Xu hướng đáng báo động
Năm thứ tư liên tiếp, nợ quốc gia của Hoa Kỳ tăng với tốc độ nhanh hơn. Năm tài chính kết thúc vào ngày 30 tháng 9 cho thấy mức tăng hơn hai nghìn tỷ đô la, nâng nợ công của Mỹ lên 37,64 nghìn tỷ USD - mức cao nhất mọi thời đại. Đỉnh điểm tăng trưởng nợ công của Hoa Kỳ xảy ra vào năm 2020, khi các biện pháp kích thích kinh tế mạnh mẽ của chính phủ Mỹ để đối phó với đại dịch COVID-19 đã dẫn đến mức tăng vọt 4,2 nghìn tỷ USD. Năm 2021, tốc độ tăng trưởng trở lại mức thông thường là 1,5 nghìn tỷ USD. Nhưng chỉ một năm sau, trong bối cảnh Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) tăng lãi suất, con số này đã đạt 2,5 nghìn tỷ USD. Xu hướng này vẫn tiếp tục: 2,2 nghìn tỷ USD vào năm 2023, 2,3 nghìn tỷ USD vào năm 2024 và cuối cùng là 2,2 nghìn tỷ USD vào năm 2025.
Nhìn chung, đã có hai đợt tăng đột biến đáng kể trong 25 năm qua, cả hai đều liên quan đến khủng hoảng, theo chuyên gia Olga Belenkaya, Trưởng bộ phận Phân tích Kinh tế Vĩ mô tại FG Finam. Đợt đầu tiên là vào năm 2008, khi chính phủ Mỹ đã thực hiện các biện pháp ứng phó với cuộc khủng hoảng tài chính, bao gồm việc tái cấp vốn cho các ngân hàng, mua lại các tài sản gặp khó khăn và cung cấp hỗ trợ tài chính quy mô lớn cho các tổ chức tài chính. Đợt thứ hai là vào năm 2020: do các biện pháp chưa từng có tiền lệ nhằm ngăn chặn đại dịch, nền kinh tế toàn cầu gần như đình trệ, buộc các chính phủ phải chi hàng nghìn tỷ đô la để hỗ trợ doanh nghiệp và hộ gia đình. Thâm hụt ngân sách của Hoa Kỳ tăng lên 15,2% GDP, mức cao nhất kể từ năm 1945, và nợ công đạt 126% GDP.
Nguyên nhân là rõ ràng
Thâm hụt ngân sách hiện đã thu hẹp, nhưng vẫn ở mức cao so với một nền kinh tế không bị khủng hoảng, điều này lại cản trở việc giảm gánh nặng nợ, chuyên gia Belenkaya giải thích. Những vấn đề khác phát sinh từ cải cách thuế được áp dụng trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, và các sáng kiến của chính quyền Dân chủ nhằm tăng chi tiêu cho chính sách xã hội, hỗ trợ năng lượng tái tạo và sản xuất chất bán dẫn cũng đóng vai trò làm cho vấn đề trở nên khó giải quyết hơn.
"Các khoản cắt giảm thuế năm 2017 đã làm giảm đáng kể nguồn thu ngân sách. Sau khi được khôi phục vào năm ngoái, tốc độ tăng trưởng nợ công của Mỹ đã tăng gấp đôi so với mức trung bình trong 25 năm qua", - ông Dmitry Matyushenkov, Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển Pháp luật, lưu ý.
Và chi phí vay vốn tăng cao trong khi chính sách tiền tệ của Hoa Kỳ hiện đang có xu hướng thắt chặt lại sau một giai đoạn tăng lãi suất và giảm lượng tài sản nắm giữ càng làm tình hình trở nên tồi tệ hơn, làm tăng chi phí trả nợ.
"Khi lãi suất và mức nợ tăng, chi phí lãi vay cũng tăng theo cấp số nhân. Năm nay, chi phí lãi vay đã đạt 1,2 nghìn tỷ USD - chiếm 25% tổng chi tiêu ngân sách", - chuyên gia Sergey Varfolomeev, cố vấn đầu tư tại Ngân hàng Nga và là đối tác tại Trung tâm Xuất khẩu Nga (REC), lưu ý.
Cuối cùng, một khoản tiền đáng kể được chi cho viện trợ Ukraina, Israel và các chi tiêu quân sự khác, ông Matyushenkov nói thêm.
