Trong bối cảnh nhu cầu điện năng ngày càng tăng cho mục đích kinh tế và sinh hoạt nhưng nguồn cung trong nước không đáp ứng đủ, than nhập khẩu đã trở thành “cứu cánh” cho nhiều nhà máy nhiệt điện của Việt Nam.
Than Nga đổ bộ Việt Nam giữa cuộc đua an ninh năng lượng
Theo An ninh tiền tệ dẫn số liệu sơ bộ của Tổng cục Hải quan, riêng tháng 7, Việt Nam nhập khẩu hơn 5,3 triệu tấn than với trị giá hơn 491 triệu USD, giảm 17,4% về lượng và giảm 23,9% về trị giá so với tháng trước.
Lũy kế 7 tháng, con số này đạt trên 43 triệu tấn, tương đương hơn 4,3 tỷ USD, tăng 6,5% về lượng nhưng giảm 14,3% về trị giá so với cùng kỳ năm ngoái.
Điều này phản ánh xu hướng rõ rệt - nhập khẩu ngày càng nhiều nhưng giá trị lại giảm, chủ yếu do giá than thế giới hạ nhiệt.
Trong cơ cấu thị trường, Indonesia tiếp tục là nhà cung cấp lớn nhất với hơn 16 triệu tấn, giá bình quân 80 USD/tấn, giảm 15% so với cùng kỳ. Đứng thứ hai là Úc với 14,4 triệu tấn, giá bình quân 119 USD/tấn, giảm tới 26%. Đáng chú ý, than Nga vươn lên vị trí thứ ba, đạt hơn 4 triệu tấn, trị giá hơn 519 triệu USD, tăng 10% về lượng nhưng giá bình quân chỉ 129 USD/tấn, giảm mạnh 28%.
Việc than Nga xuất hiện ngày càng nhiều tại Việt Nam không chỉ là kết quả của yếu tố giá. Nga hiện là một trong những quốc gia nắm giữ trữ lượng than lớn nhất thế giới, đủ để khai thác trong hơn 500 năm, theo Phó Thủ tướng Alexander Novak.
Với chiến lược phát triển dài hạn, Moskva đang đẩy mạnh xây dựng các trung tâm khai thác mới, dự kiến tăng thêm 250 triệu tấn công suất vào năm 2050, đồng thời áp dụng công nghệ “than sạch” và khai thác bền vững. Điều này giúp than Nga vừa rẻ, vừa ổn định về nguồn cung – một lợi thế lớn trong bối cảnh thế giới biến động địa chính trị và giá năng lượng khó lường.
Lợi thế hợp tác năng lượng Việt Nam
Với Việt Nam, nhu cầu nhập than ngày càng tăng là xu hướng tất yếu. Dù là nước có truyền thống khai thác than lâu đời, trữ lượng dễ khai thác trong nước đang dần cạn kiệt. Nhiều mỏ phải đào sâu hơn, chi phí tăng cao, trong khi chất lượng than khai thác không phù hợp cho các nhà máy nhiệt điện công suất lớn.
Than nội địa thường được dùng cho xi măng hoặc các cơ sở sản xuất nhỏ, còn nhiệt điện hiện đại lại cần loại than có năng suất tỏa nhiệt cao, đồng đều và ít tạp chất.
Việc nhập khẩu than giá rẻ, nhất là từ Nga và Indonesia, vì thế giúp các doanh nghiệp giảm chi phí, duy trì sự linh hoạt trong sản xuất điện, từ đó góp phần ổn định giá điện và các hoạt động công nghiệp khác.
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo, sự phụ thuộc quá lớn vào than nhập khẩu cũng tiềm ẩn rủi ro cho an ninh năng lượng quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh nguồn cung toàn cầu có thể biến động mạnh bởi xung đột hoặc chính sách thương mại quốc tế.
Hiện than nhập khẩu chịu mức thuế suất thông thường (MFN) từ 3–5%, tùy thuộc loại và mã hàng. Mức thuế tương đối thấp này phần nào khuyến khích doanh nghiệp tìm đến nguồn cung nước ngoài.
Nga vẫn kiên định với chiến lược duy trì ngành công nghiệp than như một trụ cột kinh tế và hiện đang nắm giữ trữ lượng than đủ để khai thác trong hơn 500 năm.
Theo Phó Thủ tướng Novak, đến năm 2050, than Nga không chỉ là nhiên liệu mà còn là nguyên liệu cho ngành hóa chất, với sự phát triển của các công nghệ chế biến than và tận dụng chất thải than.
Ở góc nhìn toàn cầu, khi nhiều quốc gia cam kết giảm dần nhiệt điện than để ứng phó biến đổi khí hậu, Việt Nam và một số nước Đông Nam Á vẫn đứng trong nhóm nhập khẩu than lớn.
Theo dự báo, nhu cầu này chưa thể sớm thay đổi, bởi các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời dù tăng trưởng nhanh nhưng chưa đủ để thay thế hoàn toàn vai trò của than trong hệ thống điện quốc gia. Trước mắt, sự bổ trợ của than Nga vẫn sẽ giúp Việt Nam đảm bảo nguồn cung và giảm chi phí nhiên liệu đáng kể.
Thế mạnh của Việt Nam trong việc nhập khẩu năng lượng từ Nga chính là truyền thống hợp tác lâu đời và có hiệu quả giữa Việt Nam – Liên bang Nga trong lĩnh vực năng lượng.
Trong thời gian tới, nhu cầu nhập khẩu các nguồn năng lượng sơ cấp của Việt Nam đang tăng lên rất nhanh, việc mở rộng, tăng cường hợp tác với Nga sẽ đóng vai trò quan trọng và có tiềm năng rất lớn.