Nếu biết khai thác lợi thế, khắc phục được các điểm nghẽn, theo PGS.TS Trần Đình Thiên đánh giá, sự kết hợp TP. HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ trở thành "con rồng ba đầu", đủ sức định vị thành phố như một siêu đô thị tầm vóc quốc tế.
Lập liên minh cơ khí Việt Nam
Tại Hội thảo tổng kết Diễn đàn Phát triển Công Thương TP.HCM do Sở Công Thương TPHCM phối hợp với Báo Tuổi Trẻ, Trường Tài năng UEH.ISB (Đại học Kinh tế TPHCM) tổ chức, ông Trịnh Tiến Dũng, Chủ tịch Tập đoàn Đại Dũng đưa ra đề xuất thành lập liên minh sản xuất cơ khí gồm nhiều tập đoàn lớn của Việt Nam nhằm gia tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy liên kết và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Theo ông Dũng, Việt Nam đang nổi lên như một trung tâm sản xuất mới của châu Á nhờ lợi thế chính trị ổn định, chi phí cạnh tranh và lực lượng lao động trẻ. Bên cạnh đó, chính sách của Đảng và Nhà nước hiện dành sự quan tâm đặc biệt cho sự phát triển của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, ngành cơ khí Việt Nam hiện vẫn dừng lại ở quy mô nhỏ, chủ yếu gia công, thiếu thương hiệu lớn và chưa tham gia sâu vào chuỗi cung ứng quốc tế. Kinh nghiệm hội nhập của nhiều doanh nghiệp cơ khí còn hạn chế.
Trong bức tranh chung về phát triển kinh tế vùng, sau khi hợp nhất, TP.HCM cùng Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu đang giữ vai trò cực tăng trưởng quan trọng, chiếm 23-25% GDP cả nước và được kỳ vọng sẽ đạt mức 30% trong tương lai.
Đây là nền tảng để TP.HCM có tiềm năng lớn trong phát triển công nghiệp cơ khí nhưng hiện vẫn manh mún, thiếu quy hoạch tổng thể và liên kết vùng dài hạn.
Thành phố có dân số đông, hệ sinh thái cảng biển – logistics, cộng đồng doanh nghiệp năng động cùng tiềm lực đổi mới sáng tạo, đủ điều kiện để vươn lên thành trung tâm công nghiệp cơ khí của khu vực.
Theo ông Dũng, TP.HCM hoàn toàn có khả năng phát triển thành trung tâm ngành cơ khí chế tạo, công nghiệp nặng, công nghiệp phụ trợ, thay thế nguồn cung từ các quốc gia phát triển. Ngoài ra, thành phố có thể mở rộng lĩnh vực cơ khí đóng tàu, giàn khoan, năng lượng tái tạo và công nghiệp hỗ trợ.
Để hiện thực hóa, ông đề xuất thành phố cần ban hành chiến lược tổng thể cho ngành cơ khí đến năm 2035, tầm nhìn 2050; đồng thời quy hoạch các khu công nghiệp chuyên sâu, tích hợp hệ sinh thái phụ trợ, tự động hóa và năng lượng sạch.
Ông Dũng dẫn chứng nhiều mô hình quốc tế để tham khảo như khu công nghiệp Tô Châu (Trung Quốc) chuyên cơ khí chính xác, linh kiện tự động hóa; khu công nghiệp Gopin (Ấn Độ) tập trung vào cơ khí công nghiệp nặng và pin mặt trời hydro xanh; khu công nghiệp Ulsan Mipo & Onsan (Hàn Quốc) nổi bật trong công nghiệp nặng, ô tô, đóng tàu, lọc dầu; hay khu công nghiệp Yokohama Smart City (Nhật Bản) với thế mạnh cơ khí chính xác, robot và ô tô.
Thêm vào đó, để tạo đột phá, TP.HCM cần ưu tiên ngân sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư công nghệ, thiết bị hiện đại, tập trung vào nghiên cứu và phát triển (R&D), đồng thời triển khai các giải pháp đổi mới trong tự động hóa và chuyển đổi xanh.
Một trung tâm đổi mới sáng tạo cơ khí cũng được đề xuất thành lập, đóng vai trò hạt nhân trong việc hội nhập sáng chế theo tiêu chuẩn quốc tế, liên kết các doanh nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Đáng chú ý, ông Dũng nhấn mạnh đến đề xuất thành lập liên minh sản xuất cơ khí quy tụ các tập đoàn hàng đầu như Hòa Phát (thép), Vingroup và Thaco (sản xuất đầu máy toa xe), Viettel và FPT (công nghệ), Đại Dũng và Lilama (cơ khí) cùng nhiều doanh nghiệp trong nước đủ năng lực để đảm trách các dự án lớn.
