Việt Nam đã làm chủ công nghệ lõi của chuỗi giá trị ô tô
© Ảnh : TTXVN - Nguyễn Văn Lý
Đăng ký
Sự kiện khánh thành Nhà máy Sản xuất và Chế tạo động cơ ô tô Kim Long, một trong những nhà máy chế tạo động cơ hiện đại nhất thế giới, tại Khu công nghiệp Chân Mây – Lăng Cô mới đây không chỉ là tin vui cho ngành công nghiệp ô tô Việt Nam, mà còn là một dấu mốc chiến lược.
“Sự kiện này cho thấy Việt Nam đã chính thức bước vào giai đoạn làm chủ các công nghệ lõi trong lĩnh vực cơ khí – chế tạo, thay vì chỉ dừng lại ở khâu lắp ráp như trước”, TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội lưu ý.
Việt Nam: Từ lắp ráp sang làm chủ công nghệ lõi của chuỗi giá trị ô tô
Tuy nhiên, theo vị chuyên gia, ý nghĩa lớn nhất không chỉ nằm ở lễ khánh thành mà ở hiệu ứng lan tỏa mà nhà máy có thể tạo ra một dự án đủ mạnh có thể trở thành động lực nâng tầm cả ngành công nghiệp Việt Nam. Đây là nền tảng quan trọng để giảm nhập siêu, nâng giá trị xuất khẩu và thúc đẩy ngành cơ khí chính xác – lĩnh vực được xem là nền móng của quá trình công nghiệp hóa hiện đại.
Trong bài viết trên cổng TTĐT Chính phủ, TS. Nguyễn Sĩ nhiều năm, ngành ô tô Việt Nam phụ thuộc lớn vào nhập khẩu linh kiện, nhất là động cơ – bộ phận phức tạp nhất và quyết định giá trị sản phẩm. Việc Nhà máy Động cơ Kim Long đi vào hoạt động, với dây chuyền tự động hóa hơn 90% và khả năng truy xuất dữ liệu theo từng mã động cơ, đánh dấu một bước chuyển quan trọng. Theo đó. Việt Nam bắt đầu chạm tới khâu lõi của chuỗi giá trị ô tô.
Động cơ được xuất xưởng trong ngày khánh thành nhà máy
© Ảnh : TTXVN - Nguyễn Văn Lý
Khi các cấu phần quan trọng như thân máy, trục khuỷu, nắp máy và nhiều chi tiết cốt lõi được sản xuất trong nước, tỷ lệ nội địa hóa mới thực sự có ý nghĩa. Đây cũng là nền tảng để giảm nhập siêu, tăng giá trị gia tăng và phát triển ngành cơ khí chính xác – lĩnh vực nòng cốt của công nghiệp hóa hiện đại.
Nhà máy được đặt tại Khu kinh tế Chân Mây – Lăng Cô, khu vực cửa ngõ với cảng nước sâu và nằm trên trục Bắc – Nam. Theo TS. Nguyễn Sĩ Dũng, đây không chỉ là vị trí phù hợp cho một nhà máy, mà còn có thể trở thành điểm khởi đầu cho việc hình thành một cụm công nghiệp cơ khí – ô tô.
“Khi một nhà máy động cơ quy mô lớn vận hành, nó sẽ kéo theo sự phát triển của các doanh nghiệp cơ khí chính xác, các doanh nghiệp đúc – rèn – gia công, các trung tâm R&D và kiểm định chất lượng, hệ thống logistics công nghiệp, mạng lưới đào tạo kỹ sư và công nhân, cũng như một đô thị công nghiệp mới”, ông Dũng lưu ý.
Theo vị chuyên gia, một dự án quy mô lớn hoàn toàn có thể mở ra một cực tăng trưởng công nghiệp mới cho miền Trung, giúp khu vực này vượt qua tình trạng “lệch pha” giữa dịch vụ và sản xuất, đồng thời tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị chế tạo.
Nâng tầm vị thế
Trong ASEAN, ngành công nghiệp ô tô đã phân hóa rõ rệt: Thái Lan được coi là “Detroit của châu Á”, Indonesia có lợi thế về thị trường và sản lượng lắp ráp, còn Malaysia phát triển theo hướng thương hiệu quốc gia. Việt Nam, dù đi sau nhiều năm, lại đang đứng trước cơ hội hiếm có để bước lên nấc thang giá trị mới.
Theo đánh giá của TS. Nguyễn Sĩ Dũng, sự khác biệt của giai đoạn hiện nay đến từ việc các chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái cấu trúc theo hướng giảm phụ thuộc vào một nguồn duy nhất và gia tăng tính linh hoạt trong sản xuất. Xu thế này buộc các tập đoàn quốc tế phải dịch chuyển năng lực sản xuất, nhất là trong các ngành cơ khí – chế tạo, bán dẫn, ô tô và thiết bị điện tử.
