Việt Nam: Ai chịu trách nhiệm nếu có oan sai?
© Bùi Doãn Tấn TTXVN
Đăng ký
Đại biểu đề nghị cần làm rõ cơ chế xác định cơ quan chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp có thiệt hại do oan sai xảy ra trong hoạt động xét xử.
Sáng nay 19/5, Quốc hội đã thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (TAND).
Xác định cơ quan phải bồi thường nếu có oan sai
Góp ý tại phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (đoàn Bình Dương) cho biết cơ bản đồng thuận với những nội dung được nêu trong dự thảo Luật.
Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, quy định tại điểm a, khoản 4, Điều 2 của dự thảo Luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, cụ thể về thẩm quyền và trách nhiệm giải quyết bồi thường của TAND tối cao và Tòa án Quân sự trung ương, hiện vẫn chưa làm rõ cơ chế xác định cơ quan chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp có thiệt hại do oan sai xảy ra trong hoạt động xét xử.
Theo đại biểu, điều này có thể gây ra một số bất cập. Thứ nhất, chưa phân định rõ trách nhiệm giữa các cấp tòa án. Trong thực tiễn, việc một người bị oan sai có thể bắt nguồn từ các bản án sơ thẩm, phúc thẩm, nhưng chỉ được minh oan ở cấp giám đốc thẩm hoặc tái thẩm. Khi đó, nếu không xác định rõ cấp tòa nào gây ra oan sai, thì việc quy trách nhiệm bồi thường sẽ dễ phát sinh tranh chấp, gây chậm trễ trong việc bồi thường thiệt hại cho người dân.
Thứ hai, trách nhiệm của TAND tối cao và Tòa án quân sự trung ương cần được quy định rõ ràng hơn. Các cơ quan này nên được giao trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết yêu cầu bồi thường trong phạm vi ngành dọc quản lý, cũng như có trách nhiệm xác định rõ cơ quan tiến hành tố tụng gây ra thiệt hại để thực hiện nghĩa vụ bồi thường đúng pháp luật.
Thứ ba, nếu không làm rõ trách nhiệm theo hành vi gây thiệt hại thì có thể dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm giữa các cấp tòa án, ảnh hưởng đến quyền lợi của công dân, cũng như làm giảm hiệu lực thi hành luật.
Từ đó, đại biểu đoàn Bình Dương đề nghị Ban soạn thảo xem xét chỉnh lý quy định tại điểm a, khoản 4, Điều 2 như sau:
“TAND tối cao, Tòa án Quân sự trung ương chịu trách nhiệm giải quyết bồi thường trong phạm vi quản lý của mình, đồng thời có trách nhiệm xác định rõ cơ quan tiến hành tố tụng gây ra thiệt hại để yêu cầu thực hiện trách nhiệm bồi thường theo quy định của pháp luật. Trường hợp việc oan sai phát sinh do sai lầm trong hoạt động xét xử của nhiều cấp tòa án, thì trách nhiệm bồi thường được xác định theo cấp tòa án cuối cùng có hành vi trái pháp luật bị xác định là nguyên nhân trực tiếp gây ra thiệt hại”.
Làm rõ chế tài kiểm tra giữa TAND cấp tỉnh và khu vực
Tại phiên thảo luận, các đại biểu cũng nhất trí với nội dung tại dự thảo Luật quy định tổ chức TAND 3 cấp gồm: TAND tối cao, TAND cấp tỉnh và TAND khu vực, nhận định dự thảo luật đã phân định thẩm quyền mạnh cho TAND cấp khu vực tất cả các vụ án liên quan đến hành chính, kinh tế, dân sự, hôn nhân gia đình, tuy nhiên nội dung về hình sự chưa phân quyền triệt để.
Về nội dung này, đại biểu Lê Thanh Hoàn (Thanh Hóa) cho rằng, hiện mới chỉ cho xử án đến 20 năm tù, còn lại án trên 20 năm tù đối với hình sự thì vẫn giao thẩm quyền cấp tỉnh.
“Nếu chúng ta muốn thực hiện cải cách liên quan đến tổ chức bộ máy một cách triệt để, tôi đề nghị phải phân quyền cho TAND cấp khu vực được xét xử tất cả các vụ án hình sự, TAND cấp tỉnh sẽ thực hiện xét xử phúc thẩm. Và chúng ta không cần thiết phải thành lập lại 3 Tòa phúc thẩm trên cơ sở giải tán 3 tòa án cấp cao”, đại biểu Hoàn góp ý.