Liên minh này sẽ khuyến khích liên doanh, sáp nhập, chuyển giao công nghệ, tạo sức mạnh tổng hợp để vừa thay thế dần nguồn cung từ nước ngoài, vừa chủ động tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.
“Nếu các doanh nghiệp lớn nội địa liên kết với nhau, hoàn toàn có thể làm ra được các sản phẩm, dự án tầm cỡ. Ngược lại, nếu mỗi đơn vị tập trung vào một vài lĩnh vực thì doanh nghiệp Việt mãi chỉ đi gia công và làm thuê”, lãnh đạo Đại Dũng nhấn mạnh.
Để các doanh nghiệp có thể liên kết trong sản xuất, ông Dũng cho rằng bên cạnh các chính sách ưu đãi thuế, nhà nước cần cung cấp quỹ đất “sạch” đủ lớn để các đơn vị có thể tập hợp lại và cùng nhau sản xuất, giống như tạo “sân chơi” cho doanh nghiệp. Trong đấu thầu công, cần ưu tiên doanh nghiệp cơ khí nội địa để tăng tỷ lệ nội địa hóa và nâng cao năng lực sản xuất trong nước.
Một trong những yếu tố then chốt khác là nguồn nhân lực. Ông Dũng nhấn mạnh sự cần thiết trong đào tạo đội ngũ từ công nhân kỹ thuật cao đến các nhà quản lý, CEO lĩnh vực cơ khí, qua đó nâng cao năng lực quản trị và quản lý dự án.
Thành phố cũng cần chính sách thu hút chuyên gia cơ khí trong và ngoài nước nhằm đồng hành cùng doanh nghiệp Việt, thúc đẩy ngành cơ khí tiến lên tầm cao mới.
“Rồng ba đầu”
Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM (HUBA) Đinh Hồng Kỳ, cho rằng để hình thành một chuỗi cung ứng hiện đại, thành phố cần tập trung vào ba trụ cột then chốt.
Trong đó, nổi bật là việc phát triển hệ thống logistics “siêu kết nối”. Cụ thể, hạ tầng liên vùng phải được đẩy nhanh, gồm Vành đai 3 và 4, các tuyến cao tốc, đồng thời mở rộng và chuẩn hóa kết nối giữa cảng Cát Lái với cụm cảng Cái Mép - Thị Vải. Song song, mạng lưới ICD tại Bình Dương và Đồng Nai cần được đồng bộ với đường sắt, hệ thống metro liên vùng cũng như các tuyến đường chuyên dụng phục vụ logistics.
Ông cũng nhấn mạnh thành phố phải chú trọng đến công tác quy hoạch và tích hợp hạ tầng, bao gồm việc xây dựng bản đồ kết nối trực tiếp đến cảng biển và sân bay; thiết lập hành lang logistics xanh; hoàn thiện hệ thống cảng cạn cũng như phát triển khu phức hợp logistics hàng không tại Long Thành.
PGS.TS Trần Đình Thiên đánh giá, để vươn lên ngang tầm một siêu đô thị châu Á, TP.HCM cần sớm tái cấu trúc nền kinh tế và xây dựng thể chế mới, nhằm tránh tụt lại phía sau trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt.
Theo ông, điểm nhấn chiến lược chính là mở rộng “không gian phát triển”, không chỉ bó hẹp trên đất liền mà còn vươn ra biển, bầu trời, lòng đất, đồng thời khai thác tiềm năng trong không gian số và văn hóa.
“TP.HCM có lợi thế đặc biệt với dự án siêu cảng Cần Giờ, vốn kết nối trực tiếp các tuyến hàng hải Bắc - Nam. Thành phố có thể phát triển mạnh kinh tế tầm thấp để giảm tải áp lực giao thông đô thị, đồng thời bứt phá trở thành trung tâm kinh tế số, trí tuệ nhân tạo (AI) và khởi nghiệp sáng tạo, dựa trên tinh thần khai phá đặc trưng của Nam Bộ”, ông Thiên phân tích.
Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn chỉ ra rằng thách thức lớn nhất, hay “điểm nghẽn của các điểm nghẽn”, chính là vấn đề thể chế. Việc thiếu quyền tự chủ khiến TP.HCM khó phát huy hết tiềm năng sẵn có.
Để tạo bước đột phá, ông Thiên đề xuất thành phố cần mạnh dạn chuyển sang cơ chế “tự quyết – tự làm – tự chịu trách nhiệm”. Nếu làm được điều này, sự liên kết giữa TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu có thể tạo nên thế “con rồng ba đầu”, đủ sức nâng tầm và định vị TP.HCM như một siêu đô thị quốc tế.