Trong bối cảnh ấy, Việt Nam sở hữu ba lợi thế quan trọng: vị trí trung gian trong ASEAN cùng mức độ ổn định cao, giúp tiếp cận tốt cả chuỗi cung ứng phía Bắc và phía Nam; năng lực công nghiệp đang lên với nhiều dự án quy mô lớn trong điện tử, pin, vật liệu và cơ khí chính xác; và chính sách hội nhập sâu rộng với mạng lưới FTA bao trùm toàn cầu, tạo lợi thế về thuế quan so với nhiều quốc gia trong khu vực.
“Việc lần đầu tiên Việt Nam bước vào sản xuất động cơ ô tô không chỉ là một tiến bộ kỹ thuật, mà là một thông điệp chiến lược gửi tới thị trường khu vực: Việt Nam sẵn sàng đảm nhận những khâu phức tạp hơn, giá trị cao hơn trong chuỗi giá trị ô tô”, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội khẳng định.
Ông phân tích, nếu được điều hành bởi một chính sách công nghiệp thông minh, Nhà máy Động cơ Kim Long có thể đóng ba vai trò: trở thành điểm tựa công nghệ giúp Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng tại Thái Lan và Indonesia; tạo ra lợi thế cạnh tranh mới để không chỉ thu hút dòng FDI lắp ráp mà còn hút được các doanh nghiệp linh kiện cốt lõi; và tạo nền tảng hình thành năng lực thiết kế – chế tạo của Việt Nam, yếu tố quyết định để chuyển từ vị thế “người tham gia” sang “người định hình” trong ngành ô tô ASEAN.
Chuyên gia đánh giá, đây là “cơ hội chuyển vai” hiếm có của Việt Nam từ người chạy theo sang người chiếm lĩnh vị trí trong phân công sản xuất khu vực.
“Nhưng cơ hội này không tự đến. Nó chỉ thành hiện thực khi Việt Nam có những chính sách đủ táo bạo và tầm nhìn đủ xa để biến một nhà máy thành một nền tảng, và biến một nền tảng thành một lợi thế cạnh tranh quốc gia”, ông Dũng nhấn mạnh.
Việt Nam sẽ đi tiếp thế nào?
TS. Nguyễn Sĩ Dũng cũng lưu ý Việt Nam cần nhìn nhận khách quan cả cơ hội và các thách thức. Thách thức đầu tiên là bảo đảm nội địa hóa thực chất, bởi chỉ khi làm chủ được công nghệ và cấu phần cốt lõi thì giá trị lan tỏa mới mạnh mẽ. Thứ hai, sự dịch chuyển sang công nghệ xanh của ngành ô tô toàn cầu đòi hỏi Việt Nam phải vừa phát triển động cơ truyền thống, vừa chuẩn bị cho thế hệ công nghệ mới để tránh tụt hậu.
Thứ ba, hệ sinh thái phụ trợ cần được nâng cấp mạnh mẽ, bởi một nhà máy dù hiện đại đến đâu cũng khó phát huy tối đa hiệu quả nếu thiếu doanh nghiệp cơ khí, vật liệu và linh kiện trong nước. Thứ tư, ngành công nghiệp động cơ đòi hỏi nguồn nhân lực kỹ thuật cao, do đó các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp phải phối hợp chặt chẽ để xây dựng mô hình đào tạo gắn với thực tiễn.
Ông chỉ rõ, nhìn nhận những thách thức này một cách cầu thị không làm giảm ý nghĩa của sự kiện vừa qua, mà chính là bước chuẩn bị cần thiết để biến lễ khánh thành thành bệ phóng dài hạn. Khi các nút thắt được giải quyết, Nhà máy Động cơ Kim Long không chỉ là một dự án thành công mà còn có thể trở thành điểm tựa chiến lược cho ngành công nghiệp đang vươn lên.
Để sự ra đời của Nhà máy Động cơ Kim Long trở thành động lực nâng tầm công nghiệp Việt Nam, TS. Nguyễn Sĩ Dũng nhấn mạnh sự cần thiết của một hệ thống phản ứng chính sách đồng bộ, có tầm nhìn dài hạn.
“Đây là thời điểm Việt Nam có thể chuyển từ "tiếp nhận công nghệ" sang "xây dựng năng lực công nghiệp quốc gia”, ông nhắc.
