Dự án Hầm đường bộ Đèo Cả có điểm đầu tại Hòa Xuân Nam (huyện Đông Hòa, Phú Yên), điểm cuối tại Vạn Thọ (huyện Vạn Ninh, Khánh Hòa). Công trình có tổng chiều dài 13,2km, trong đó hầm đèo Cả dài 4.125m, hầm đèo Cổ Mã dài 500m. Tổng chiều dài cầu và đường dẫn 9km. Quy mô toàn tuyến được thiết kế theo tiêu chuẩn đường cao tốc với vận tốc thiết kế 80km/h. Theo PGS. TS. Trần Chủng (nguyên Cục trưởng giám định nhà nước về chất lượng công trình), so với hầm Hải Vân hiện hữu, hầm Đèo Cả có quy mô lớn hơn (2 ống hầm lưu thông 2 làn xe/ống cùng hướng) khắc phục tối đa hạn chế tổ chức giao thông, vận hành của hầm Hải Vân: Quẩn khí, trang bị hệ thống lọc bụi tĩnh điện (3 trạm lọc bụi tĩnh điện), hệ thống hút khí bẩn và cấp khí tươi gây tốn kém trong vận hành và nguy cơ mất ATGT… Trong khi đó, hệ thống thông gió dọc hầm Đèo Cả luôn tạo được dòng không khí sạch, nên theo tính toán chi phí bảo trì chỉ bằng 40% chi phí bảo trì cho đường hầm như hầm Hải Vân, đảm bảo lưu thông.
Lựa chọn phương án làm 2 ống hầm, đầu tư ban đầu đắt hơn nhưng về lâu dài, hiệu quả KT-XH của phương án 2 ống hầm cao hơn. Tuy nhiên, nhờ có giải pháp hữu hiệu, tổng mức đầu tư dự án được tiết giảm từ 15.603 tỷ đồng xuống còn hơn 11.378 tỷ đồng (giảm hơn 25%). Trên cơ sở này, nhà đầu tư Đèo Cả được Thủ tướng chấp thuận, triển khai tiếp hầm Cù Mông (khởi công tháng 9/2016), mở rộng hầm Hải Vân (từ cuối năm 2016). Tầm vóc Đèo Cả đang được chứng minh qua hàng loạt góc nhìn thực tiễn: Nhà đầu tư tầm cỡ, đột phá cơ chế chính sách, đến quản lý điều hành dự án, bản lĩnh nhà thầu và các chủ thể liên quan.
Hành trình xuyên núi mở hầm
Năm 2001, Bộ GTVT cho phép lập Dự án hầm đường bộ Đèo Cả trên tuyến QL1. Đến năm 2009, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 1250/TTg-KTN (ngày 27/7/2009) cho phép dự án triển khai theo hình thức BOT và BT. Được chọn là nhà đầu tư, Công ty CP Đầu tư Đèo Cả đã thuê Công ty tư vấn Egis (Cộng hòa Pháp) liên danh cùng một số tổ chức tư vấn trong nước để lập báo cáo khả thi (FS), mời tư vấn Nippon Koei (Nhật Bản) — đơn vị thiết kế hầm Hải Vân để chủ trì triển khai các bước thiết kế sau thiết kế cơ sở của dự án.
Bắt tay triển khai, những vấn đề phát sinh cơ chế chính sách, nguồn vốn đầu tư… luôn "cân não" người trong cuộc. Ban đầu, dự án được được đầu tư theo hình thức Tổng thầu EPC, sử dụng vốn vay của các ngân hàng nước ngoài, nhưng sớm phát sinh vướng mắc trong khâu huy động vốn. Công trình trì hoãn nhiều năm. Bước ngoặt lớn nhất khi lãnh đạo Bộ GTVT đề xuất Chính phủ xin chuyển hướng sử dụng vốn của nhà tài trợ trong nước, cùng đó nhà đầu tư, nhà thầu cũng 100% của Việt Nam; chỉ có TVGS thuê các đơn vị nước ngoài… mới khơi thông bài toán khó. Ngay sau đó, các thủ tục dự án được triển khai rất nhanh. Về sau, Thứ trưởng Lê Đình Thọ — một trong năm thứ trưởng được phân công phụ trách, đốc thúc tiến độ dự án qua các thời kỳ tiếp tục tháo gỡ phương án tài chính tổng thể, cùng nhà đầu tư giải quyết dứt điểm các vấn đề về nguồn vốn đầu tư.
