nghị Geneve, nền độc lập của Việt Nam đã được toàn thể cộng đồng thế giới công nhận, trong khi trước đó chỉ có Liên Xô, Trung Quốc và các nước xã hội chủ nghĩa khác duy trì quan hệ ngoại giao với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Thứ ba, tại hội nghị đã xác định rõ ràng: trong tương lai, vào năm 1956, vấn đề hệ thống chính trị của một nước Việt Nam thống nhất cần được giải quyết thông qua quyền tự do bày tỏ ý chí. (Việc Ngô Đình Diệm tuyên bố Việt Nam Cộng hòa ở miền Nam năm 1955 là vi phạm các quyết định của hội nghị quốc tế và các bậc thầy Mỹ của Ngô Đình Diệm phải chịu trách nhiệm về những vi phạm này).
Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bài phát biểu trước nhân dân Việt Nam nhân dịp Hội nghị Geneva kết thúc thành công đã ghi nhận: “Là kết quả nỗ lực của phái đoàn ta và sự giúp đỡ của các phái đoàn Liên Xô và Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc, chúng ta đã giành được thắng lợi lớn tại hội nghị Geneva: Chính phủ Pháp công nhận độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của nước ta, đồng ý rút lực lượng vũ trang ra khỏi đất nước ta”.
Hành động quyết đoán của Bộ trưởng Liên Xô
Công việc của Hội nghị Geneva được chủ trì bởi hai đồng chủ tịch - Bộ trưởng Ngoại giao Liên Xô Vyacheslav Molotov và người đồng cấp Anh Anthony Eden. Cả hai đều có quyền hạnvà cơ hội như nhau, nhưng nhờ sự chủ động, quyết đoán, thông minh và linh hoạt ngoại giao của Bộ trưởng Liên Xô nên đã đạt được những kết quả tích cực ở Geneva.
Đầu tiên, cần nhớ rằng chính phía Liên Xô đã đạt được thỏa thuận thảo luận vấn đề chấm dứt chiến tranh ở Đông Dương tại hội nghị ở Geneva. Molotov đưa ra đề xuất này trong Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao của 4 cường quốc (Liên Xô, Anh, Mỹ, Pháp), tổ chức tại Berlin từ ngày 25 tháng 1 đến ngày 18 tháng 2 năm 1954. Bộ trưởng Ngoại giao Liên Xô cũng đạt được đảm bảo rằng các phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Trung Quốc sẽ tham gia cuộc họp trên cơ sở bình đẳng với các cường quốc (Pháp và Mỹ phản đối mạnh mẽ điều này).
Các nhà ngoại giao Liên Xô ngay lập tức ngăn cản kế hoạch của chính phủ Pháp chỉ thảo luận về vấn đề chấm dứt chiến tranh tại hội nghị và coi các quyết định của hội nghị có tính chất chính trị chung. Vì vậy, trong các tài liệu cuối cùng, không chỉ có thể tìm thấy dấu hiệu chỉ rõ về thời điểm và cách thức chấm dứt thù địch ở Đông Dương mà còn tìm thấy cách thức thống nhất Việt Nam thành một quốc gia độc lập, tự cường. Đặc biệt, Vyacheslav Molotov đạt được đảm bảo để trong các văn bản nêu rõ thời hạn tổ chức tổng tuyển cử Quốc hội Việt Nam - tháng 7 năm 1956 (các nước phương Tây muốn trì hoãn tiến trình thống nhất và đề xuất thời hạn muộn hơn).
Chính đích thân Bộ trưởng Ngoại giao Liên Xô đề xuất thành lập Ủy ban Kiểm soát Quốc tế để giám sát việc tuân thủ các hiệp định Geneva, được thực hiện bao gồm Ấn Độ, Canada và Ba Lan.
Ngay từ đầu hội nghịở Geneva, Vyacheslav Molotov đã quyết tâm đạt được một kết quả khả quan. Để đạt được điều này, bản thân ông sẵn sàng thỏa hiệp và chỉ đạo những người tham gia cuộc họp khác làm như vậy. Ông thực sự đã thúc đẩy một số đại biểu tổ chức các cuộc đàm phán song phương kín. Vì vậy, vào đầu tháng 6 năm 1954, các cuộc gặp giữa tướng lĩnh quân đội Pháp và Việt Nam bắt đầu bàn bạc chi tiết về lệnh ngừng bắn. Và trước đó, gần một tháng sau khi cuộc họp bắt đầu, các vấn đề của Đông Dương đã được thảo luận tại các phiên họp toàn thể mở, nơi có rất nhiều lời lẽ mị dân và khoa trương không cần thiết trong các bài phát biểu của các chính trị gia, và rất khó khăn để đi đến bất kỳ thỏa thuận nào.
Molotov đã giải quyết vấn đề một cách khéo léo bằng Tuyên bố cuối cùng của Hội nghị Geneva. Nhận thấy một số trưởng phái đoàn không muốn ký vào văn kiện quan trọng nhất này, Bộ trưởng Liên Xô đề nghị đồng thuận thông qua bằng văn bản chấp thuận. Nghĩa là, ở phần đầu của tài liệu đã nêu rõ các quốc gia tham gia hội nghị và không có bình luận về văn bản. Còn phái đoàn Mỹ, vốn không chấp nhận các nghĩa vụ theo một điểm số 13, đã đưa ra tuyên bố riêng. Tuy nhiên, đồng chủ tịch Anh Lord Eden nói rằng “đây là thỏa thuận tốt nhất mà chúng tôi đã tự tay thực hiện”.
Phái đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa hài lòng một trăm phần trăm với kết quả của hội nghị. Báo cáo của đoàn gửi lãnh đạo nước ngày 21/7/1954 nêu rõ: “...ba hiệp định chấm dứt chiến sự ở Việt Nam, Campuchia, Lào và Tuyên bố chung của Hội nghị Geneva đã giải quyết chính xác vấn đề Đông Dương theo yêu cầu phù hợp với lập trường cơ bản của chúng ta”.
Rõ ràng, sự tương tác của các nhà ngoại giao ba nước Liên Xô, Trung Quốc và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã đóng vai trò rất lớn trong việc thúc đẩy các yêu sách của Đảng Cộng sản Việt Nam tại hội nghị. Về phía phái đoàn Liên Xô, đây là sự hỗ trợ vô tư rất chuyên nghiệp. Tên tuổi của người đứng đầu phái đoàn Liên Xô tại cuộc họp ở Geneva, Vyacheslav Molotov, sẽ vĩnh viễn ghi vào biên niên lịch sử.
Vyacheslav Mikhailovich Molotov là một trong những cộng sự thân cận nhất của Stalin. Ông lãnh đạo Bộ Ngoại giao Liên Xô trong nhiều năm - từ 1939 đến 1949 và từ năm 1953 đến năm 1956. Tên tuổi của ông gắn liền với việc ký kết Hiệp ước không xâm lược Liên Xô-Đức vào tháng 8 năm 1939, Hiệp ước trung lập Liên Xô-Nhật vào tháng 4 năm 1941, và các cuộc đàm phán với các nhà lãnh đạo của liên minh chống phát xít trong Thế chiến thứ hai. Molotov là Đại diện thường trực đầu tiên của Liên Xô tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Và trong số những chiến công ngoại giao của Vyacheslav Molotov, vai trò đồng chủ tịch Hội nghị Geneva về Đông Dương năm 1954 là một trong những chiến thắng quan trọng nhất.