Làn sóng vỡ nợ: cuộc khủng hoảng mới được khởi nguồn từ Trung Quốc

Sự kiện “Thiên nga đen” - tức hiện tượng kinh tế vô cùng hiếm xảy ra và không thể dự đoán trước - là virus SARS-CoV-2. Nhưng giờ đây, một mối đe dọa mới đang xuất hiện ở châu Á.

Trong nửa đầu năm nay, 25 công ty Trung Quốc đã vỡ nợ khoảng 10 tỷ USD trái phiếu. Đây là con số kỷ lục trong lịch sử thị trường Trung Quốc, món nợ đã tăng lên 121% tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Đồng thời, hơn một nửa số nợ - 5,6 tỷ USD - là các doanh nghiệp nhà nước. Đây là những đánh giá của tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế Fitch.

Theo hãng nghiên cứu Shanghai DZH, mà các nhà phân tích của tổ chức này tính đến thị trường nợ rộng lớn, bao gồm cả chứng khoán không vào danh sách của cơ quan xếp hạng quốc tế, tổng giá trị các vụ vỡ nợ trái phiếu của Trung Quốc thậm chí còn cao hơn 18 tỷ USD.

Trên thực tế, ngày càng nhiều doanh nghiệp nhà nước vỡ nợ trái phiếu. Năm 2019, các vụ vỡ nợ của các doanh nghiệp nhà nước chỉ chiếm 10% trong tổng số vụ vỡ nợ, năm 2020 – 40%, và trong hai quý đầu năm nay - hơn một nửa.

Các chuyên gia của Japan Research Institute (JRI) giải thích rằng, trong nhiều thập kỷ, các doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc đã nhận được sự hỗ trợ từ chính quyền trung ương hoặc địa phương. Họ đã ngập trong nợ nần, những vẫn tưởng rằng họ sẽ không bao giờ được phép vỡ nợ. Tuy  nhiên, cuộc sống cho thấy rằng, điều này khác xa với thực tế, theo ghi nhận của Viện Nghiên cứu Daiwa.

Fitch cảnh báo Trung Quốc sắp đối mặt vụ vỡ nợ trái phiếu của chính quyền địa phương vì những trái phiếu chính là những phương tiện tài chính do các chính quyền địa phương phát hành vốn được các địa phương tạo ra để lách các quy định giới hạn về nợ. Trong khi đó, nợ công của Trung Quốc đã lên đến 300% GDP.

Gánh nặng nguy hiểm

Viện Brookings của Mỹ dự báo đến năm 2028 Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹ về quy mô kinh tế. Việc nhanh chóng thoát khỏi tình trạng bị đóng cửa đã giúp Bắc Kinh trở thành quốc gia nhận FDI lớn nhất thế giới. Lần đầu tiên trong lịch sử, Trung Quốc (bao gồm cả Hồng Kông) bỏ xa Hoa Kỳ về số lượng công ty “Fortune Global 500” (124 công ty Trung Quốc và 121 công ty Mỹ). Ngoài ra, Mỹ đã mất vị trí đối tác thương mại lớn nhất của EU.

Có chú ý đến tất cả điều này, các nhà kinh tế đã rút ra kết luận rằng, Trung Quốc sẽ trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới sớm hơn hai năm so với ước tính trước đó.

Nhưng, mặt trái của những thành tựu đó là khoản nợ ẩn khổng lồ.

Ngay từ năm 2019, Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã cảnh báo về mối nguy này. Các nhà phân tích chỉ ra rằng, ngay sau khi Bắc Kinh lên vị trí hàng đầu, điều đó sẽ gây ra khủng hoảng nợ toàn cầu dẫn đến sự sụp đổ tương đương với cuộc khủng hoảng năm 2008.

Kịch bản Trung Quốc

Khi cuộc khủng hoảng tài chính bùng phát cách đây mười ba năm, Bắc Kinh đã phản ứng bằng cách mở rộng cấp vốn tín dụng. Bây giờ tổng số nợ của các doanh nghiệp Trung Quốc chiếm gần 150% GDP.

Trong khuôn khổ chương trình chiến lược “Made in China - 2025”, Bắc Kinh đã ồ ạt mua các công ty phương Tây, tiếp cận với những công nghệ mới nhất. Để mua lại các công ty, người Trung Quốc đã vay tiền. Hệ thống tài chính mờ ám của Trung Quố phát triển đến quy mô đáng báo động đã sẵn sàng tài trợ các công ty môi giới và công ty cho vay.

Kết quả là, kể từ năm 2012, thị trường tín dụng Trung Quốc đã trải qua một sự chuyển đổi: các ngân hàng không chính thức hay còn gọi là “ngân hàng bóng tối” bắt đầu chiếm ưu thế, đặc biệt trong lĩnh vực dịch vụ quản lý tài sản và cho vay ủy thác. Các cơ chế cho vay này đã mang lại lợi nhuận cao cho khách hàng, nhưng với rủi ro lớn hơn nhiều.

Vài năm trước, khu vực ngân hàng bóng tối ước tính đạt 7 nghìn tỷ USD. Bây giờ con số này lên đến 13 nghìn tỷ USD. Như cả IMF và Ngân hàng Thế giới đã cảnh báo, một cuộc khủng hoảng châu Á mới đang cận kề.

Khủng hoảng tín dụng

Trong hai năm tới, các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ phải trả hết hoặc tái cấp vốn cho khoản nợ 2,14 nghìn tỷ USD. Con số này cao hơn 60% so với cùng kỳ trước đó.

Bloomberg cho biết:"Các nhà đầu tư theo truyền thống xem trái phiếu do các doanh nghiệp nhà nước phát hành ít rủi ro hơn vì có sự hỗ trợ của chính phủ. Nhưng, sự chậm trễ trong thanh toán đã gây ra tình trạng bán tháo trên thị trường trái phiếu Trung Quốc. Cuộc cuộc khủng hoảng tín  dụng đang cận kề”.

Niềm hy vọng duy nhất còn sót lại là sự hỗ trợ của nhà nước. Các doanh nghiệp địa phương, chủ yếu thuộc sở hữu nhà nước, phải ngừng vay nợ, điều này sẽ ảnh hưởng đến hệ thống ngân hàng bóng tối. Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã khuyến nghị hạn chế đầu tư vào các sản phẩm tài chính có mức xếp hạng dưới AA theo thang điểm Trung Quốc, bao gồm nợ ở các tỉnh yếu hơn.

Những người chơi chính cũng gặp vấn đề. Ví dụ, một trong những công ty phát hành nợ lớn nhất Trung Quốc đã không bán ra bất kỳ trái phiếu USD nào trong 17 tháng liền, đánh dấu cột mốc trì trệ nhất kể từ năm 2013. Trong khi đó, một tập đoàn được xếp hạng điểm đầu tư được sở hữu đa số bởi chính phủ đang đối mặt với tình trạng khủng hoảng tiền mặt. Có vẻ như khái niệm "quá lớn để sụp đổ" không còn đúng ở Trung Quốc, các nhà phân tích của UBS và Goldman Sachs chỉ ra.

Các nhà chức trách giải thích rằng, chiến dịch cắt giảm nguồn vốn vay là nhằm tăng cường kỷ luật doanh nghiệp và chuyển đổi thị trường tín dụng quốc gia trị giá 17 nghìn tỷ USD.