Thuyền trưởng của con tàu bắn quả ngư lôi trúng tàu Maddox là đại tá Nguyễn Xuân Bột (Ý Yên, Nam Định). Chúng tôi may mắn được nhiều lần gặp đại tá Bột, và lần nào cũng được nghe những câu chuyện hào hùng trong gian khó của đất nước một thời…
1. Chúng tôi có mặt tại thôn Cuối, xã Yên Bằng (Ý Yên, Nam Định) vào một ngày đầu tháng 7 nắng như thiêu như đốt. Khi tới ngõ nhà ông Bột tự nhiên cảm giác dịu mát hẳn bởi được trú dưới những tán cây mít sai trĩu quả.
Năm nay đã 88 tuổi song ông Bột vẫn khỏe mạnh, minh mẫn. Mái tóc bạc trắng, gương mặt hồng hào, phúc hậu; ngắm ông chúng tôi có cảm giác rất gần gũi, thân thuộc. Lần gặp này, ông không nhắc nhiều đến "Sự kiện Vịnh Bắc Bộ" mà đề cập đến chuyện về Ban liên lạc bộ đội Hải quân tỉnh Nam Định — tổ chức ông đang giữ vai trò Trưởng ban.
Cách đây chưa lâu ông cùng một số thành viên của hội có hai chuyến đi dài ngày, vào tận Phú Quốc, Cam Ranh để cất bốc hài cốt liệt sỹ Hải quân theo đề nghị của các thân nhân. Được sự hỗ trợ, giúp đỡ nhiệt tình của các đơn vị hải quân — nơi các ông đi qua, sau hai chuyến đi, các ông đã tìm, đưa được 40 hài cốt của đồng đội về an nghỉ tại quê nhà. Đặc biệt, năm 2016 vừa qua, ông được đơn vị cũ mời vào Đà Nẵng dự lễ kỷ niệm 50 năm thành lập Lữ đoàn Hải quân 172 và đón nhận danh hiệu Anh hùng LLVT thời kỳ chống Mỹ. Đó là thời kỳ ông cùng đồng đội đã đánh thắng trận đầu trong lần đối đầu với Maddox hùng mạnh, cũng là thời kỳ ông giữ cương vị Trung đoàn phó, Tham mưu trưởng.
"Tôi đưa cả bà nhà tôi vào, được đơn vị cũ đón tiếp trang trọng lắm. Gặp tôi, có ông tướng xưa là cấp dưới còn biếu tôi mấy triệu, bảo biếu thủ trưởng uống rượu. Tôi đưa cả cho bà nhà tôi cầm!", ông kể rồi cả ông và bà cùng cười vui vẻ.
Thực ra, nhiều người mới chỉ biết đại tá Nguyễn Xuân Bột qua "Sự kiện Vịnh Bắc Bộ", ít người biết trước đó ông từng là lính bộ binh đánh Pháp, lập được nhiều chiến công. Sau chiến dịch Đông Xuân (1953-1954), do có nhiều thành tích trong chiến đấu, ông thậm chí còn được bầu làm chiến sỹ thi đua của Sư đoàn 320, được làm báo cáo xét phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT.
2. Sau cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi, ông Nguyễn Xuân Bột được cử đi đào tạo ở trường Sỹ quan lục quân. Khi Quân chủng Hải quân được thành lập, ông được chọn đi học khóa huấn luyện thuyền trưởng đầu tiên, rồi về công tác ở phân đội 3-Tiểu đoàn tàu phóng lôi 133.
"Phân đội có 3 tàu, gồm 333, 336, 339 cùng 2 tàu tuần tiễu. Tôi khi đó 34 tuổi, trung uý, làm Phân đội trưởng kiêm thuyền trưởng tàu 333, còn tàu 336 do đồng chí Phạm Văn Tự làm thuyền trưởng, tàu 339 do đồng chí Nguyễn Văn Giản làm thuyền trưởng. Trực tiếp chỉ huy trận đánh là Tiểu đoàn trưởng Lê Duy Khoái", ông Bột nhớ lại.
