Điều này cho thấy, không chỉ Mỹ mà các nước châu Âu đang ngày càng nhận rõ tham vọng, nguy cơ đe dọa từ Trung Quốc và muốn kiềm chế Bắc Kinh trên mọi mặt trận từ kinh tế, chính trị, ngoại giao, khoa học- công nghệ, trong đó Biển Đông là một trong những vấn đề quan trọng.
Trong khi đó, Philippines tuyên bố không hề có xung đột với Việt Nam, chẳng có lý do gì để Manila phải trao công hàm phản đối Hà Nội, Đài Loan hay Malaysia liên quan đến các vấn đề tranh chấp ở Biển Đông. Ngoại trưởng Teodoro Locsin nói không bao giờ chấp nhận yêu cầu của Trung Quốc “đá các nước phương Tây” ra khỏi Biển Đông.
Mỹ hoan nghênh Anh, Pháp, Đức ra công hàm phản đối Trung Quốc: Kẻ thù chung?
Tình hình Biển Đông chưa bao giờ “sóng yên biển lặng”. Sự kiện lần đầu tiên trong lịch sử Đức cùng với Anh, Pháp đồng loạt lên tiếng bác bỏ yêu sách chủ quyền, quyền chủ quyền và cái gọi là “quyền lịch sử” của Trung Quốc ở Biển Đông, đồng thời tái nhắc lại phán quyết của Tòa Trọng tài thường trực PCA về chiến thắng của Philippines trong vụ kiện Trung Quốc về tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông vẫn làm nóng dư luận quốc tế.
Ngày 21/9, Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo vừa lên tiếng bày tỏ hoan nghênh việc ba thành viên lớn nhất của Liên minh châu Âu (EU) đồng lòng gửi công hàm phản đối yêu sách chủ quyền bất hợp pháp của Trung Quốc ở Biển Đông.
Chia sẻ trên Twitter của mình, Ngoại trưởng Mỹ cho biết: “Chúng tôi hoan nghênh việc Anh, Đức và Pháp bác bỏ yêu sách hàng hải phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông tại Liên Hợp Quốc”, người đứng đầu Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ nêu rõ.
“Trung Quốc phải tuân theo các chuẩn mực, quy tắc và luật pháp quốc tế. Chúng tôi liên hiệp cùng các đồng minh của Mỹ bác bỏ ý tưởng “chân lý thuộc về kẻ mạnh” (mà Trung Quốc vẫn rêu rao), ông Pompeo khẳng định.
Trước đó, hôm 16/9, trên cổng thông tin chính thức của Liên Hợp Quốc, ba nước E3 Pháp, Anh, Đức đã đồng loạt gửi công hàm lên Tổng Thư ký António Guterres phản đối hàng loạt yêu sách hàng hải trái với luật pháp quốc tế của Trung Quốc đồng thời thể hiện lập trường lâu dài của ba nước này đối với vấn đề Biển Đông trong vai trò là các bên tham gia Công ước về Luật Biển Quốc tế UNCLOS 1982.
Trong công hàm đệ trình lên LHQ, ba quốc gia Anh, Pháp, Đức nêu rõ sẽ tiếp tục duy trì và khẳng định quyền cũng như nguyên tắc tự do được quy định trong Công ước của LHQ về Luật Biển 1982 cũng như góp phần thúc đẩy hợp tác, hòa bình trong khu vực.
Được biết, công hàm này thể hiện lập trường của E3 - Pháp, Đức và Anh đối với loạt công hàm trước đây của Trung Quốc trình Liên hợp quốc liên quan đến Biển Đông.
Cụ thể trước đó chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình đã đệ trình lên LHQ nhiều công hàm như Công hàm CML / 14/2019 ngày 12/12/2019, số CML / 11/2020 ngày 23 tháng 3 năm 2020, công hàm số CML / 42/2020 ngày 17 tháng 4 năm 2020, số CML / 46/2020 ngày 2 tháng 6 năm 2020, công hàm số CML / 48/2020 ngày 18 tháng 6 năm 2020, công hàm số CML / 54 / 2020 ngày 29 tháng 7 năm 2020 và số CML / 56/2020 ngày 7 tháng 8 năm 2020, cũng như một bức thư của Trung Quốc gửi Tổng thư ký Liên hợp quốc vào ngày 9 tháng 6 về công hàm HA 59/19 ngày 12/12/ 2019 của Malaysia.
