Theo dự đoán, thế giới sẽ trải qua “cơn sốt uranium”, một số nước sẽ phải cạnh tranh gay gắt để giành được nguồn tài nguyên quan trọng, trong khi những nước khác sẽ tăng cường ảnh hưởng bằng cách giành quyền kiểm soát nguồn cung.
Nhu cầu rất lớn
Năm ngoái, nhu cầu về uranium đạt mức cao nhất kể từ năm 2011. Cả châu Á và châu Âu đều đang theo đuổi các chương trình hạt nhân quy mô lớn để đáp ứng nhu cầu năng lượng và giảm lượng khí thải carbon dioxide (CO2).
“Năng lượng xanh vẫn là chất xúc tác chính cho thị trường hàng hóa. Suy cho cùng, các nhà máy điện hạt nhân sản xuất ra năng lượng “sạch” rẻ nhất. Nga cùng với Trung Quốc và Ấn Độ đang thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp hạt nhân", - bà Tatyana Skryl, phó giáo sư Khoa Lý thuyết Kinh tế của Đại học Kinh tế Nga mang tên Plekhanov, cho biết hiện nay có hơn 60 nhà máy điện hạt nhân đang được xây dựng trên thế giới.
Cuộc xung đột ở Ukraina đã làm nổi bật sự phụ thuộc nặng nề của châu Âu vào dầu khí của Nga. Tờ Economist lưu ý rằng điều này đã thúc đẩy ngành công nghiệp hạt nhân và làm tăng mạnh nhu cầu về nhiên liệu hạt nhân.
“Tại hội nghị thượng đỉnh của Liên hợp quốc về khí hậu quốc tế, người ta đã thừa nhận rằng nếu không có năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình thì quá trình chuyển đổi năng lượng sẽ không hiệu quả. Đại diện của 20 quốc gia hàng đầu đã thông qua tuyên bố chung nhằm tăng gấp ba lần sản xuất năng lượng hạt nhân. Điều này thể hiện rõ ràng xu hướng chuyển đổi từ các nguồn tái tạo sang năng lượng ít carbon, bao gồm cả năng lượng hạt nhân”, - ông Nikolai Neplyuev, nhà kinh tế kiêm chuyên gia trong ngành hóa chất, lưu ý.
Như vậy, phương Tây lại rơi vào tình trạng phụ thuộc khác vào Moskva. Năm 2023, các nước châu Âu (chủ yếu là Anh và Hà Lan) đã mua 253 tấn uranium làm giàu của Nga với giá 430 triệu euro. Đây là 19% tổng nhập khẩu.
Và nhiên liệu uranium làm giàu đã tăng giá rất nhiều. Năm 2021 là 678 euro/kg, năm 2022 – 1163 euro/kg, năm 2023 – 1713 euro/kg.
EU không hài lòng với tình trạng này. Họ đang tìm kiếm các nhà cung cấp khác - họ rất tin tưởng vào Kazakhstan.
Lớn tiếng "từ chối"
Các nước ngoài cũng không bó tay ngồi yên. Hồi tháng 5, Biden đã cấm mua uranium của Nga, nguồn cung cấp chiếm gần 1/3 lượng nhập khẩu của Mỹ. Tuy nhiên, trước thời hạn, họ đã tăng mạnh lượng mua - năm 2023 họ mua 702 tấn (năm trước đó là 588) với giá 1,2 tỷ đồng.
Hơn nữa, luật có các điều khoản cho phép tiếp tục mua nguyên liệu thô từ Moskva - nếu việc thay thế nhập khẩu không thành công.
“Họ đã nhận được tới ¼ những gì họ cần từ chúng tôi. Họ có kế hoạch thay thế nó theo cách kết hợp: cho đến năm 2028, họ được phép mua uranium của Nga nếu chứng minh được rằng không có lựa chọn thay thế nào. Họ cũng muốn tăng công suất của các nhà máy Urenco ở New Mexico và Đức lên khoảng 15%, nhưng liệu điều này có đủ hay không vẫn là một câu hỏi lớn”, - ông Nikolai Neplyuev nói.
Bà Maria Girich, chuyên gia tại Trung tâm Nga-OECD IEI của Học viện Tổng thống, cho biết thêm, đối với uranium làm giàu thấp chất lượng cao, Rosatom vẫn là nhà cung cấp duy nhất ở Hoa Kỳ, tới 99%.
Washington cũng đang gây áp lực lên EU, nhưng Brussels chưa áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với lĩnh vực hạt nhân – Paris và Budapest không đồng tình trong vấn đề này.