Cũng theo Đại tá Nguyễn Xuân Bột, sáng ngày 2-8-1964, sau 8 tiếng vật lộn với sóng gió, các ông đã vượt được hơn 100 hải lý từ Quảng Ninh để tới vùng biển Hòn Mê (Thanh Hóa). Nghỉ ngơi chưa lâu các ông đã thấy Maddox xuất hiện. Ông kể:
"Nhận lệnh xuất kích, tôi cho phân đội chạy theo đội hình hàng dọc, mỗi tàu cách nhau 50 m, cho ra-đa bám sát mục tiêu. Phát hiện 3 tàu phóng lôi của ta đang tiếp cận, Maddox liền tăng tốc. Phân đội vẫn bám sát. Còn cách nhau khoảng 80 liên (10 liên bằng 1 hải lý, 1 hải lý bằng 1.853m), ỷ thế có hoả lực mạnh, Maddox dùng pháo lớn bắn tới tấp vào đội hình phân đội ta, nhiều vị trí trên tàu dính đạn, chao đảo… Trong tình thế đó, tôi lệnh cho phân đội chuyển đội hình tránh pháo thành "bậc thang trái, bậc thang phải". Pháo trên tàu Maddox vẫn tới tấp nhả đạn. Tôi tăng tốc tàu 333 để chặn tàu địch, tạo điều kiện cho hai tàu còn lại tấn công. Khi tiếp cận được góc thuận lợi, thuyền trưởng tàu tàu 339 Nguyễn Văn Giản hạ lệnh phóng lôi nhưng rất tiếc không trúng mục tiêu. Trên trời bất ngờ xuất hiện 5 máy bay Mỹ tập kích, bắn trúng khoang máy chính tàu 339, khiến 1 pháo thủ và 1 lính cơ điện của tàu hy sinh, tàu phải thả trôi. Sau đó, tàu 336 tiếp tục tiếp cận mục tiêu, rồi phóng lôi. Lần này, rất tiếc vẫn bị chệch. Lúc này, pháo trên tàu địch vẫn bắn dữ dội, khi phóng lôi xong, quay ra, tàu 336 bị trúng đạn, anh Tự thuyền trưởng hy sinh tại chỗ, anh Nguyễn Văn Chuẩn thuyền phó bị thương vẫn chỉ huy tàu chiến đấu… Lúc này, tôi quyết định tăng tốc tàu 333 lên 42 hải lý/giờ để mở góc mạn ra ngoài biển. Tình hình lúc đó rất nguy cấp! Cột ăng ten bị pháo địch đánh gục, không thể báo cáo lên cấp trên, quả ngư lôi bên trái cũng bị trúng đạn, sợ nổ tàu, anh em chiến sỹ tự động giật cò ném xuống biển. Chỉ còn 1 quả bên phải nên tàu bị lệch, rất khó lái.
Còn cách tàu địch khoảng 8 liên, ông Lê Duy Khoái sốt ruột giục tôi phóng lôi. Tôi tăng tốc tàu lên tối đa 52km/giờ để tiếp cận mục tiêu gần hơn, quyết chiếm được góc mạn phải. Maddox vẫn xối xả vãi đạn. Còn cách 6 liên, 5 liên thì pháo 14ly5 của ta khai hỏa. Khi chỉ còn 4 liên, rồi 3 liên cả tàu hô: "Chuẩn bị!". Quả ngư lôi xé mặt biển lướt đi, chúng tôi nín thở. Maddox vội vã xoay mũi để tránh. Một tiếng nổ vang trời phát ra từ phía tàu Maddox. Anh em hô vang: trúng rồi!
Binh lính trên tàu địch chạy nhốn nháo, các cỡ pháo trên tàu địch đều im bặt. Một tốp máy bay Mỹ bất ngờ xuất hiện để cứu Maddox. Chúng điên cuồng xả rốc két. Cả tàu huy động hết các loại súng, pháo đánh trả. Khoảng 20 phút sau thì cả Maddox và máy bay rút lui ra phía hải phận quốc tế…".
Theo Đại tá Bột, ngày ấy, việc lực lượng hải quân non trẻ của ta dũng cảm tấn công, đánh đuổi tàu Maddox được truyền thông thế giới đồng loạt đưa tin. Có báo nói các ông "liều lĩnh", có báo gọi các ông là những "cảm tử quân". Đặc biệt, chính quyền Mỹ sau đó đã dựng lên cái gọi là "Sự kiện Vịnh Bắc Bộ", lu loa khắp thế giới rằng Hải quân Mỹ vô cớ bị Hải quân Việt Nam tấn công trên vùng biển quốc tế; cho quân ồ ạt đánh phá miền Bắc như đã âm mưu từ trước. Để rồi như đã biết, ngày 2-8 và ngày 5-8-1964 đã trở thành ngày truyền thống đánh thắng trận đầu của Hải quân Việt Nam, cũng là ngày đánh thắng trận đầu của quân dân miền Bắc trước chiến tranh phá hoại của Mỹ…
3. Sau trận đánh lịch sử ngày 2-8, đại tá Nguyễn Xuân Bột tiếp tục gắn bó với lực lượng Hải quân; tham gia xây dựng, phát triển Trung đoàn 172 (phát triển từ Tiểu đoàn tàu phóng lôi 133) trên cương vị Trung đoàn phó, Tham mưu trưởng. Ngay sau khi Sài Gòn được giải phóng, ông được giao thực hiện nhiệm vụ rất đỗi thiêng liêng: chỉ huy đơn vị phối hợp ra giải phóng, đón tù chính trị ở Côn Đảo về đất liền.