Theo đó, công hàm của Anh, Pháp, Đức nhắc lại tính bao quát và thống nhất của UNCLOS trong quá trình quy định khuôn khổ pháp lý đối với những hoạt động trên biển, đồng thời nhấn mạnh đến tính toàn vẹn của ý nghĩa pháp lý cũng như bản thân Công ước mà các bên tham gia cần duy trì.
Ba nước thành viên Liên minh châu Âu nêu trên khẳng định tầm quan trọng của việc thực thi quyền tự do hàng hải và hàng không cũng như quyền đi lại được nêu rõ trong quy định của UNCLOS, gồm cả ở khu vực Biển Đông, nơi thường xuyên xảy ra các tranh chấp chủ quyền.
Anh, Pháp, Đức cũng đồng thời tái khẳng định những tuyên bố chủ quyền liên quan đến việc thực thi cái gọi là “quyền lịch sử” ở Biển Đông sẽ là “không tuân thủ luật pháp quốc tế cũng như điều khoản của Công ước quốc tế về Luật Biển 1982. E3 cũng khẳng định tính pháp lý của phán quyết được Tòa Quốc tế công bố năm 2016 trong vụ kiện giữa Bắc Kinh và Manila.
“Tất cả các yêu sách hàng hải ở Biển Đông cần được đưa ra và giải quyết một cách hòa bình, phù hợp với các nguyên tắc và quy định của UNCLOS cũng như cách thức và thủ tục giải quyết tranh chấp được quy định trong Công ước”, công hàm của ba nước Anh, Pháp, Đức nhấn mạnh.
Đáng chú ý, hiện nay, bên cạnh Mỹ, các nước lớn của Liên minh châu Âu Anh, Pháp, Đức, nhiều đồng minh của Hoa Kỳ như Australia, New Zealand, Nhật Bản, Canada cũng đều có động thái đề nghị Trung Quốc tăng cường tuân thủ luật pháp quốc tế, duy trì hòa bình ở Biển Đông.
Trong khi đó, trong thông cáo của Bộ Ngoại giao Việt Nam sau Hội nghị các nước Đông Á lần thứ 10 EAS vừa qua cùng các đối tác đã lên tiếng khẳng định, các bên kêu gọi ASEAN và Trung Quốc nỗ lực sớm hoàn tất xây dựng COC hiệu quả, phù hợp với luật pháp quóc tế và được cộng đồng quốc tế công nhận.
Theo các chuyên gia, công hàm phản đối Trung Quốc ở Biển Đông của Anh, Pháp, Đức buộc Bắc Kinh phản hồi nhanh chóng nhưng yếu về mặt pháp lý.
Đức, Anh, Pháp khiến Trung Quốc lo lắng về Biển Đông
Như đã nêu, trong công hàm của mình, ba nước E3 nhấn mạnh Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS) chính là “khuôn khổ pháp lý” cho mọi hoạt động trên biển, do đó cần được duy trì tính toàn vẹn trong mọi hoàn cảnh.
Đồng thời, công hàm khẳng định việc Trung Quốc vẽ ra cái gọi là “đường cơ sở thẳng” xung quanh quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, cùng khái niệm "quyền lịch sử” mà nước này đưa ra để đòi yêu sách với phần lớn Biển Đông, đã “vi phạm luật pháp quốc tế và các điều khoản của UNCLOS”.
Nhận định về động thái này của ba nước Anh, Pháp và Đức, giáo sư Jonathan Odom, chuyên gia luật tại Trung tâm nghiên cứu an ninh châu Âu George Marshall, một trong các mô hình hợp tác giữa Mỹ và Đức, cho rằng đây là bước đi có ý nghĩa lớn, đặc biệt là khi nhìn vào vị thế của các nước.
