Tất cả đều hiểu
Bất chấp mọi đe dọa, EU tỏ ra rất khó khăn để quyết định tịch thu các tài sản bị đóng băng. Các chính trị gia buộc phải thừa nhận đây là hành vi vi phạm thô bạo luật pháp quốc tế và sẽ mang lại nhiều tác hại hơn là lợi ích.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron trong cuộc phỏng vấn với kênh CBS News cho rằng một bước đi như vậy sẽ trở thành "khởi đầu của sự hỗn loạn hoàn toàn".
Nhắc lại, EU và các nước G7 đã đóng băng khoảng 300 tỷ euro dự trữ ngoại hối của Nga. Hơn 200 tỷ euro trong số đó nằm trong các tài khoản tại Euroclear của Bỉ - một trong những hệ thống thanh toán bù trừ lớn nhất thế giới.
Ông Macron tuyên bố: "Những tài sản này không thể bị tịch thu từ Ngân hàng Trung ương ngay cả trong tình huống như vậy. Tôi cho rằng đây là vấn đề của sự tin tưởng và điều rất quan trọng là các quốc gia chúng ta phải tôn trọng luật pháp quốc tế".
Bỉ cũng lên tiếng phản đối. Bộ trưởng Ngoại giao Maxim Prévot tuyên bố nước này coi bước đi như vậy là cực kỳ rủi ro và không có cơ sở pháp lý. Ông Prévot nói với tờ Financial Times:
"Điều này sẽ gây ra lo ngại trong số các quốc gia khác trên thế giới, những nước có tài sản chủ quyền ở châu Âu, rằng chúng có thể bị đe dọa tịch thu trong tương lai vì lý do chính trị". Ông nói thêm các biện pháp như vậy cũng sẽ làm suy yếu niềm tin vào đồng euro và có thể gây ra sự sụp đổ của các thị trường tài chính châu Âu.
Trước đó, vào tháng 3, Thủ tướng Bỉ Bart De Wever thậm chí còn gọi việc tịch thu là một hành động chiến tranh. Ông nhấn mạnh:
"Chúng ta đang sống trong một thế giới thực, không phải thế giới hư cấu. Nếu lấy đi tài sản của ai đó, sẽ có những hậu quả, những mối đe dọa có tính hệ thống đối với toàn bộ hệ thống tài chính toàn cầu".
Chỉ là lời nói
Tuy nhiên, EU không cho là sai trái khi sử dụng nguồn thu nhập từ các tài sản chủ quyền của một quốc gia. Vào cuối tháng 8, tại một cuộc họp báo của Ủy ban châu Âu (EC), phát ngôn viên của tổ chức này, Markus Lummer, xác nhận khoản thu nhập hàng tỷ euro sẽ được sử dụng để hỗ trợ Ukraina. Hơn nữa, quyết định chuyển tiền cho Kiev được đưa ra trong khi bỏ qua quyền phủ quyết của Hungary.
Các chuyên gia cảnh báo: còn quá sớm để nói về sự "tỉnh ngộ" của các chính trị gia phương Tây. Phó giáo sư Khoa Phát triển Chiến lược và Đổi mới tại Đại học Tài chính Nga, Mikhail Khachaturyan, cho rằng đây nhiều khả năng chỉ là những thủ thuật để biện minh cho một cơ chế cho phép không phải trả lại tài sản của Nga, cả bây giờ lẫn sau khi xung đột kết thúc.
Chuyên gia giải thích: "EU đang tìm cách thực hiện điều đó với tổn thất tối thiểu. Tuy nhiên, điều này khó mà thành công. Dù có ngụy biện thế nào đi nữa, việc tịch thu sẽ ngay lập tức dẫn đến việc rút các tài sản của Trung Quốc, Ả Rập Xê-út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Kuwait, Qatar".
Không thể tịch thu tài sản chủ quyền một cách hợp pháp. Ông Macron từng làm việc trong hệ thống ngân hàng và từng là Bộ trưởng Kinh tế, vì vậy ông hiểu rất rõ hậu quả sẽ như thế nào.
