Cuộc sống sau khi chết
"Câu hỏi: có sự sống sau khi chết không? - không chỉ là một vấn đề mang tính triết học, mà còn là một câu hỏi hiện sinh khiến tất cả mọi người đều lo lắng. Nó gắn kết các nền văn hóa cổ đại với các phòng thí nghiệm hiện đại, đền thờ và trường đại học, cả những người theo đạo lẫn những người hoài nghi. Sự phát triển của y học và khoa học thần kinh đã làm cho ranh giới giữa sự sống và cái chết trở nên mờ nhạt hơn, nhưng không kém phần bí ẩn", bà Anna Ovsyannikova, phó giáo sư Khoa Toán học và Phân tích Dữ liệu tại Đại học Tài chính thuộc Chính phủ Liên bang Nga, cho biết.
Định nghĩa cái chết
Vào thế kỷ 21, cái chết không chỉ là một sự kiện, mà là một quá trình. Theo bà Anna Ovsyannikova, y học hiện đại phân biệt một số giai đoạn:
Chết lâm sàng là thuật ngữ y học để chỉ việc chấm dứt lưu thông máu và hơi thở, nhưng mô não vẫn chưa chết. "Cửa sổ" này kéo dài 4–6 phút, sau đó sẽ xảy ra những thay đổi không thể đảo ngược.
Cái chết sinh học là sự chấm dứt hoàn toàn và không thể đảo ngược của tất cả các chức năng sống của một cơ thể.
Chết não là tiêu chuẩn chính thức được công nhận để xác định tử vong ở nhiều quốc gia. Theo Viện Hàn lâm Thần kinh học Hoa Kỳ, khi não bộ ngừng hoạt động hoàn toàn và không có khả năng phục hồi, đây là tình trạng mất toàn bộ chức năng não, bao gồm cả thân não.
Chuyên gia lưu ý: "Điều thú vị là trong những năm gần đây, đã xuất hiện dữ liệu về việc duy trì hoạt động não trong thời gian ngắn ngay cả sau khi ngừng tim, điều này đặt ra câu hỏi về ranh giới được xác định trước đây giữa sự sống và cái chết từ góc độ y học".
Những trải nghiệm về cái chết lâm sàng
Một trong những hiện tượng bí ẩn nhất là trải nghiệm cận tử. Có tới 20% số người bị ngừng tim đã nói về hiện tượng này. Nhiều người mô tả trải nghiệm chết lâm sàng có những điểm tương đồng:
cảm giác rời khỏi cơ thể;
nhìn thấy ánh sáng chói lòa;
cảm giác bình yên;
gặp gỡ người thân đã khuất;
hiện tượng "nhìn lại cuộc đời"
Năm 2017, các chuyên gia của Đại học Liege (Bỉ) đã nghiên cứu báo cáo bằng văn bản của 154 bệnh nhân sống sót sau khi chết lâm sàng. Hầu như tất cả mọi người đều mô tả ba cảm giác: cảm giác bình yên, bay qua một đường hầm dài và ánh sáng rực rỡ xuất hiện ở cuối hành trình này. Một số người sống sót khẳng định rằng trong trạng thái này, họ đã rời khỏi cơ thể vật lý và gặp gỡ các thiên thần và linh hồn.
Tuy nhiên, thứ tự những cảm giác này của đa số họ không trùng khớp. Chỉ có 20% số người được hỏi nói rằng trước tiên họ rời khỏi cơ thể vật lý, sau đó bắt đầu di chuyển qua đường hầm, cuối cùng họ nhìn thấy ánh sáng rực rỡ. Theo các tác giả, điều này chỉ ra rằng kinh nghiệm cận tử của mỗi người là riêng biệt. Có lẽ những cảm giác và ảo giác xuất hiện ở một người sắp chết phụ thuộc vào ngôn ngữ và văn hóa của họ.
“Nghiên cứu lớn nhất về chủ đề này là dự án AWARE do Tiến sĩ Sam Parnia dẫn đầu. Dự án được thực hiện từ năm 2008 đến năm 2014 với sự tham gia của 2.060 bệnh nhân tại các bệnh viện ở Hoa Kỳ và Anh. Trong khoảng 39%, báo cáo, các bệnh nhân có cảm giác tỉnh táo trong lúc ngừng tim, và một bệnh nhân đã có thể mô tả chính xác những sự kiện xảy ra trong phòng phẫu thuật khi não của anh ta không còn hoạt động nữa”, chuyên gia Anna Ovsyannikova nói với Sputnik.