Về mối quan hệ phối hợp và chế tài kiểm tra giữa TAND cấp tỉnh và cấp khu vực (quy định từ Điều 55 đến Điều 60), đại biểu Thạch Phước Bình (đoàn Trà Vinh) cho biết, dự thảo Luật đã bổ sung cấp TAND khu vực thay cho TAND cấp huyện hiện hành; giữ nguyên TAND cấp tỉnh với vai trò quản lý theo địa bàn hành chính cấp tỉnh; giao quyền xét xử sơ thẩm thông thường cho TAND khu vực, quyền phúc thẩm và giám đốc thẩm cho TAND cấp tỉnh.
Tuy nhiên, theo đại biểu, cơ chế giám sát - phối hợp - kiểm tra giữa hai cấp này chưa được quy định rõ. Nếu không làm rõ mối quan hệ và chế tài kiểm tra sẽ dẫn đến dễ xảy ra tình trạng quản lý chồng chéo hoặc bỏ ngỏ. Nếu TAND tỉnh không có cơ chế kiểm tra thực chất với TAND khu vực, chất lượng xét xử tại cơ sở dễ bị bỏ ngỏ. Nếu kiểm tra thiếu ranh giới rõ ràng, có thể gây xung đột quyền lực nội bộ, ảnh hưởng đến tính độc lập xét xử.
Đồng thời, đây có thể sẽ là nguyên nhân gây khó khăn trong điều hành, đào tạo và điều chuyển cán bộ. TAND tỉnh hiện là đơn vị điều phối nhân sự và đào tạo tập huấn toàn tỉnh. Nếu không rõ cơ chế điều phối với TAND khu vực, sẽ ảnh hưởng tới chất lượng nguồn nhân lực và tính thống nhất về chuyên môn.
Ngoài ra, đại biểu Thạch Phước Bình cũng nêu ra một khó khăn khác là vấn đề thiếu kênh phản hồi và giám sát chéo.
“Không có chế tài kiểm tra rõ ràng sẽ dẫn tới thiếu kênh xử lý vi phạm tại Tòa án nhân dân khu vực; thiếu cơ chế giám sát chất lượng xét xử, vi phạm đạo đức nghề nghiệp; không kiểm soát được nguy cơ tiêu cực ở cấp xét xử đầu tiên”, ông Bình lưu ý.
Từ đó, đại biểu đoàn Trà Vinh kiến nghị sửa đổi và bổ sung một số nội dung cụ thể. Về cơ chế kiểm tra - giám sát chuyên môn, đề xuất bổ sung khoản vào Điều 55 (về nhiệm vụ TAND cấp tỉnh): “Thực hiện kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất đối với hoạt động xét xử, giải quyết vụ việc của TAND khu vực thuộc địa bàn; báo cáo kết quả và kiến nghị biện pháp xử lý sai phạm lên Chánh án TAND tối cao”.
Đồng thời, đề xuất bổ sung nhiệm vụ giám sát chéo vào Điều 56 (cơ cấu TAND tỉnh): “Chánh án TAND cấp tỉnh có trách nhiệm tổ chức các đoàn kiểm tra định kỳ đối với TAND khu vực về hoạt động chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp, thực hiện kỷ luật công vụ, báo cáo định kỳ về TAND tối cao".
Về chế tài xử lý vi phạm, đại biểu Thạch Phước Bình đề nghị bổ sung một khoản mới vào Điều 60 nội dung như sau: “Trường hợp phát hiện vi phạm nghiêm trọng trong xét xử, vi phạm kỷ luật công vụ, Chánh án TAND cấp tỉnh có quyền kiến nghị TAND tối cao xem xét xử lý kỷ luật hoặc thay đổi tổ chức, nhân sự tại TAND khu vực".
Tại phiên họp, Chánh án TAND Tối cao Lê Minh Trí đã thay mặt cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, giải trình làm rõ các nội dung đại biểu quan tâm liên quan đến thẩm quyền, cơ chế giám sát giữa tòa án các cấp; việc thành lập tòa án phá sản, tòa sở hữu trí tuệ tại khu vực.