Anh, Pháp, Đức là ba nước thành viên lớn nhất của Liên minh châu Âu (EU), thuộc nhóm 7 nền kinh tế lớn nhất thế giới, đồng thời cũng là thành viên của UNCLOS. Ngoài ra, Pháp và Anh còn là uỷ viên thường trực của Hội đồng Bảo an LHQ. Với động thái này, E3 đã đưa ra tiếng nói độc lập, không liên quan với bất cứ cường quốc nào khác, kể cả Mỹ.
“Ba nước này cho rằng bản thân họ có lợi ích trong bảo vệ trật tự dựa trên luật lệ ở Biển Đông, là lợi ích của toàn cầu. Do đó, E3 đã có tiếng nói mạnh mẽ. Ba nước có tín nhiệm, có thể được các nước khác đề cao quan điểm. Vì thế việc này rất quan trọng”, giáo sư Odom nói.
Theo vị chuyên gia, đây là lần đầu tiên E3 gửi công hàm phản đối yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông lên LHQ.
Năm ngoái, như Sputnik Việt Nam đã từng phản ánh, hồi tháng 8/2019, Anh, Pháp, Đức đã ra tuyên bố chung kêu gọi hòa bình ổn định ở khu vực tranh chấp ở Biển Đông.
Bày tỏ quan điểm đồng ý với nhận định trên, Giáo sư Steve Tsang, Giám đốc Viện nghiên cứu Trung Quốc, Đại học SOAS London, Anh, cũng khẳng định chưa từng ghi nhận tuyên bố tương tự nào của E3 như công hàm này.
"Công hàm chung của E3 cho thấy mức độ lo lắng của họ về sự quyết đoán của Trung Quốc ở Biển Đông, đặc biệt là sau khi Bắc Kinh tăng cường ngoại giao chiến lang kể từ đại dịch Covid-19", giáo sư Tsang cho hay.
Về phần mình, Phó Giáo sư Vũ Thanh Ca, cựu viện trưởng Viện Nghiên cứu Biển và Hải đảo, Tổng cục Biển và Hải đảo, Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam chia sẻ trên VnExpress cho rằng thông qua việc gửi công hàm chung lên LHQ, E3 đã thể hiện rõ lập trường của mình trước những tuyên bố và hành động sai trái của Trung Quốc.
“Công hàm mà E3 đưa ra là rất chặt chẽ, tuân thủ đầy đủ các quy định trong luật quốc tế, bác bỏ hầu hết các tuyên bố chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Trung Quốc trái với UNCLOS ở Biển Đông, ngăn ngừa những hệ lụy tương lai của các tuyên bố và hành động của Trung Quốc”, PGS.TS Vũ Thanh Ca nhấn mạnh.
Chỉ hai ngày sau, tức là hôm 18/9, Trung Quốc đã gửi công hàm phản hồi văn bản của E3 lên LHQ. Bình luận về vấn đề này, PGS. Vũ Thanh Ca cho rằng Trung Quốc buộc phải lên tiếng vì biết rằng công hàm của E3 rất quan trọng, "nếu không thì tại sao Trung Quốc phải phản hồi mau chóng như vậy".
Trong khi đó, giáo sư Odom khẳng định vai trò thành viên UNCLOS của Anh, Pháp, Đức, đã khiến Trung Quốc phải nêu ra lập luận mới về yêu sách ở Biển Đông, tuy nhiên theo một cách yếu hơn. Trước đó, khi Mỹ phản bác yêu sách của Trung Quốc, Bắc Kinh thường lấy lý do từ việc Mỹ không phải là thành viên UNCLOS. Tuy nhiên, khi Anh, Pháp, Đức đều là thành viên của Công ước, Bắc Kinh đã viện dẫn những lập luận đáng ngờ, với hai điểm cần lưu ý.
Trước hết, Trung Quốc tự cho rằng nước này "được phép dùng đường cơ sở thẳng quanh các nhóm đảo, với tư cách là một quốc gia lục địa". Trong công hàm ngày 18/9, Bắc Kinh cho rằng "Việc Trung Quốc vẽ các đường cơ sở trong vùng biển thuộc chủ quyền với các đảo và đá liên quan tuân theo UNCLOS và luật quốc tế nói chung". Mặc dù vậy, giáo sư Odom cho biết, Bắc Kinh chưa bao giờ tuyên bố các đường cơ sở thẳng xung quanh Trường Sa, mà vẽ đường cơ sở thẳng dọc hầu hết toàn bộ bờ biển đất liền.