Trong gần bốn năm, các nhà nghiên cứu đã thu thập báo cáo của những bệnh nhân đã trải qua cái chết lâm sàng do đau tim. Họ đã phỏng vấn các bác sĩ và y tá đã cố gắng cứu sống những người này. Điều đáng ngạc nhiên nhất là hầu hết những người sống sót đều gần như truyền đạt nguyên văn các cuộc trò chuyện của nhân viên y tế và mô tả khá chính xác trình tự hành động của họ. Một phần ba số bệnh nhân nhận thấy mọi thứ diễn ra rất chậm, và thời gian dường như dừng lại. Ngoài ra, những bệnh nhân người Mỹ đang ở trong tình trạng nguy kịch, trên bờ vực sinh tử, giống như các bệnh nhân người Bỉ, đã trải nghiệm cảm giác bình yên, nhìn thấy ánh sáng rực rỡ và cơ thể vật lý của họ từ bên ngoài.
Các nhà khoa học từ Đại học Montreal (Canada) đã có thể ghi lại hoạt động não ngay cả sau khi điện não đồ (EEG) có dạng đường thẳng — điều này thường cho thấy không có hoạt động điện nào của não bộ, và thường được hiểu là dấu hiệu của cái chết não hoặc ngừng hoạt động hoàn toàn của não bộ. Đầu tiên, họ đã nhận thấy hoạt động não nằm phía trên đường thẳng của điện não đồ ở một bệnh nhân hôn mê sâu. Sau đó, những dao động tương tự được ghi nhận trong điện não đồ của những con mèo được đưa vào trạng thái hôn mê có thể hồi phục. Những dao động trước đây chưa được biết đến đã bắt nguồn từ hồi hải mã (hippocampus) là một phần của não bộ chịu trách nhiệm chính về trí nhớ và khả năng nhận thức — và được truyền đến vỏ não.
Theo các nhà khoa học Mỹ, bộ não không những không chết cùng với tim, mà ngược lại, nó bắt đầu hoạt động với tốc độ gấp đôi. Việc xuất ra dopamine, một loại hormone khoái cảm, đóng vai trò quan trọng trong quá trình nhận thức tăng tới gần 12 lần. Do đó người sắp chết có cảm giác bình yên, mặt khác họ có cảm giác rằng họ suy nghĩ với tốc độ rất nhanh. Nhân tiện, 65% những người đã trải qua cái chết lâm sàng đều báo cáo điều này.
Ngoài ra, vào thời điểm hấp hối, mức độ tiết ra hormone serotonin tăng lên gấp 20 lần, do đó nhiều thụ thể tương ứng được kích hoạt trong não. Những thụ thể này lại được liên kết với ảo giác thị giác. Cảm giác xuất ra khỏi thân mình, gặp gỡ các thiên thần và linh hồn, ánh sáng rực rỡ ở cuối đường hầm, tất cả điều này có thể là kết quả của hiện tượng hormone hạnh phúc được xuất ra.
Điều gì xảy ra với cơ thể sau khi chết
Ngay sau khi quá trình lưu thông máu ngừng lại, một loạt các thay đổi về mặt sinh lý sẽ diễn ra.
Mất ý thức trong vòng 20–30 giây, sau đó xuất hiện tình trạng thiếu oxy – các tế bào bị thiếu oxy.
Những dấu hiệu đầu tiên của tình trạng chết tế bào thần kinh xuất hiện sau 4–5 phút.
Hiện tượng cứng cơ tử thi (rigor mortis) xuất hiện sau khi chết khoảng 1-3 giờ, khi các cơ bắp co lại và trở nên cứng, khó cử động.
Các hồ máu tử thi (livor mortis) thường xuất hiện sau khi chết từ 6-12 giờ, liên quan đến sự tái phân phối máu do trọng lực.
Sau đó bắt đầu quá trình tự tiêu hóa các mô. Cơ thể con người trải qua quá trình phân hủy, hay còn gọi là thối rữa, do sự tấn công của vi khuẩn.
Đồng thời, một số tế bào của cơ thể - da, giác mạc, tủy xương - vẫn tiếp tục hoạt động trong vài giờ sau khi chết. Điều này cho phép sử dụng chúng để cấy ghép. Về mặt này, cái chết không phải là một hành động tức thời, mà là một giai đoạn chuyển tiếp.