"Đầy khó khăn, thử thách. Khu vực hầm Đèo Cả điều kiện phức tạp về địa hình, địa mạo, đặc thù của cấu trúc đá lăn, lũ quét, sạt trượt mái dốc, đặc biệt nằm trong đới "đứt gẫy Vạn Ninh" (liên kết đất đá yếu, thường xuyên chứa nước ngầm-NV) là "kẻ thù" số một của các công trình hầm xuyên núi. Tuy nhiên, các hướng tuyến, quy mô, giải pháp thi công của dự án được nghiên cứu, lựa chọn hiệu quả, tránh được hầu hết các yếu tố bất lợi, nhất là các đứt gãy có ảnh hưởng đến kết cấu hầm…".
DCIC thiết lập "thế chân vạc" (quản lý — thi công — tư vấn giám sát) kiểm soát từng khối lượng thi công, chất lượng. Hiếm dự án nào, chủ đầu tư đầy quyết liệt, tạo dựng cơ chế mở để xây dựng bộ máy điều hành, QLDA chuyên nghiệp, giàu kinh nghiệm, nhiệt huyết và bản lĩnh dấn thân, qua đội ngũ các cố vấn, chuyên gia, kỹ sư hàng đầu trong lĩnh vực xây dựng giao thông như công trình này. Đây được coi "chìa khóa" đem lại sự thành công, hiệu quả triển khai dự án, khiến từng bước đi của dự án luôn ổn định, vượt qua mọi khó khăn, thách thức. Chỉ hơn một năm thi công, ngay từ tháng 11/2014, hầm Cổ Mã chính thức đào thông và thông xe kỹ thuật vào tháng 9/2015…
Nội lực Việt gọi tên Đèo Cả
Ngoài nhà thầu Sông Đà, Lũng Lô (từng có kinh nghiệm thi công một số hầm), những cái tên Quản Trung, Hải Thạch, cầu đường Sài Gòn… lần đầu "lấn sân" đào hầm tại dự án Đèo Cả nhưng đã sớm hòa nhập, ứng dụng phương pháp, kỹ thuật thi công hầm hiệu quả. Các gương hầm liên tục được "đẩy tốc" đạt từ 1-2m khoan dài thời kỳ đầu, đã tăng lên 3,5m thời điểm giữa dự án và đạt đến 4-4,5m giai đoạn cao điểm. Thời gian được rút ngắn — 10 — 14 tiếng cho một chu kỳ đào. Mỗi ngày, từng mét hầm khoan sâu thêm vào lòng núi, ít nhất 400-600 khối đá được xử lý sau mỗi đợt khoan nổ mìn. Tốc độ đào được đẩy nhanh từ 120-200m/tháng.
Ông Ichizuru Ishimoto, Giám đốc tư vấn giám sát (Nippon Koei) đánh giá: Tốc độ đào hầm không chỉ cải thiện từng ngày mà còn ổn định và tương đương với các nhà thầu quốc tế chuyên nghiệp. Theo ông Nguyễn Công Phú, Tổng giám đốc Apave châu Á — Thái Bình Dương (đơn vị tư vấn giám sát Dự án hầm đường bộ qua Đèo Cả), đây là nỗ lực của tất cả các chủ thể tham gia dự án nhờ liên tục điều chỉnh giải pháp, chọn phương án thi công tối ưu, hiệu quả nhất.
Theo ông Lê Quỳnh Mai, các nhà thầu trên tuyến tổ chức tăng ca, tăng kíp. Công trường thi công xuyên lễ, Tết các năm 2014-2016. Có thời điểm hàng ngàn cán bộ công nhân viên, trang thiết bị máy móc "dàn trận" triển khai khắp các gói thầu dự án. Bản thân nhà đầu tư, Ban QLDA vào cuộc sát sao, xử lý các vấn đề vướng mắc phát sinh; kịp thời giải ngân cho dự án. Công trình được sự quan tâm thường xuyên kiểm tra, giám sát chặt tiến độ, chất lượng của các bộ ngành, đơn vị chức năng.