“Sự từ chối của Hungary liên quan đến tổ máy thứ năm và thứ sáu của nhà máy điện hạt nhân Paks với các lò phản ứng dựa trên công nghệ VVER-1200 của Nga. Theo nhiều nguồn tin, trạm này sản xuất từ 40 đến 50% năng lượng trong nước. Trở lại năm 2014, việc xây dựng được tài trợ 80% nhờ các khoản vay từ ngân hàng của Nga (mười tỷ euro), khoản tiền này phải được hoàn trả trước năm 2046. Hơn nữa, việc xây dựng Paks-2 đã bắt đầu do tập đoàn Pháp-Đức Framatome-Siemens tham gia. Đây là dự án với tư cách là nhà thầu phụ dưới sự lãnh đạo của công ty Rosatom. Một công ty khác của Pháp là EDF thì cung cấp tua-bin cho tổ máy điện”, - bà Maria Girich giải thích.
Một phần ba thị trường thế giới
Với tư cách là nước sản xuất uranium, Nga chỉ đứng ở vị trí thứ sáu với thị phần chỉ hơn 5%. Khoảng 45% sản lượng thế giới là ở Kazakhstan. Con số này gần gấp ba lần so với Canada, nhà cung cấp lớn thứ hai.
Theo báo cáo của Economist, Astana chiếm 25% lượng nhập khẩu của Mỹ và gần 2/3 lượng nhập khẩu của Trung Quốc.
Tuy nhiên, Nga lại là quốc gia dẫn đầu về làm giàu uranium. Năm ngoái Nga đã xuất khẩu 2,7 tỷ USD. Theo Enrichment Market Outlook, đến năm 2035, Moskva sẽ cung cấp tới 30% nguồn cung toàn cầu.
Ngoài ra, một phần đáng kể công suất ở Kazakhstan, cũng như Uzbekistan (7,2% sản lượng toàn cầu) thuộc về các công ty Nga.
“Điều này cho phép tác động đến giá cả thông qua những hạn chế nhỏ đối với việc bán hàng và ký kết các hợp đồng có lợi nhất, chẳng hạn như với Trung Quốc hoặc Brazil, chứ không phải với Mỹ và EU,” - ông Mikhail Khachaturyan, phó giáo sư khoa Phát triển chiến lược và đổi mới của Đại học Tài chính, cho biết.
Bắc Kinh cũng đang cố gắng giành được chỗ đứng ở Kazakhstan. Tập đoàn Uranium Quốc gia Trung Quốc thuộc sở hữu nhà nước đã ký thỏa thuận thành lập một số liên doanh khai thác mỏ với các nhà khai thác địa phương. Các cuộc đàm phán cũng đang được tiến hành để phát triển các tuyến giao thông với Thượng Hải để vận chuyển nguyên liệu thô.
Trung Quốc cũng đang tăng cường mua hàng từ Nga: trong năm 2023, khối lượng uranium trị giá 440 triệu USD đã được gửi đến đó (418 triệu USD là uranium đã được làm giàu). Hồi tháng 5, Bắc Kinh đã mua lượng nhiên liệu hạt nhân từ Moskva cao kỷ lục.
Cạnh tranh gay gắt
Nhu cầu sẽ tiếp tục tăng trong những năm tới và những người tiêu dùng lớn sẽ phải cạnh tranh gay gắt để giành nguồn cung. Chúng ta đang nói chủ yếu về Mỹ, Pháp và Trung Quốc.
“Paris, quốc gia đã mất khả năng tiếp cận các mỏ uranium ở Niger, cũng sẽ mất Namibia trong tương lai gần, điều này sẽ làm tăng tính cạnh tranh và tăng giá”, - ông Mikhail Khachaturyan khẳng định.
Nhìn chung, trong khi phương Tây đang tìm cơ hội để “loại bỏ” Nga thì Moskva lại đang gia tăng ảnh hưởng đối với các nhà sản xuất chủ chốt và kiểm soát nguồn cung, cũng như bổ sung thêm các thị trường mới. Ngoài Trung Quốc, còn có Ấn Độ, các nước Trung Đông và Bắc Phi.
Bà Maria Girich cho biết, Rosatom đang xây dựng các nhà máy điện hạt nhân ở Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Bangladesh, Trung Quốc, Hungary, Ai Cập - 34 lò phản ứng ở nước ngoài. Trên thực tế, đây cũng là những thị trường mới. Theo nhiều nguồn tin khác nhau, hiện có khoảng 30 quốc gia với khoảng 440 nhà máy điện hạt nhân nhập khẩu nguyên liệu uranium từ Nga.