Liệu có bằng chứng về "sự sống sau cái chết"?
Theo bà Anna Ovsyannikova, không có bằng chứng khoa học nào chứng minh sự tồn tại của sự sống sau khi chết. Không một trải nghiệm nào về cái chết lâm sàng có thể được coi là bằng chứng khách quan về sự tồn tại của thế giới bên kia. Tất cả các báo cáo đều có thể được giải thích bằng hoạt động của não bộ trong điều kiện thiếu oxy, sự giải phóng endorphin, hoặc hoạt động thần kinh cuối cùng.
Tuy nhiên, vào năm 2023, một nhóm các nhà khoa học thần kinh tại Đại học Michigan đã công bố một nghiên cứu cho thấy chuột có một đợt hoạt động não bộ có tổ chức, gợi nhớ đến trạng thái tỉnh táo sau khi tim ngừng đập. Điều này đã làm dấy lên cuộc thảo luận sôi nổi về "sự thức tỉnh cuối cùng của não bộ" - một neuro-peak bí ẩn khi ý thức có thể tồn tại lâu hơn so với suy nghĩ trước đây.
Các niềm tin văn hóa và tôn giáo về cuộc sống sau khi chết
Bà Anna Ovsyannikova lưu ý rằng nhân loại đã đưa ra hàng chục khái niệm về thế giới bên kia, từ sự phục sinh đến tái sinh:
Trong Kitô giáo, người ta tin vào sự phán xét của Chúa, linh hồn sẽ lên Thiên đàng hoặc xuống Địa ngục tùy thuộc vào việc sống theo giáo lý của Chúa;
Trong Phật giáo và Ấn Độ giáo, người ta coi cái chết là một phần của vòng luân hồi, linh hồn sẽ tái sinh vào một hình thức mới tùy thuộc vào nghiệp (hành động) trong quá khứ;
Trong Hồi giáo, linh hồn trải qua Barzakh là thế giới của sự chuyển tiếp giữa thế giới trần gian và thế giới Đời Sau – Cõi Vĩnh Hằng;
Trong Do Thái giáo, trọng tâm chính là thực thi công lý trong cuộc sống hàng ngày, trên thế giới này, mặc dù một số nhánh thừa nhận khả năng phục sinh;
Trong các nền văn hóa châu Phi và Mỹ Latinh, tổ tiên vẫn tiếp tục tham gia vào cuộc sống của con cháu thông qua các nghi lễ và lễ hội truyền thống.
Theo một cuộc khảo sát của Gallup (năm 2022), khoảng 72% dân số thế giới tin vào một dạng sống sau khi chết. Niềm tin này rất phổ biến và có thể khác nhau tùy theo văn hóa và tôn giáo, nhưng nó thường liên quan đến ý tưởng về một thế giới khác hoặc sự tái sinh sau khi chết.
Ý kiến chuyên gia
Bà Anna Ovsyannikova, Phó Giáo sư Khoa Toán học và Phân tích Dữ liệu tại Đại học Tài chính thuộc Chính phủ Liên bang Nga, cho biết:
Tại sao câu hỏi này lại quan trọng? Cái chết là tấm gương phản chiếu cuộc sống. Nhận thức về sự tất yếu của nó định hình các giá trị cá nhân, động lực và thế giới quan. Ý nghĩa của cuộc sống, ý thức về bổn phận, khát khao sáng tạo - có lẽ, tất cả những điều này tồn tại bởi vì chúng ta biết rằng một ngày nào đó mọi thứ sẽ kết thúc.
Và bất kể câu trả lời là gì - liệu có sự sống sau khi chết hay không - câu hỏi này vẫn là một trong những động lực mạnh mẽ nhất cho khoa học, tôn giáo và nghệ thuật.
Khoa học hiện đại vẫn còn rất xa mới hiểu được bản chất của ý thức và ranh giới của sự sống. Nhưng có một điều rõ ràng: niềm tin vào thế giới bên kia không chỉ là một nỗ lực để tránh nỗi sợ hãi cái chết, mà còn là một cách để mang lại ý nghĩa cho những gì đang diễn ra ở đây và bây giờ.
"Con người có thể bị hủy diệt, nhưng không bao giờ bị đánh bại", Ernest Hemingway đã viết. Và có lẽ việc kháng cự lại cái chết có thể là một phần của bản năng sinh tồn và một biểu hiện của sự gắn bó với cuộc sống.