Tròn 1 năm sau thời điểm thông hầm, toàn tuyến dự án đã cơ bản hoàn thiện, sẵn sàng đưa vào vận hành khai thác. Mới đây, tại buổi kiểm tra công tác nghiệm thu hoàn thành công trình (ngày 15/8), tất cả các thành viên Hội đồng Nghiệm thu nhà nước các công trình xây dựng do Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Quang Hùng — Phó chủ tịch thường trực Hội đồng, Thứ trưởng Bộ GTVT Lê Đình Thọ — Phó chủ tịch Hội đồng, cùng lãnh đạo UBND Khánh Hòa, Phú Yên, các đơn vị chức năng đều thống nhất 100% công trình đủ điều kiện đưa vào khai thác. Cục Phòng cháy chữa cháy và cứu hộ cứu nạn (Bộ Công an) có quyết định nghiệm thu hạng mục phòng cháy chữa cháy cho hầm đường bộ Đèo Cả. Hội đồng ghi nhận các chỉ tiêu chất lượng, tính đồng bộ, hiện đại công trình trong từng hạng mục xây lắp, thiết bị vận hành…
Rút ngắn hành trình, mở đường phát triển
Trao đổi với Báo Giao thông, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Quang Hùng đánh giá: Việc sớm đưa công trình trọng điểm vào khai thác sẽ phát huy tối đa hiệu dụng dự án, rút ngắn 9km, kéo giảm đến 40 phút hành trình so với lưu thông đường đèo, đảm bảo ATGT, lưu thông mùa mưa bão, phát triển thông thương giữa các địa phương và liên vùng. Đặc biệt, từ mô hình Đèo Cả đặt ra những bài học kinh nghiệm về thu hút nguồn lực xã hội, đầu tư công với các hình thức PPP, BOT, BT.
Theo ông Huỳnh Tấn Việt, Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên, công trình là niềm mơ ước, nguyện vọng của Đảng bộ, nhân dân các thế hệ của địa phương. Hầm Đèo Cả và tiếp sau hầm Cù Mông sẽ mang đến niềm hi vọng, phá thế "ốc đảo" của tỉnh bao đời nay bị án ngữ bởi đèo Cả, đèo Cù Mông, giờ được mở toang cánh cửa thông thương, phát triển kinh tế xã hội, an ninh trật tự, quốc phòng, ATGT; kết nối giữa hai khu kinh tế Nam Phú Yên và Vân Phong (Khánh Hòa). Trong tương lai, hầm đường bộ Đèo Cả sẽ là một sản phẩm du lịch của tỉnh Phú Yên, tạo cơ hội liên kết phát triển du lịch giữa tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa.
Ông Lê Đức Vinh, Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa cũng đánh giá: Việc đưa công trình vào khai thác có ý nghĩa chiến lược cho mục tiêu phát triển lâu dài; tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng toàn diện cho địa phương và cả khu vực nâng cao năng lực vận tải đường bộ, tạo thuận lợi cho lưu thông hàng hóa giữa miền Trung và khu vực phía Nam, nối liền các khu vực phát triển tại miền Trung, đặc biệt giữa hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa. Ngoài ra, hầm đường bộ tạo ra sự kết nối quan trọng với vùng kinh tế trọng điểm Đông Nam bộ, cửa ngõ của Tây Nguyên cũng như đường xuyên Á ra biển, kết nối với đường hàng hải quốc tế.
Ông Cao Xuân Giao, Cục trưởng Cục QLĐB III (Tổng cục Đường bộ VN) cho biết: Hầm Đèo Cả đưa vào khai thác "giải cứu" vấn nạn ách tắc giao thông đường đèo mùa mưa lũ, đảm bảo lưu thông thông suốt. Theo lãnh đạo Phòng CSGT Công an tỉnh Phú Yên, trước đây, đơn vị bố trí một tổ TTKS túc trực thường xuyên ở khu vực đèo Cả. Chỉ một sự cố va chạm, TNGT, sụt trượt cũng gây ách tắc lưu thông kéo dài, có khi lên tới 3-5 tiếng. Có hầm, "điểm đen" TNGT đường đèo dần bị xóa bỏ.
"Tôi rất tự hào vì đây là công trình hầm do chính người Việt Nam thực hiện. Việc đảm nhận dự án lớn có tính phức tạp thể hiện sự trưởng thành vượt trội của các nhà đầu tư, nhà thầu trong nước, nhất là đội ngũ công nhân viên kỹ thuật, kỹ sư, giám sát thi công…"
THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ NGUYỄN XUÂN PHÚC
Nguồn: Báo Giao Thông