Điều này đòi hỏi bảo đảm nội địa hóa thực chất, phát triển hệ sinh thái phụ trợ quanh Chân Mây – Lăng Cô, đầu tư mạnh cho nguồn nhân lực kỹ thuật, quy hoạch vùng dài hạn và chuẩn bị sớm cho công nghệ xanh.
Đối với bảo đảm nội địa hóa thực chất, chuyên gia đánh giá đây là chìa khóa nâng giá trị. Nội địa hóa không chỉ là con số phần trăm linh kiện sản xuất trong nước, mà là khả năng làm chủ công nghệ và tạo ra giá trị gia tăng nội địa.
Việt Nam cần chính sách cần thiết lập lộ trình chuyển giao công nghệ có tính ràng buộc và đo lường được; hình thành các phòng thí nghiệm, trung tâm R&D chung giữa doanh nghiệp, đại học và viện nghiên cứu để phát triển năng lực thiết kế- thử nghiệm; đánh giá độc lập tỷ lệ nội địa hóa dựa trên giá trị kinh tế và hàm lượng công nghệ, tránh "nội địa hóa hình thức".
“Nếu làm tốt, Việt Nam không chỉ sản xuất động cơ mà còn xây dựng nền tảng để bước sang các thế hệ công nghệ cao hơn”, TS. Nguyễn Sĩ Dũng chỉ rõ.
Đặc biệt, ông chỉ ra yêu cầu đầu tư mạnh mẽ cho nguồn nhân lực kỹ thuật bởi đây yếu tố quyết định.
“Không ngành công nghiệp nào có thể phát triển mà thiếu một đội ngũ kỹ sư và kỹ thuật viên tinh nhuệ. Việc đào tạo cần đi vào thực chất gồm: Mở rộng mô hình đào tạo kép "học- làm", gắn đào tạo với dây chuyền sản xuất; thành lập Trung tâm Công nghệ Chế tạo miền Trung phục vụ nhu cầu nâng cấp tay nghề và R&D; áp dụng học bổng, tín dụng ưu đãi để thu hút người học vào các ngành cơ khí, tự động hóa, công nghệ vật liệu”, chuyên gia nhấn mạnh đây chính là nguồn năng lượng mềm quyết định thành công của chiến lược công nghiệp hóa.
Tiếp đó là quy hoạch vùng với tầm nhìn 20- 30 năm hoặc có thể xa hơn nữa. Một nhà máy động cơ quy mô lớn đòi hỏi một hạ tầng công nghiệp- logistics- đô thị tương thích. Vì vậy, cần phát triển đồng bộ cảng biển Chân Mây, đường sắt, đường bộ và hạ tầng kho vận để giảm chi phí logistics; hình thành đô thị công nghiệp xanh- thông minh cho chuyên gia và lao động kỹ thuật cao, tạo môi trường sống hấp dẫn và bền vững cho hàng chục nghìn hộ gia đình, có cả trường học, trạm y tế…; quy hoạch vùng bài bản sẽ biến Chân Mây- Lăng Cô thành một điểm đến công nghiệp mới của khu vực ASEAN, chứ không chỉ của Việt Nam.
Cụm công nghiệp Kim Long Motor Huế đã bắt đầu được chuyển giao công nghệ và đầu tư vào nghiên cứu động cơ hybrid, mô-tơ điện, pin nhiên liệu và các giải pháp năng lượng sạch. Đây là hướng đi phù hợp với xu thế phát triển của ngành công nghiệp toàn cầu và mở ra cơ hội tạo lợi thế cạnh tranh mới cho Việt Nam.
Có thể thấy, việc khánh thành Nhà máy Động cơ Ô tô Kim Long là một cột mốc lịch sử” của ngành cơ khí và công nghiệp tự động Việt Nam nhưng theo TS. Nguyễn Sĩ Dũng, điều quan trọng hơn nằm ở câu hỏi rằng “Việt Nam sẽ đi tiếp như thế nào sau cột mốc ấy?”.
Một nhà máy có thể hoàn thiện trong một ngày, nhưng một ngành công nghiệp chỉ có thể phát triển nhờ tầm nhìn, chính sách và sự kiên trì qua nhiều năm.
“Nếu Việt Nam tận dụng tốt cơ hội từ nhà máy này để phát triển hệ sinh thái phụ trợ, đào tạo nhân lực, nâng cấp công nghệ và quy hoạch vùng hợp lý, thì sự kiện này có thể sẽ được ghi nhớ như khởi đầu của một chương mới: chương Việt Nam bước lên vị trí cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu, với một nền công nghiệp cơ khí mạnh, tự tin và hướng tới tương lai xanh- sạch- bền vững”, chuyên gia kết luận.
