Đặc biệt, hầu hết các nhà xuất khẩu Trung Quốc có nhà máy tại Việt Nam sẽ không rời đi sau thỏa thuận thương mại giữa Hà Nội và Washington, khi mức thuế mới được đánh giá là “có thể chấp nhận được”. Đó là nhận định chung của nhiều doanh nhân và chuyên gia thương mại sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố chính sách thuế mới vào ngày 2/7.
Những doanh nghiệp Trung Quốc quyết trụ lại Việt Nam
Trong tuyên bố của mình, Trump cho hay, Mỹ sẽ áp mức thuế 20% đối với hàng hóa sản xuất tại Việt Nam và 40% đối với hàng hóa bị xem là trung chuyển từ Trung Quốc.
Ngược lại, Việt Nam cam kết hạ thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Mỹ xuống mức 0%. Thỏa thuận này được công bố chỉ vài ngày trước khi lệnh tạm hoãn áp thuế trả đũa giữa hai nước hết hiệu lực vào ngày 9/7.
Trước đó vào tháng 4, Tổng thống Trump từng tuyên bố mức thuế 46% đối với hàng hóa Việt Nam, làm dấy lên lo ngại trong cộng đồng doanh nghiệp nước ngoài. Tuy nhiên, mức thuế 20% được đưa ra trong thỏa thuận mới đã khiến nhiều doanh nghiệp thở phào.
“Đây là kết quả tốt hơn mong đợi”, ông Peng, một công dân Trung Quốc điều hành nhà máy in hộp các-tông tại Hải Phòng, cho biết. “Tôi sẽ không di dời nữa. Tôi sẽ chỉ chia sẻ chi phí thuế quan với khách hàng người Mỹ của mình”.
Ông Peng đã chuyển nhà máy từ tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) sang Việt Nam vào năm 2018, cùng thời điểm nhiều khách hàng của ông bắt đầu tìm cách tránh các đòn áp thuế từ chính quyền Trump trong nhiệm kỳ đầu.
Với khoản đầu tư 20 triệu nhân dân tệ (tương đương 2,8 triệu USD), công ty của ông bắt đầu có lãi vào năm ngoái. Đơn hàng tăng vọt trong ba tháng gần đây, khi các khách hàng Mỹ lo ngại về khả năng áp dụng mức thuế 46% và vội vàng gom hàng.
“Ngay cả khi ông Trump tăng thuế lên 46%, tôi cũng sẽ không chuyển đi nữa”, ông nói rằng vì vốn đầu tư đã bỏ ra là quá lớn. Giờ tôi chỉ cố duy trì hoạt động bằng cách chia sẻ rủi ro với khách hàng”.
Làm rõ thế nào là hàng hoá trung chuyển?
Theo ông Liu Jie, cố vấn tại công ty tư vấn Seamakes (trụ sở tại Việt Nam), phần lớn doanh nghiệp Trung Quốc hiện diện tại Việt Nam đã quyết định ở lại kể từ sau khi Mỹ tuyên bố kế hoạch áp thuế vào tháng 4.
Ông cho biết thêm, chính phủ Việt Nam hiện đã áp dụng một số quy định nghiêm ngặt hơn đối với nhà sản xuất Trung Quốc theo cam kết với Mỹ, trong đó có yêu cầu rằng quá trình sản xuất cốt lõi phải diễn ra tại Việt Nam, và tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa phải đạt tối thiểu 31%.
“Đây là tin tốt cho các doanh nghiệp Trung Quốc có nhà máy đăng ký và hoạt động nghiêm túc tại Việt Nam”, ông Liu nhận định. “Họ đã có đóng góp thực sự cho nền kinh tế và ngành công nghiệp Việt Nam. Mức thuế 20% cũng là kết quả tốt nhất mà họ có thể kỳ vọng trong hoàn cảnh này”.
Một trong những điểm gây lo ngại là việc định nghĩa như thế nào là hàng hóa “trung chuyển” sẽ bị áp mức thuế cao hơn 40%. Nhiều chuyên gia quốc tế cảnh báo nếu không có tiêu chí rõ ràng, chính sách có thể dẫn đến tình trạng áp thuế nhầm lẫn, ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu.
Ông Sheng Lu, Phó giáo sư tại Đại học Delaware (Mỹ), cho rằng cần phân biệt rõ giữa “trung chuyển bất hợp pháp” và việc sử dụng linh kiện nước ngoài theo quy tắc xuất xứ:
“Trung chuyển là hành vi bất hợp pháp, trong khi sử dụng linh kiện nước ngoài nhưng vẫn tuân thủ quy tắc xuất xứ là thông lệ phổ biến trong thương mại toàn cầu. Nếu không làm rõ điểm này, sẽ có nhiều nhà sản xuất vô tình bị đánh thuế không công bằng”.
Cùng quan điểm, bà Lila Landis, chuyên gia tuân thủ hải quan tại Texas, nhận định rằng sự mơ hồ trong cách phân loại có thể khiến nhiều doanh nghiệp Mỹ phải cân nhắc lại việc nhập khẩu từ Việt Nam.
Nhiều thương hiệu Mỹ trong lĩnh vực dệt may, giày dép như Nike, Under Armour, G-III Apparel, Victoria’s Secret... đã dịch chuyển sản xuất sang Việt Nam để tránh thuế quan từ Trung Quốc. Tuy nhiên, theo ông Jay Sole, nhà phân tích tại ngân hàng UBS, mức thuế mới có thể làm giảm lợi nhuận ngành dệt may từ 3–5%, với một số doanh nghiệp bị ảnh hưởng nặng hơn, lên tới 12–20%.
Trong khi đó, các hãng bán lẻ vẫn đang thận trọng. Theo phân tích của Reuters, dù Việt Nam được coi là điểm đến thay thế Trung Quốc trong chuỗi cung ứng, năng lực sản xuất tại Việt Nam vẫn có giới hạn, và các quy định mới sẽ khiến chi phí tăng cao nếu không được giải thích minh bạch.
Về phía Trung Quốc, Bộ Thương mại nước này đã ra tuyên bố phản đối thỏa thuận giữa Mỹ và Việt Nam, cảnh báo có thể có “biện pháp đáp trả thích hợp” nếu phát hiện các hành vi mà họ cho là “chuyển hướng thương mại có chủ đích” gây tổn hại đến lợi ích của Trung Quốc.
Thỏa thuận giữa Mỹ và Việt Nam được xem là một phần trong chiến lược của Washington nhằm mở rộng mô hình thương mại mới với các quốc gia Đông Nam Á, trong đó Việt Nam là “trạm thử nghiệm” đầu tiên. Việc duy trì mối quan hệ cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc trong bối cảnh hiện nay sẽ là thách thức lớn đối với Việt Nam.
Trong ngắn hạn, mức thuế 20% được đánh giá là “chấp nhận được” với các doanh nghiệp đã đầu tư lâu dài.
Tuy nhiên, về lâu dài, các quy định rõ ràng, tiêu chí đánh thuế và sự ổn định chính sách mới là yếu tố quyết định niềm tin của nhà đầu tư cũng như sức bền của chuỗi cung ứng.