Tháng 10-1975, Trung đoàn phát triển thành Lữ đoàn 172, ông là người đầu tiên đảm nhiệm cương vị Lữ đoàn trưởng. Từ năm 1975-1978 ông sang theo học tại Học viện Hải quân Liên Xô, chuẩn bị cho việc tiếp nhận, vận hành một số tàu do Liên Xô viện trợ. Đến năm 1984 ông nghỉ hưu, về sống tại quê nhà-nơi năm 18 tuổi ông đã ra đi đánh Pháp…
Năm 2004, lần đầu về thăm Đại tá Nguyễn Xuân Bột chúng tôi thấy khi đó ông sống một mình trong ngôi nhà có phần tuềnh toàng nằm sâu trong xóm Đoài, do trước đó, vào năm 2002 vợ ông đã mất, các con đều đã có gia đình riêng, hầu hết làm ăn, công tác ở xa. Khi ấy, nghe ông bộc bạch về gia cảnh, chúng tôi hơi ngạc nhiên. Cứ nghĩ một đại tá quân đội, từng làm đến Lữ đoàn trưởng như ông khi về hưu hẳn phải có một cuộc sống khá giả lắm. Hóa ra không phải!
Năm 1984, khi đó Đại tá Bột mới 54 tuổi, chưa thực sự muốn nghỉ hưu. Nhưng gia cảnh khi đó rất khó khăn. Ông có 7 người con, hầu hết vẫn còn nhỏ dại trong khi ông đi biền biệt quanh năm nên vợ và đàn con ở nhà luôn trong cảnh thiếu đói, khó khăn. Ông đành xin nghỉ công tác để về quê giúp đỡ vợ con.
"Về làng, gặp tôi, ông thư ký đội sản xuất bảo anh mà không về nhanh thì gay lắm! Công nợ chị và các cháu nợ Hợp tác xã nhiều lắm rồi! Tôi ứa nước mắt!", ông chia sẻ.
Lương hưu đại tá khi ấy chỉ có 450 đồng/tháng, tất nhiên chẳng đủ để ông "cứu" gia đình đang trong cảnh gieo neo. Từ một đại tá, ngày ngày có lính phục vụ, về quê ông phải nhận cấy thêm 1 mẫu ruộng, sắm thêm cả cái vó bè để đêm đêm đi cất cá, mùa gặt xoay trần ra kéo lúa.
Năm 1986, đang trong những ngày lụt ngập ngang hông thì có đoàn làm phim tư liệu về bộ đội hải quân về tìm ông. Họ muốn gặp ông-người nổi tiếng của hải quân-để ghi hình, phỏng vấn. "Lúc họ quay cảnh tôi đang cất vó bè tôi không đồng ý. Nhưng khi họ đề nghị quay cảnh tôi đang đi cày thì tôi từ chối. Tôi ngại, quay thế lúc chiếu lên đồng đội của tôi lại nghĩ ngợi. Cả khi họ đề nghị quay cảnh ngôi nhà gia đình tôi đang ở tôi cũng phải từ chối vì thực ra đó không phải là nhà của tôi", ông bộc bạch.
Hóa ra, như ông kể, cưới vợ xong thì ông đi lính, đi biền biệt, đi từ kháng chiến chống Pháp đến kháng chiến chống Mỹ, chỉ thỉnh thoảng mới về. Bố mẹ vợ ông không có con trai, ông lại thường xuyên vắng nhà nên khi đó đã xin với thông gia cho con gái về ở cùng. Nghỉ hưu, về làng ông cũng lại về sống cùng vợ con tại chính ngôi nhà này, thành ra cả một đời công tác, làm đến đại tá, Lữ đoàn trưởng ông vẫn chưa có được một ngôi nhà riêng…
Năm 2005, ba năm sau ngày vợ mất ông mới mua đất, xây nhà mới ở thôn Cuối, cùng xã Yên Bằng này. Ông về ở được khoảng một năm thì gặp một phụ nữ từ Thanh Hóa ra thăm người thân, ở ngay gần nhà. Ông đang ở một mình, bà cũng cô đơn vì chồng đã mất, các con cũng đã trưởng thành. Có lẽ là cái duyên nên sau đó bà về ở cùng ông trong sự hân hoan của con cháu, theo nghĩa "con chăm cha không bằng bà chăm ông". Đến nay, ông bà đã "vui tuổi già" cùng nhau được 11 năm…
Nguồn: An Ninh Thế Giới