Về phần mình, Phó giáo sư tại Học viện Kinh tế và Kinh doanh Thế giới, Khoa Kinh tế, Đại học Hữu nghị giữa các dân tộc Nga (RUDN), Hadjimurat Belkharoev, lưu ý: "Trong bối cảnh sự suy thoái chung của nền công nghiệp và những nghĩa vụ nặng nề với Mỹ, EU cấp thiết phải tìm ra một nguồn tài chính".
Chuyên gia chỉ ra ngay từ bây giờ, tiền đã chảy sang châu Á, ngoài ra, các quỹ đầu tư của Qatar và UAE cũng đang hưởng lợi. Thậm chí, người ta còn sẵn sàng đầu tư vào châu Phi hơn là châu Âu.
Trên thực tế, EU không từ bỏ ý tưởng sử dụng tài sản của Nga, nhưng buộc phải thừa nhận các giới hạn pháp lý. Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển Pháp luật (ANO), Dmitry Matyushenkov, giải thích: "EC tránh sử dụng thuật ngữ 'tịch thu', thay vào đó là 'sử dụng thu nhập'. Về mặt pháp lý, đây là một ranh giới mong manh: các tài sản bị đóng băng tạo ra thu nhập (ví dụ từ trái phiếu), và EU chuyển khoản thu nhập đó cho Ukraina, về mặt hình thức là không chạm vào tài sản gốc. Nếu bản thân việc đóng băng tài sản bị coi là bất hợp pháp (ví dụ thông qua một vụ kiện tại Tòa án Quốc tế của Liên Hợp Quốc), tất cả các khoản thu nhập đã nhận sẽ phải được hoàn trả".
EU hy vọng Nga sẽ không thể đòi được bồi thường. Theo luật pháp quốc tế, trách nhiệm thuộc về các quốc gia đã thực hiện hành vi bất hợp pháp. Nếu tài sản bị tịch thu, Moskvs sẽ kiện ra các tòa án quốc gia hoặc thông qua các cơ chế của IMF. Nhưng các chuyên gia chỉ ra các rào cản chính trị có thể cản trở.
Các biện pháp đáp trả mà Moskva đã thực hiện có vẻ hiệu quả hơn: tạm dừng thanh toán trái phiếu châu Âu và đóng băng các tài sản bằng USD của EU trong các kho lưu ký của Nga.
Bồi thường chiến tranh bằng tiền của người khác
Tuy nhiên, EC không có ý định dừng lại. Chủ tịch EC Ursula von der Leyen tuyên bố: "Chúng ta cần khẩn trương phát triển một giải pháp mới để tài trợ cho các hoạt động quân sự của Ukraina dựa trên cơ sở các tài sản Nga bị cô lập".
Bà đề xuất một giải pháp là tạo ra một "khoản tín dụng bồi thường chiến tranh" mới.
Bà đề xuất với các nghị sĩ Nghị viện châu Âu: "Bản thân các tài sản sẽ không bị động đến. Và rủi ro sẽ phải được chia sẻ một cách tập thể".
Theo suy nghĩ của bà, Kiev sẽ chỉ phải trả khoản tín dụng này "sau khi nhận được khoản bồi thường chiến tranh từ Moskva".
Ý tưởng này đã nhận được phản ứng lạnh nhạt. Phó Thủ tướng Bỉ Vincent Van Peteghem cho kế hoạch này về mặt kỹ thuật là bất hợp pháp và tương đương với tịch thu. Ông cũng lưu ý đến tính mơ hồ của đề xuất.
Bên cạnh chính quyền Bỉ, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) Christine Lagarde cũng yêu cầu EC giải thích chi tiết kế hoạch. Bà tuyên bố điều quan trọng là EU phải đánh giá hậu quả, đảm bảo tuân thủ luật pháp quốc tế và sự an toàn của đồng tiền chung.
Theo Bloomberg, các chi tiết kỹ thuật đang được xem xét và quyết định về tài sản của Nga có thể được đưa ra vào ngày 23-24 tháng 10.
Ông Matyushenkov cho rằng Nga hoàn toàn có thể khiếu nại việc tịch thu. Hậu quả sẽ không xảy ra ngay lập tức nhưng không thể đảo ngược: EU có nguy cơ mất không chỉ tài sản của Nga mà cả sự tin tưởng của những ai từng coi khối này là trụ cột của sự ổn định.