Tuyên bố chung được công bố ngày 7 tháng 7 sau cuộc hội đàm giữa Tổng bí thư Trung ương Đảng CS Việt Nam Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Mỹ Barack Obama đã xác nhận các sự kiện gần đây ở Biển Đông làm tăng thêm căng thẳng, gây tổn hại cho sự tự cậy và trở thành mối đe dọa hòa bình, an ninh, ổn định trong khu vực. Tuyên bố chung cho biết, lập trường của hai nước là ủng hộ việc giải quyết hòa bình các tranh chấp trong khuôn khổ luật pháp quốc tế.
Trong khi đó cũng vào ngày 7 tháng 7, Tòa Trọng tài Quốc tế ở Hague đã bắt đầu xem xét đơn Philippines khiếu nại chính sách và động thái của Trung Quốc trên Biển Đông.
Điều phức tạp là tình trạng pháp lý ở Biển Đông vẫn chưa được rõ ràng, — nhà khoa học chính trị người Nga Grigory Lokshin cho biết nhận xét:
"Tuy nhiên, việc Trung Quốc xây đảo nhân tạo là động thái trái với Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển năm 1982. Đặc biệt, tài liệu có ba điều khoản qui định rõ không được phép mở rộng lãnh thổ một cách nhân tạo và các đảo nhân tạo không thể là lý do để tuyên bố quyền sở hữu 200 dặm đặc quyền kinh tế."
Tất cả các nước trong khu vực liên quan tới xung đột lãnh thổ trên Biển Đông đều đã ký và phê chuẩn Công ước Luật Biển năm 1982. Thể theo tài liệu, họ cần trình Ủy ban của Liên Hợp Quốc các kiến nghị về ranh giới thềm lục địa có kỳ vọng sở hữu. Quốc gia đầu tiên đã thực hiện điều này là Philippines, nhưng Trung Quốc ngay lập tức có phản ứng. Bắc Kinh cung cấp bản đồ ranh giới "biển lịch sử" của mình vạch hình chữ «U». Khu vực nằm trong cái được gọi là "đường lưỡi bò" này chiếm tới 80% vùng biển Biển Đông. "Đường lưỡi bò" xuất hiện lần đầu vào năm 1947 trên các bản đồ được chính phủ Tưởng Giới Thạch lưu hành nhằm tuyên bố kỳ vọng lãnh thổ với Nhật Bản. Những người tham gia hội nghị quốc tế San Francisco năm 1951 đã bác bỏ những tuyên bố này của Trung Quốc. Các chuyên gia luật hàng hải ngày nay, tất nhiên trừ người Trung Quốc, đều coi khái niệm "biển lịch sử" như một sự vô lý pháp luật. Tính từ thời điểm trở thành thành viên của Công ước năm 1982, các quốc gia không thể đưa ra những tham vọng quyền sở hữu và quyền tài phán không phù hợp với Công ước.
Không ai trong số mười nước ASEAN đồng tình với "đường lưỡi bò". Đầu tháng 12 năm 2014, Bộ Ngoại giao Mỹ nêu nhận xét rằng vạch chữ «U» mâu thuẫn với luật pháp quốc tế. Vài ngày sau, Trung Quốc tuyên bố các trọng tài quốc tế không có thẩm quyền xem xét khiếu nại của Philippines và Trung Quốc sẽ không tham gia quá trình tố tụng này. Việt Nam cũng đã trình bày lập trường với Tòa án Trọng tài vào ngày 8 tháng 12 năm ngoái. Nước Cộng hòa ủng hộ những khiếu nại của Philippines, đặt câu hỏi về tính hợp lệ của vạch chữ «U» và đề nghị Tòa án Trọng tài cân nhắc đúng đắn quyền và lợi ích hợp pháp của Việt Nam. Theo chuyên gia Nga, việc Tòa án Trọng tài lắng nghe lý lẽ của phía Việt Nam là điều cần thiết và quốc gia thực hiện những động thái ít khiêu khích nhất đối với Trung Quốc.
Hoạt động xét xử được bắt đầu ngày 7 tháng 7. Học giả Grigory Lokshin đã nhận định về kết quả: Trọng tài có quyền từ chối khiếu nại của Philippines hoặc xác định tòa án không đủ thẩm quyền xem xét đơn khiếu nại. Đối với các nước ASEAN đây là phương án tồi tệ nhất, làm lung lay vai trò của Công ước năm 1982 và luật pháp quốc tế nói chung trong tiến trình giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông. Một phương án khác: trọng tài sẽ ủng hộ Philippines theo một số vấn đề nhưng bảo vệ Trung Quốc trong các yếu tố khác. Cuối cùng là phương án có lợi nhất cho các nước ASEAN — quyết định Philippines hoàn toàn đúng trong những vấn đề quốc gia đã nêu lên.
Phía Trung Quốc tuyên bố rằng Bắc Kinh sẽ không thay đổi quan điểm về Biển Đông bất kể Trọng tài thực hiện quyết định như thế nào. Công ước năm 1982 không lập cơ chế áp đặt trừng phạt đối với quốc gia từ chối thực hiện quyết định của Trọng tài quốc tế. Mặc dù vậy, quyết định của Tòa án Trọng tài có thể ảnh hưởng xấu tới uy tín của Trung Quốc, — chuyên gia Nga nhận định.
Chúng ta cùng chờ tới tháng 3 năm 2016, khi Tòa án Trọng tài ở Hague đưa ra phán quyết.
