Trong bối cảnh này, trên Biển Đông đã nhiều chục năm diễn ra tranh chấp các hòn đảo mà một số nước ASEAN và Trung Quốc có kỳ vọng lãnh thổ. Điểm chính ở đây không phải bản thân các đảo mà là sự xác định chủ quyền thềm lục địa mở rộng và vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý.
Thực tế càng báo động là những năm gần đây Trung Quốc tích cực tiến hành bồi đắp đảo nhân tạo từ các rạn san hô mà theo luật định vốn không là những thực thể cung cấp chủ quyền thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế, Bắc Kinh còn tiến hành quân sự hóa các đảo nhân tạo. Việc làm này có thể dẫn đến biến vùng biển rộng lớn thành khu vực pháp lý độc quyền của Trung Quốc, điều mà tất nhiên không được đa số các nước Đông Nam Á chấp nhận. Như Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana phát biểu mới đây, nếu không ngăn chặn thì sớm muộn Trung quốc sẽ xây dựng tiền đồn quân sự ở Scarborough cho phép nước này kiểm soát toàn bộ Biển Đông.
Một phần tư thế kỷ qua, các nước ASEAN và Trung Quốc chỉ đưa ra được một tài liệu chung — Tuyên bố ứng xử của các bên ký năm 2002. Đó không phải văn kiện ràng buộc pháp lý và không xóa được những mâu thuẫn giữa các bên tranh chấp.
Lúc này, một vòng đàm phán mới dang được lên kế hoạch tổ chức tại Philippines. Tuy nhiên, nhiều người nghi ngờ vào thành công.
"Đó là do, — Giáo sư Vladimir Kolotov, nhà khoa học chính trị Nga nhận định, - cho tới nay các nước ASEAN vẫn không thể đàm phán với Trung Quốc như một mặt trận thống nhất, đề ra lập trường chung cho những thách thức địa chính trị quan trọng mà họ phải đối mặt. Một số nhà lãnh đạo đang đặt lợi ích đơn phương của quốc gia họ cao hơn lợi ích chung của Hiệp hội. Là bên không quan tâm đến việc ký kết Luật ứng xử, Trung Quốc sẵn sàng lợi dụng điểm yếu này."
Lập trường của Bắc Kinh là không đàm phán với một cấu trúc chung như ASEAN mà thực hiện các cuộc thương lượng song phương với từng thành viên của Hiệp hội, — Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Hellen dela Vega chỉ ra gần đây.
Tất nhiên là dễ hơn khi vặn tay từng người một, — chuyên gia Nga bổ sung.