Trong khi đó, Toà án công lý quốc tế (ICJ) thì xác định rằng phương pháp dùng đường cơ sở thẳng trong UNCLOS chỉ được sử dụng trong các trường hợp ngoại lệ. Ngoại lệ đó đã được Trung Quốc sử dụng như "quy tắc chung". Ngoài ra, phán quyết của Toà trọng tài thường trực năm 2016 đã khẳng định "Trung Quốc không đủ điều kiện để vẽ các đường cơ sở thẳng quanh các nhóm đảo Bắc Kinh yêu sách".
Điểm tiếp theo, Trung Quốc cho rằng UNCLOS không bao trùm mọi điều về trật tự hàng hải. Giáo sư Odom nhận định Bắc Kinh có phần đúng khi nói rằng có nhiều luật quốc tế khác, tuy nhiên điều đó không có nghĩa là Trung Quốc có thể làm bất cứ điều gì mình muốn ở các đại dương trên thế giới và viện các luật khác như một cái cớ.
Chuyên gia Odom nhấn mạnh rằng, có thể nói Trung Quốc đã đưa ra các lập luận yếu trong công hàm phản hồi văn bản của E3.
Công hàm về Biển Đông: Châu Âu đang muốn kiềm chế Trung Quốc trên mọi mặt trận?
Nói về động thái tiếp theo của E3, giáo sư Odom cho rằng Anh, Pháp, Đức có thể thúc đẩy quan điểm nhất quán đã nêu trong công hàm ngày 16/9 ở các diễn đàn quốc tế, như các cuộc họp của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc hay các cuộc họp của Hội đồng Bảo an LHQ. Ngoài ra, 3 nước cũng có thể tăng cường trao đổi mối quan ngại trong các trao đổi song phương với các nước ở khu vực, trong đó có cả Trung Quốc.
Theo giáo sư Odom, Anh, Pháp, Đức có thể sẽ tăng hiện diện quân sự ở Biển Đông nhằm bảo vệ tự do hàng hải ở khu vực. Trước đó, Anh và Pháp đã điều tàu đến Biển Đông. Ngoài ra, 3 nước này cũng có hợp tác quân sự mạnh mẽ với Mỹ, tiến hành nhiều hoạt động và diễn tập ở nhiều nơi trên thế giới.
"Tôi hy vọng các nước châu Âu sẽ tiếp tục điều tàu đến Biển Đông, vì lời nói cần đi đôi với hành động", giáo sư Odom cho hay.
Đồng ý với nhận định trên, Giáo sư Tsang cho rằng E3 sẽ ủng hộ các hoạt động bảo vệ tự do hàng hải ở Biển Đông. Theo ông, Anh sẽ có hành động sớm hơn Pháp và Đức.
Về phần mình, phó giáo sư Vũ Thanh Ca tin rằng, E3 có thể tăng hợp tác với các nước thành viên khác của EU và các nước đồng minh để phản đối các hành động phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông. Anh, Pháp, Đức cũng sẽ phối hợp với Mỹ, Nhật Bản, Australia và các nước có lợi ích ở Biển Đông để bảo đảm an ninh, trong đó có việc tăng hoạt động và giao lưu của tàu chiến, hình thành khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. E3 cũng có thể thực hiện các biện pháp kinh tế để buộc Trung Quốc tuân thủ luật quốc tế.
Phó giáo sư Vũ Thanh Ca nhận định, các nước châu Âu đang ngày càng nhận thức rõ mối đe dọa từ Trung Quốc, cũng như tham vọng và hành động bất chấp luật pháp quốc tế của Bắc Kinh. Chính vì vậy, châu Âu đang tiến hành các hoạt động kiềm chế Trung Quốc trên tất cả các mặt trận, cả về kinh tế, chính trị, ngoại giao, mà trong đó, Biển Đông là một trong những mặt trận quan trọng.
