Việt Nam chỉ trích đích danh Trung Quốc
"Trong cuộc họp với đại diện các nước ASEAN, Việt Nam đã chỉ rõ Trung Quốc là nước có hành vi gây hấn ở Biển Đông. Điều đó đã “truyền cảm hứng” cho các bên", theo ông Derek Grossman, chuyên gia phân tích quốc phòng cao cấp thuộc Tập đoàn Rand, Mỹ chia sẻ trên tờ VnExpress.
Theo đó, ngày 31/7, trong cuộc họp Bộ trưởng ngoại giao ASEAN tại Bangkok, Thái Lan, Phó thủ tướng Việt Nam Phạm Bình Minh đã chỉ trích Trung Quốc đưa tàu khảo sát địa chất Hải Dương 8, cùng tàu cảnh sát biển và lực lượng hộ tống, xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, tiến hành hoạt động khảo sát trái phép, vi phạm nghiêm trọng quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam theo Công ước Luật biển 1982 (UNCLOS).
Ông Phạm Bình Minh đề nghị ASEAN “đoàn kết và có tiếng nói chung, tái khẳng định nguyên tắc và cam kết đối với hoà bình và ổn định, kêu gọi kiềm chế, không có hành động đơn phương làm tổn hại đến tiến trình đối thoại và hợp tác khu vực, cản trở hoạt động kinh tế hợp pháp của các nước ven biển và nỗ lực xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, thực chất”.
Vào cuối ngày 31/7, sau phát biểu cứng rắn của Phó thủ tướng Việt Nam Phạm Bình Minh, các ngoại trưởng ASEAN đã đưa ra Tuyên bố chung. Các bên bày tỏ quan ngại về tình hình Biển Đông, dù không chỉ đích danh Trung Quốc. Các nước thể hiện sự lo ngại về việc cải tạo đất, cũng như những hoạt động và sự cố nghiêm trọng trong khu vực, làm xói mòn lòng tin, gia tăng căng thẳng và có thể làm suy yếu hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực.
"Các tuyên bố ban đầu còn chung chung, nhưng sau đó đã chuyển sang chỉ rõ cách hành xử hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông", ông Grossman đánh giá.
Ngày 1/8, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã lên tiếng phản đối “hành vi áp bức của Trung Quốc ở Biển Đông”. Ông Pompeo cũng thúc giục các đồng minh của Mỹ ở Đông Nam Á lên tiếng phản đối sự áp bức này.
Ngay hôm sau, trong Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) và Diễn đàn an ninh khu vực (ARF), ASEAN và các nước đối tác đã phản đối "hành động o ép để đòi hỏi chủ quyền ở Biển Đông".
Trong khi đó, ngoại trưởng các nước Mỹ, Australia, Nhật Bản đã lên án hành vi cản trở khai thác dầu khí ở Biển Đông. Ngoài ra, Ấn Độ cũng khẳng định sẽ tiếp tục hợp tác năng lượng với Việt Nam. ASEAN và các đối tác tuy không nêu đích danh Trung Quốc nhưng chỉ rõ cách hành xử của Bắc Kinh ở Biển Đông, nơi Việt Nam đang hợp tác khai thác dầu khí với một số nước khác, theo đúng quy định của UNCLOS.
Tiến sĩ Paul Chambers, Giám đốc Viện nghiên cứu các vấn đề Đông Nam Á, Thái Lan, cho rằng tuyên bố mà các nước đưa ra trong cuộc họp với ASEAN và sự kiện bên lề thể hiện sự thất vọng lớn trước hành động của Trung Quốc ở vùng biển phía Nam Biển Đông của Việt Nam, cũng như trước tham vọng của Bắc Kinh với toàn bộ vùng biển này.
Về phần mình, Việt Nam đã thể hiện nhiều chiến lược ngoại giao khôn khéo, bằng biện pháp hòa bình, Hà Nội đã tiếp xúc nhiều lần với phía Trung Quốc ở các kênh khác nhau, từ trao công hàm ngoại giao phản đối, yêu cầu Bắc Kinh chấm dứt ngay hành vi xâm phạm chủ quyền, rút toàn bộ tàu ra khỏi vùng biển Việt Nam, tôn trọng chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, quyền tài phán của Việt Nam nhằm duy trì quan hệ tốt đẹp ổn định giữa hai nước.
Tranh chấp với Trung Quốc giúp ASEAN đoàn kết hơn?
Căng thẳng giữa Việt Nam và Trung Quốc ở Biển Đông có thể làm gia tăng đoàn kết giữa các thành viên ASEAN và hầu hết đối tác của Hiệp hội trong việc phản đối hành động của Bắc Kinh.
