Tham vọng thủy điện của Trung Quốc và mối nguy cho hạ lưu

Đập Song Giang Khẩu có đe dọa sinh thái hạ lưu?

Được xây dựng ở tỉnh Tứ Xuyên, miền tây nam Trung Quốc, dự án Song Giang Khẩu đã bắt đầu tích nước từ ngày 1/5 và dự kiến phát điện vào cuối năm nay. Với sức chứa 110 triệu m³ nước và khả năng phát hơn 7 tỷ kWh mỗi năm, đây là bước tiến lớn trong tham vọng năng lượng tái tạo của Trung Quốc.

Tuy nhiên, theo ông Vũ Trọng Hồng – nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đây không chỉ đơn thuần là một công trình kỹ thuật.

“Đập Song Giang Khẩu tuy không nằm trên dòng Mekong, nhưng nó là một phần trong xu hướng xây đập quy mô cực lớn ở thượng nguồn các con sông lớn, tạo ra nhiều rủi ro cho các vùng hạ lưu,” ông nhấn mạnh với Sputnik.

Những trang sử vàng

Công trình thủy điện đầu tiên được xây dựng ở miền Bắc Việt Nam sau Cách mạng tháng Tám

3 Tháng Hai, 20:07

Việc điều chỉnh dòng chảy từ một công trình khổng lồ như Song Giang Khẩu có thể làm thay đổi chu trình nước, điều kiện khí hậu cục bộ và hệ sinh thái ở cả khu vực tây nam Trung Quốc – nơi có liên kết thủy văn gián tiếp với sông Mekong. Đặc biệt trong mùa khô, việc tích nước quá mức có thể gây ra tình trạng thiếu nước trầm trọng tại vùng hạ lưu.

“Các vùng hạ lưu của đập thủy điện này cần đặc biệt lưu ý, nhất là vào mùa khô. Khi lượng nước tích trữ tại đập lớn, các quốc gia phía hạ du sẽ đối mặt với nguy cơ khô hạn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường. Ví dụ điển hình là đập Tam Hiệp của Trung Quốc cũng từng gây ra tình trạng khô hạn trên sông Hồng ở Việt Nam. Trong bối cảnh đó, chiến lược ngoại giao với Trung Quốc trở nên hết sức cần thiết, nhằm trao đổi thông tin thủy văn và khí tượng, từ đó xây dựng các biện pháp bảo vệ an toàn cho khu vực hạ du. Đặc biệt vào mùa lũ, Trung Quốc phải có trách nhiệm thông báo kịp thời việc xả lũ cho các quốc gia hạ lưu. Nếu xảy ra nguy cơ vỡ đập, thông báo sớm là cần thiết để các nước kịp thời sơ tán,” ông Hồng cảnh báo.

Mekong – bàn cờ nguồn nước đang nghiêng về Trung Quốc

Tuy nhiên, theo nguyên thứ trưởng Vũ Trọng Hồng, với Việt Nam, nguy cơ cấp bách và thực tế hơn lại đến từ dòng Mekong – nơi Trung Quốc đã hoàn tất và vận hành 12 đập thủy điện trên dòng chính, cùng với ít nhất 95 đập khác trên các nhánh phụ.

Toàn bộ các đập này đều nằm ở thượng nguồn, trong khi các nước như Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam lại ở hạ lưu.

Khả năng leo thang xung đột giữa Trung Quốc và các nước Đông Dương vì sông Mekong

9 Tháng Một, 14:55

Đáng nói, một trong những thách thức lớn nhất tại khu vực sông Mekong hiện nay là việc Trung Quốc chưa minh bạch trong việc chia sẻ thông tin về cách vận hành các đập thủy điện trên dòng chính và các nhánh phụ của sông Mekong.

Các nước hạ lưu gồm Việt Nam, Thái Lan, Campuchia và Lào, dù là thành viên của Ủy hội sông Mekong (MRC), vẫn chưa nhận được đầy đủ dữ liệu về mực nước, lưu lượng xả lũ, hay kế hoạch tích nước từ phía Bắc Kinh.

Sự thiếu hụt thông tin này đặt các quốc gia hạ lưu vào thế bị động trong việc lập kế hoạch ứng phó với các biến động dòng chảy, đặc biệt là trong mùa khô, khi nguồn nước trở nên khan hiếm.