“Chính sách "ngoại giao chiến lang" của Trung Quốc trong quan hệ với các nước châu Âu khi các nước đang đối phó với Covid-19 đã làm xấu đi quan hệ của châu Âu với Trung Quốc”, vị chuyên gia nhấn mạnh.
Giáo sư Odom nhận định, mối quan tâm của các nước châu Âu đối với diễn biến ở Biển Đông trong vài năm gần đây đang ngày càng gia tăng. Mới đây nhất, hồi đầu tháng 9, Đức đã thông qua các nguyên tắc liên quan đến Ấn Độ - Thái Bình Dương. Đây là chiến lược quốc gia của Đức về tầm quan trọng của duy trì tự do hàng hải, ủng hộ phán quyết của PCA năm 2016 và kêu gọi các bên xây dựng bộ Quy tắc ứng xử ràng buộc (COC).
Sau khi Nhật Bản, Mỹ kêu gọi Trung Quốc tuân thủ phán quyết 2016, ba nước lớn ở châu Âu cũng gia nhập nỗ lực này.
"Mối quan tâm của Anh, Pháp, Đức đang gia tăng mạnh mẽ", giáo sư Odom bình luận.
Philippines không có xung đột với Việt Nam, phản đối Trung Quốc “hất cẳng” các nước phương Tây
Ngày 21/9, phát biểu tại phiên điều trần trước Hạ viện về ngân sách quốc gia, Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin bày tỏ, chẳng có lý do gì để Manila phải trao công hàm phản đối Việt Nam, Đài Loan hay Malaysia liên quan đến tranh chấp ở Biển Đông.
Cụ thể, đáp lại chất vấn của Phó Chủ tịch Hạ viện Luis Raymond Villafurte về khả năng Manila trao công hàm phản đối Việt Nam, Malaysia, Đài Loan – các quốc gia và vùng lãnh thổ có chung tránh chấp giống như việc Philippines đã làm với Trung Quốc, Ngoại trưởng Teodoro Locsin bày tỏ, không có lý do gì để làm việc này cả.
Nhấn mạnh Manila chỉ có vấn đề trực diện với Bắc Kinh, Ngoại trưởng Teodoro Locsin cho biết, các quốc gia như Việt Nam, Malaysia và vùng lãnh thổ như Đài Loan nêu trên không có xung đột trực diện với Philippines, nên không cần gửi công hàm phản đối.
Lãnh đạo Bộ Ngoại giao Philippines cũng khẳng định, Trung Quốc tuyên bố chủ quyền với toàn bộ Biển Đông theo bản đồ “đường lưỡi bò” hay “đường chín đoạn”, các tàu hải cảnh của Trung Quốc xâm lấn khắp các vùng lãnh hải rộng lớn ở khu vực này và nhiều lần vi phạm chủ quyền của Philippines.
Ông Teodoro Locsin cho hay, Manila đã trao 54 công hàm phản đối và chỉ có 42 công hàm nhận được phản hồi từ phía chính quyền Trung Quốc.
Đáng chú ý, lãnh đạo Bộ Ngoại giao Philippines còn nhấn mạnh, Manila sẽ không bao giờ chấp nhận yêu cầu của Trung Quốc về việc phản đối hay “hất cẳng” các cường quốc phương Tây (như Mỹ, các nước EU – Anh, Pháp, Đức) ra khỏi Biển Đông.
“Các cường quốc phương Tây cần được hiện diện tại vùng biển này để đảm bảo cân bằng. Trước mọi người, tôi xin hứa các cường quốc phương Tây sẽ hiện diện tại Biển Đông. Chúng tôi tin vào sự cân bằng quyền lực, tin rằng tự do của người Philippines phụ thuộc vào sự cân bằng sức mạnh tại vùng biển này”, Ngoại trưởng Philippines nhấn mạnh.
Đọc thêm:
- Xung đột ở Biển Đông: Sẽ không bùng nổ
- Mỹ chuẩn bị cho cuộc thách thức quân sự với Trung Quốc trên Biển Đông