Trung Quốc đã bất chấp dư luận quốc tế, bồi đắp trái phép các bãi đá, rạn sạn hô ở Biển Đông thành các đảo nhân tạo và không ngừng quân sự hóa các thực thể này, hòng củng cố yêu sách chủ quyền phi lý của họ trên Biển Đông, phớt lờ phán quyết của Tòa trọng tài Quốc tế năm 2016 vốn phủ nhận các yêu sách của Trung Quốc tại vùng biển này.
"Sự đe dọa và sử dụng vũ lực của Trung Quốc đã dẫn tới lo ngại và phản đối của hầu hết các nước ASEAN", ông Chambers nói. Các nước ngoài khu vực như Mỹ, Nhật Bản, Australia và Ấn Độ đã "gia tăng sự thống nhất trong việc lên án hoạt động của Trung Quốc".
Tiến sĩ Patrick Cronin, Viện nghiên cứu Hudson, Mỹ, cho rằng Mỹ, với tư cách là một nước có lợi ích ở Biển Đông, nên tiếp tục kêu gọi các bên chú ý đến hành vi gây hấn, vi phạm luật quốc tế và quy tắc của Trung Quốc. Ông Cronin gợi ý Mỹ cần đề xuất hợp tác với các nước trong hoạt động tuần tra bảo vệ tự do hàng hải.
"Mỹ nên có biện pháp kinh tế để trừng phạt những bên liên quan có hành động hung hăng", Tiến sĩ Cronin gợi ý.
Lucio Blanco Pitlo III, chuyên gia tại Đại học Ateneo de Manila, Philipines, đánh giá việc Trung Quốc điều tàu khảo sát và tàu hộ tống đến vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam ở Nam Biển Đông từ đầu tháng 7 là một trong các "sự cố nghiêm trọng" mà các nước ASEAN và đối tác đề cập trong Tuyên bố chung. Ông Pitlo đánh giá Việt Nam và Trung Quốc dường như đang tỏ ra thận trọng hơn trong xử lý vấn đề này, so với việc xử lý sự cố Trung Quốc đặt giàn khoan trong thềm lục địa của Việt Nam hồi năm 2014.
Không ngạc nhiên về diễn biến hiện nay, ông Grossman cho hay Bắc Kinh đang có thêm sức mạnh nhờ các căn cứ quân sự ở Biển Đông. Trung Quốc gần như đã hoàn thành việc cải tạo đá và xây dựng cơ sở hạ tầng quân sự ở đảo Phú Lâm, Hoàng Sa và ba đá lớn ở Trường Sa là Chữ Thập, Vành Khăn và Subi. Cơ sở hạ tầng này cho phép Bắc Kinh tự do tuần tra ở khu vực, thách thức các bên cùng có yêu sách, trong đó có Hà Nội.
"Tại vùng biển phía Nam Biển Đông, Trung Quốc có thể muốn thể hiện sự vượt trội so với Việt Nam về lực lượng. Nếu thất bại, Bắc Kinh có thể dùng đến chiến thuật đâm tàu bè từng áp dụng hồi năm 2014", ông Grossman cảnh báo.
Mỹ không đứng ngoài cuộc
Trong cuộc họp báo ở Sydney hôm 4.8, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper cảnh báo về những hành vi gây bất ổn của Trung Quốc ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
“Chúng tôi tin chắc rằng không có quốc gia nào có thể kiểm soát khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và chúng tôi đang làm việc cùng với các đồng minh và đối tác của mình để giải quyết nhu cầu an ninh cấp bách của khu vực. Chúng tôi cũng kiên định chống lại kiểu hành vi hung hăng, gây bất ổn từ Trung Quốc”, ông Esper nhấn mạnh.
Trước đó, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ Viện Mỹ Eliot L.Engel và 4 thành viên Ủy ban Đối ngoại Thượng Viện đều lần lượt lên án hành vi của nhóm tàu khảo sát Hải dương Địa chất 8 của Trung Quốc:
“Tôi yêu cầu Trung Quốc rút ngay lập tức tất cả tàu khỏi vùng biển của các nước láng giềng và chấm dứt những chiến thuật dọa nạt phi pháp”, ông Engel khẳng định.
Ngày 5/8, Hoa Kỳ quyết định điều tàu sân bay đến Biển Đông nhằm gia tăng ảnh hưởng của mình ở khu vực này và cũng là minh chứng cho thấy, Mỹ sẽ không để Trung Quốc làm bành trướng ảnh hưởng chính trị-quân sự ở khu vực châu Á- Thái Bình Dương.
