Giữ ASEAN không gãy trục, Việt Nam đưa ra ba đề xuất trúng thời điểm
Trong bối cảnh địa chính trị phân mảnh và nội khối ASEAN còn nhiều chia rẽ, Việt Nam đưa ra ba đề xuất: tăng trưởng bền vững, chuyển đổi số và cộng đồng lấy người dân làm trung tâm. Không mới, nhưng trúng thời điểm – ba trụ cột này được kỳ vọng giữ ASEAN không gãy trục giữa cơn xoáy toàn cầu.
SputnikTại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 58 (AMM-58) ở Kuala Lumpur, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn đã đưa ra ba đề xuất ưu tiên: đảm bảo tăng trưởng kinh tế bền vững, thúc đẩy chuyển đổi số, và xây dựng Cộng đồng ASEAN lấy người dân làm trung tâm.
Không phải là những sáng kiến hoàn toàn mới, nhưng các đề xuất này được PGS. TSKH Trần Khánh, nguyên Tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á (Viện Hàn lâm Khoa học và Xã hội Việt Nam) đánh giá là đúng lúc, đúng trọng tâm. Đặc biệt, trong bối cảnh ASEAN đang đối mặt với sức ép kép – từ bên ngoài: phân mảnh địa chính trị, cạnh tranh chiến lược; và từ bên trong: khoảng cách phát triển, thách thức gắn kết nội khối.
Tăng trưởng bền vững: Trụ đỡ chiến lược
Trong bối cảnh thế giới đang tái định hình trật tự và luật chơi toàn cầu, các nền kinh tế như
ASEAN buộc phải tự định vị lại vai trò của mình. Việt Nam chọn không đưa ra đề xuất mới mang tính bề nổi, mà thay vào đó là khẳng định lại ba trụ cột vốn đã quen thuộc nhưng càng lúc càng cấp thiết.
Việt Nam chọn cách “giữ ASEAN đứng vững” thay vì “vẽ lại ASEAN”. Trong thời kỳ bất ổn, đó là một lời đề xuất đáng giá.
“Trong bối cảnh trật tự toàn cầu đang phân mảnh mạnh mẽ, ba đề xuất của Việt Nam – bao gồm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, chuyển đổi số và xây dựng cộng đồng ASEAN lấy người dân làm trung tâm – không phải là những sáng kiến hoàn toàn mới. Tuy nhiên, chúng đặc biệt phù hợp với tình hình hiện nay, khi ASEAN đang đối mặt với những thách thức lớn về chiến lược và vấn đề gắn kết nội khối,” PGS. TSKH Trần Khánh nhận định với Sputnik.
Trong đó, tăng trưởng kinh tế bền vững được xác định là nền tảng số một. Từng là niềm tự hào của ASEAN với tốc độ tăng trưởng ấn tượng qua nhiều thập kỷ, nhưng mô hình tăng trưởng hiện tại – phụ thuộc vào
xuất khẩu, lao động giá rẻ, và ưu đãi đầu tư – đang cho thấy sự mong manh. Khu vực này đang phải đối mặt với những cú sốc toàn cầu, từ chính sách thuế mới của Mỹ đến sự phân rã chuỗi cung ứng quốc tế.
“Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn đã nêu rõ ba định hướng lớn, trong đó tăng trưởng kinh tế bền vững là trụ cột đầu tiên. Dù ASEAN đã duy trì mức tăng trưởng cao trong vài thập niên gần đây, nhưng hiện tại khu vực đang chịu sức ép lớn từ tình hình địa chính trị và thương mại toàn cầu. Ví dụ, chính sách thuế mới của Mỹ áp dụng với các quốc gia ASEAN – từ 20% trở lên – khiến hàng xuất khẩu ASEAN gặp bất lợi, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thu hút đầu tư nước ngoài. Khi mất đi động lực từ thương mại và đầu tư, tăng trưởng kinh tế khu vực sẽ bị tổn hại đáng kể,” chuyên gia cảnh báo.
Khi động lực từ thương mại suy giảm, toàn khu vực sẽ phải tìm kiếm trụ đỡ mới – từ nội lực thay vì phụ thuộc vào ngoại lực. Bởi vậy, theo chuyên gia Khánh, nhấn mạnh của Việt Nam không đơn thuần là lời cảnh báo về kinh tế, mà là thông điệp mang tính chiến lược: ASEAN cần vững trước sóng, không bị cuốn trôi trong những làn sóng địa chính trị.
ASEAN và bài toán chuyển đổi số
Theo đó, ASEAN phải bước lên nấc thang giá trị mới: đổi mới, công nghệ, tiêu dùng nội khối. Chuyển đổi số được Việt Nam xác định là một trụ cột tăng trưởng mới, đồng thời là cách để ASEAN bứt lên khỏi mô hình gia công, khai thác tài nguyên và lao động giá rẻ. Tuy nhiên, khoảng cách số trong ASEAN đang ngày càng rõ rệt.
“Chuyển đổi số là một trong những trụ cột quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy quá trình này mới chỉ đạt được kết quả bước đầu ở một số nước như Singapore, Indonesia, Malaysia… Nhiều quốc gia khác như Lào, Campuchia, Myanmar hay Philippines vẫn còn yếu về hạ tầng, nhân lực và công nghệ,” nguyên Tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á chia sẻ.