Khi không biết trước lưu lượng nước xả hay tích trữ, các nước này khó có thể chủ động điều chỉnh sản xuất nông nghiệp, quản lý thủy sản hay đảm bảo nguồn nước sinh hoạt cho hàng chục triệu người dân.

Thủ tướng Phạm Minh Chính dự Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác tiểu vùng Mekong mở rộng lần thứ 8

4 Tháng Mười Một 2024, 11:01

Nguyên Thứ trưởng Hồng thẳng thắn nhận định, Trung Quốc đang giữ ‘van nước’ của cả vùng. Khi họ tích nước, hạ lưu khô cạn. Khi họ xả đột ngột, hạ lưu ngập lụt. Tất cả phụ thuộc vào quyết định từ Bắc Kinh.

“Việt Nam, nằm ở cuối dòng sông Mekong, đang chịu tác động trực tiếp và rõ nét nhất từ các biến động nguồn nước: xâm nhập mặn gia tăng, mất phù sa và sự suy giảm nghiêm trọng sản lượng nông nghiệp, thủy sản tại đồng bằng sông Cửu Long. Những vấn đề này không chỉ là thách thức về môi trường mà còn đe dọa an ninh lương thực”.

Ông Hồng cũng cho biết, đến nay, Trung Quốc không phải thành viên chính thức của Ủy hội sông Mekong (MRC), mà chỉ là đối tác đối thoại của tổ chức này.

Là người theo dõi sát sao diễn biến của dòng Mekong trong nhiều năm, đồng thời từng cố vấn cho Chính phủ Việt Nam khi còn giữ chức Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp về việc đảm bảo nguồn nước sông Mekong tại hạ lưu Việt Nam, ông Hồng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đối thoại trực tiếp với Trung Quốc mỗi khi phía này thực hiện xả nước lớn, nhằm giúp Việt Nam có thời gian chuẩn bị và ứng phó kịp thời.

“Cho đến nay, Trung Quốc chưa tham gia sâu vào MRC. Theo tôi, phía Chính phủ từng nước trong Ủy Hội sông Mekong giải quyết vấn đề chung với Trung Quốc theo đường ngoại giao song phương, thay vì thông qua cơ chế đa phương chính thức”, ông nói.

Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc

Theo ông Hồng, trong bối cảnh không thể yêu cầu Trung Quốc ngừng xây đập, Việt Nam và các nước hạ lưu cần chuyển hướng chiến lược từ phản ứng sang chủ động.

“Hiện nay, số lượng chuyên gia đầu ngành về nguồn nước của Việt Nam không còn nhiều, vì vậy Chính phủ cần nhanh chóng tập hợp và phát huy năng lực của các chuyên gia này. Là một quốc gia hạ lưu, Việt Nam càng phải chủ động hơn trong việc quản lý nguồn nước. Theo tôi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần tăng cường củng cố đội ngũ chuyên gia chuyên sâu, theo dõi sát sao nguồn nước sông Mekong. Từ đó, chủ động điều tiết nguồn nước, đảm bảo cung cấp đủ nước cho đồng lúa trong mùa khô và bảo vệ an ninh lương thực quốc gia. Một mặt, Việt Nam cần đẩy mạnh ngoại giao nguồn nước với các quốc gia liên quan. Mặt khác, phải nâng cao khả năng chủ động quản lý nguồn nước trong nước để ứng phó hiệu quả với những thách thức đang hiện hữu”, nguyên Thứ trưởng nhấn mạnh.

Trung Quốc đóng xả đập thủy điện ở thượng nguồn, Việt Nam tụt hạng an ninh lương thực

17 Tháng Tư 2022, 16:47

Có thể nói, đập Song Giang Khẩu là một công trình vĩ đại về mặt kỹ thuật, nhưng cũng là một lời nhắc nhở rõ ràng: khi nguồn nước bị kiểm soát bởi một quốc gia không chia sẻ thông tin, các nước hạ lưu buộc phải hành động.

Không thể trông chờ vào sự tự giác hay thiện chí, Việt Nam cần chủ động hơn bao giờ hết – bằng khoa học, ngoại giao và cả sự đoàn kết khu vực.