Kết quả là, nước Mỹ phải đối mặt với tình trạng thâm hụt ngân sách kinh niên: nợ công tăng dẫn đến lãi suất phải trả cao hơn. Điều này dẫn đến việc cắt giảm ngân sách cho các chương trình xã hội. Cuối cùng, chính phủ phải vay nợ nhiều hơn nữa. Cần lưu ý rằng, lần gần nhất mức thu nhập của Hoa Kỳ vượt quá các khoản chi tiêu là vào năm 2001.
Hậu quả hợp quy luật
Cho đến nay, Washington chỉ đơn giản là nâng trần nợ, nhưng các chuyên gia cảnh báo rằng, việc vay nợ không kiểm soát không giải quyết được vấn đề mất cân bằng thu nhập-chi tiêu và do đó cực kỳ nguy hiểm.
Mỗi đô la chi cho việc trả nợ sẽ làm giảm nguồn tài trợ cho cơ sở hạ tầng, giáo dục và y tế, làm suy yếu tăng trưởng kinh tế dài hạn và phát triển công nghệ. "Luật pháp Hoa Kỳ quy định rằng, nếu trần nợ công chạm đến ngưỡng, Quốc hội có nghĩa vụ phải thực hiện các biện pháp để tránh vỡ nợ, bao gồm cả việc nâng trần nợ công, thậm chí xóa bỏ nó. Điều này diễn ra thường xuyên trong những năm gần đây", - ông Matyushenkov nhắc nhở.
Cuối cùng, chính sách này dẫn đến mất niềm tin kinh doanh và giảm cơ hội đầu tư. Các cường quốc (Trung Quốc, Nga, Ấn Độ) đang tích cực từ bỏ giao dịch bằng đô la, đặc biệt là trong nhóm BRICS. Các nhà đầu tư đang chuyển hướng ồ ạt sang các khoản đầu tư bền vững như vàng, Bitcoin và bạc, làm suy yếu vị thế của đồng USD như đồng tiền dự trữ chính.
"Các hãng đánh giá tín nhiệm lớn nhất đã hạ bậc xếp hạng tín dụng của Hoa Kỳ từ mức cao nhất là Aaa xuống Aa1. Rủi ro về nợ và cân đối tài chính có thể gia tăng đồng nghĩa với chi phí vay nợ cao hơn cho quốc gia này trong dài hạn", - chuyên gia Belenkaya nói thêm.
IMF cũng đi đến kết luận tương tự. Tổng Giám đốc IMF Kristalina Georgieva cho biết: "Sự gia tăng nhanh chóng của nợ công bắt nguồn từ thâm hụt ngân sách kéo dài, di sản của đại dịch và chi phí lãi vay tăng cao”.
Bà cảnh báo xu hướng này có thể làm phình to chi phí vay mượn, đẩy lãi suất lên cao, thu hẹp khả năng chi tiêu và làm suy yếu năng lực ứng phó của các chính phủ trước những cú sốc kinh tế. Tình hình hiện tại đang gây ra những lo ngại nghiêm trọng: theo dự báo, đến năm 2029, nợ công toàn cầu có thể vượt quy mô nền kinh tế thế giới. Các nền kinh tế phát triển và đang phát triển là những tác nhân đóng góp lớn nhất vào mức tăng này, với Hoa Kỳ chiếm tỷ trọng lớn nhất.
Chuyên gia Varfolomeev nhấn mạnh rằng, việc giảm tỷ lệ vay nợ đòi hỏi phải có những cải cách cơ cấu mạnh mẽ bao gồm việc quản lý chi tiêu có trách nhiệm, tăng trưởng thu nhập và hỗ trợ tiềm năng kinh tế.
Nhưng, chính phủ Hoa Kỳ đang cố gắng giải quyết vấn đề thông qua các mức thuế quan mạnh tay và áp lên EU nghĩa vụ đầu tư bổ sung vào quốc gia này. Theo các nhà phân tích, cách tiếp cận này không hiệu quả. Hơn nữa, Tổng Giám đốc IMF cho rằng, kết quả là Hoa Kỳ sẽ phải đối mặt với lạm phát cao hơn, trong khi hàng hóa dành cho Hoa Kỳ sẽ tràn vào các quốc gia khác. Điều này, đến lượt nó, sẽ dẫn đến một vòng chiến tranh thương mại mới.