Không thể kỳ vọng một khu vực cạnh tranh được với châu Âu, Mỹ hay Trung Quốc. Nỗ lực số hóa không thể chỉ dừng lại ở việc "đưa dữ liệu lên mạng". Nó đòi hỏi cả một hệ sinh thái bền vững – từ khung pháp lý đến đào tạo nguồn nhân lực và tài chính vi mô. Nếu không xây được nền móng vững và hành động nhanh, quá trình chuyển đổi số sẽ chỉ dừng lại ở khẩu hiệu trong báo cáo.
“Số hóa không đơn giản là đưa dữ liệu lên mạng. Nó đòi hỏi cả một hệ sinh thái – từ khung pháp lý, nguồn lực tài chính, trình độ lao động đến khả năng tiếp cận công nghệ. Nếu không có nền tảng tốt, quá trình chuyển đổi số sẽ chỉ dừng lại ở khẩu hiệu,” ông nói thêm.
Một thách thức khác là sự rời rạc giữa chính sách và thực tiễn. Trong khi chính phủ các nước ASEAN thúc đẩy chuyển đổi số ở cấp vĩ mô, thì phần lớn doanh nghiệp – đặc biệt là khu vực siêu nhỏ và hộ gia đình – vẫn chưa thể tiếp cận công nghệ.
Chuyển đổi số chỉ có ý nghĩa khi nó chạm tới từng người dân, từng doanh nghiệp nhỏ – chứ không chỉ là công nghệ trình diễn ở các đô thị lớn. Với 97%
doanh nghiệp ASEAN là vừa và nhỏ, đề xuất của Việt Nam là mục tiêu lớn, đi kèm cũng là thách thức lớn.
“Phần lớn doanh nghiệp ở ASEAN là doanh nghiệp nhỏ và vừa, năng lực số hóa còn hạn chế. Điều đó cho thấy, đề xuất của Việt Nam về chuyển đổi cho thấy, để hiện thực hóa thì cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ và đối tác quốc tế”.
Nếu không có chính sách hỗ trợ cụ thể – từ tài chính vi mô đến đào tạo kỹ năng số – thì công nghệ sẽ chỉ tạo ra khoảng cách lớn hơn giữa nhóm được hưởng lợi và nhóm bị bỏ lại.
"Chuyển đổi số cần đi vào từng hộ sản xuất, từng cá nhân. Muốn vậy, phải tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ – bao gồm hạ tầng số, đào tạo nhân lực, và quan trọng nhất là thay đổi tư duy từ người dân. Không thể kỳ vọng người dân tự chuyển đổi số khi họ còn thiếu thiết bị, kỹ năng hay kiến thức. Chính phủ cần vào cuộc, thiết kế các chính sách hỗ trợ cụ thể, đồng thời đẩy mạnh hợp tác quốc tế để tận dụng nguồn lực bên ngoài”, chuyên gia phân tích.
"Cộng đồng ASEAN": Từ khái niệm đến cảm nhận thực tế
Trong các hội nghị cấp cao, "cộng đồng ASEAN" thường được nhắc đến như một khái niệm đẹp. Nhưng trên thực tế, nhiều người dân trong khu vực không biết ASEAN là gì, càng không cảm nhận được mình là một phần trong đó.
“Một vấn đề lớn hiện nay là khoảng cách giữa ASEAN và người dân trong khu vực. Nhiều người, đặc biệt là ở nông thôn hoặc lao động phổ thông, chưa hiểu rõ vai trò của ASEAN và những gì họ có thể được hưởng từ quá trình hội nhập này. Nếu không có sự hiểu biết và đồng thuận từ người dân, khái niệm ‘cộng đồng’ sẽ mãi chỉ tồn tại trên giấy tờ”, PGS. TSKH Trần Khánh cho hay.
Cộng đồng không thể được xây dựng chỉ bằng tuyên bố. Nó phải được khơi dậy từ cảm nhận của người dân rằng họ có quyền lợi, có tiếng nói, có hy vọng trong một không gian chung ASEAN. Khi người dân không thấy sự hiện diện của ASEAN trong cuộc sống thường ngày, thì ASEAN, trên thực tế, chưa tồn tại.
“Do đó, phải đẩy mạnh công tác truyền thông, giáo dục, làm sao để người dân cảm nhận được lợi ích thiết thực của việc là một phần của cộng đồng ASEAN. Nếu không có sự hiểu biết và đồng thuận từ người dân, khái niệm ‘cộng đồng’ sẽ mãi chỉ tồn tại trên giấy tờ,” ông khẳng định.
Trong thời kỳ mà trật tự thế giới đang tái cấu trúc, vai trò trung tâm của ASEAN không thể duy trì chỉ bằng đối thoại hay hội nghị. Muốn tiếp tục là điểm tựa ổn định khu vực, ASEAN cần một mô hình mới: bền vững hơn, số hóa hơn, và quan trọng nhất là gắn kết từ chính người dân.
Việt Nam, qua ba đề xuất tại AMM-58, không chỉ góp một tiếng nói. Việt Nam đang cố giữ ASEAN vững vàng, không bằng khẩu hiệu mới, mà bằng việc củng cố lại những trụ cột đang lung lay.