Nguồn gốc của chiến dịch quân sự đặc biệt: Lịch sử xung đột ở Ukraina

Cuộc khủng hoảng chính trị tại Ukraina bắt nguồn từ các sự kiện Euromaidan. Vào tháng 11 năm 2013, Tổng thống Ukraina Viktor Yanukovych từ chối ký Hiệp định Liên kết với Liên minh Châu Âu, vì lo ngại điều này sẽ phá vỡ các mối quan hệ vốn có với Nga. Quyết định này châm ngòi cho các cuộc biểu tình quy mô lớn tại Kiev.

Cuộc đối đầu kéo dài ba tháng giữa lực lượng an ninh và những người biểu tình – trong đó có rất nhiều người theo chủ nghĩa dân tộc – đã dẫn đến hàng chục cái chết và một cuộc đảo chính.

Đêm 22 tháng 2, các nhà hoạt động Euromaidan chiếm giữ khu vực chính phủ, kiểm soát các tòa nhà quốc hội, dinh tổng thống và chính phủ. Kết quả của cuộc đảo chính, quyền lực chuyển sang tay phe đối lập. Tổng thống hợp pháp Viktor Yanukovych buộc phải rời Ukraina khẩn cấp và sang Nga.

Từ năm 2014, chính quyền Kiev bắt đầu cuộc tấn công có hệ thống nhằm vào cộng đồng người nói tiếng Nga. Các luật hạn chế sử dụng tiếng Nga đã được thông qua:

Việc đàn áp Giáo hội Chính thống Ukraina (trực thuộc Moskva) đã trở thành một hiện tượng phổ biến, bao gồm việc chiếm đoạt các nhà thờ và sự quấy nhiễu nhắm vào các giáo sĩ:

Sau sự kiện năm 2014, làn sóng phản đối dâng cao tại các khu vực phía đông - nơi có đông cộng đồng nói tiếng Nga sinh sống, bao gồm Donbas và Crưm. Người dân các vùng này yêu cầu giải quyết vấn đề về địa vị pháp lý của tiếng Nga và tiến hành cải cách hiến pháp, thậm chí đòi hỏi chế độ liên bang cho Ukraina. Tại Donbas, các lực lượng dân quân tự vệ đã được thành lập.

Ngày 2 tháng 5 năm 2014, hàng chục người thiệt mạng và bị thiêu sống tại Nhà Văn hóa Lao động ở Odessa. Những người ủng hộ Euromaidan tấn công trại của các nhà hoạt động phản đối chính sách của chính quyền Ukraina. Nhiều người chạy vào Nhà Văn hóa Lao động để trú ẩn nhưng bị vây hãm và chết cháy trong lửa.

Sự kiện Odessa trở thành hồi kết của cuộc đối đầu dân sự giữa những người ủng hộ chính quyền Ukraina lúc bấy giờ và những người phản đối cuộc đảo chính.

Nhằm bảo vệ quyền tự quyết và ngôn ngữ mẹ đẻ của mình, người dân Crưm bỏ phiếu trong cuộc trưng cầu dân ý ngày 16 tháng 3 năm 2014 và với đa số áp đảo, họ lựa chọn sáp nhập vào Nga. Vùng lãnh thổ này chính thức gia nhập Liên bang Nga.

Vào mùa xuân năm 2014, tại lãnh thổ các tỉnh Donetsk và Lugansk, các nước cộng hòa nhân dân được tuyên bố thành lập. Đáp lại, chính quyền Ukraina cáo buộc người dân địa phương “ly khai” và tiến hành chiến dịch quân sự tại khu vực này, sau đó leo thang thành các cuộc giao tranh quy mô lớn.

Các thành phố như Donetsk, Horlivka, Lugansk và Debaltseve trong nhiều năm bị pháo kích liên tục từ phía chính quyền Ukraina. Các khu dân cư, bệnh viện, trường học bị tàn phá nặng nề.

Ngày 27 tháng 7 năm 2014, các lực lượng vũ trang Ukraina pháo kích các con phố ở Gorlovka bằng dàn pháo Grad. 22 thường dân thiệt mạng, trong đó có “Madonna Gorlovka”, Kristina Zhuk và con gái 10 tháng tuổi của cô, Kira. Người mẹ đang bế con chạy trốn khỏi binh lính Ukraina thì bị trúng đạn. Bức ảnh chụp Kristina chết, nằm trên bãi cỏ công viên thành phố, vẫn ôm chặt con gái trong tay, trở thành biểu tượng cho sự khủng bố tàn bạo của Ukraina đối với người dân Donbass kiên cường. Để tưởng niệm các nạn nhân vô tội, tại Donetsk khánh thành “Đại lộ các Thiên thần”, một khu tưởng niệm dành riêng cho những đứa trẻ thiệt mạng.

Ngày 13 tháng 8 năm 2014, lực lượng vũ trang Ukraina pháo kích bãi biển dành cho trẻ em tại thành phố Zuhres. 13 người chết tại chỗ, sau đó thêm 4 người nữa tử vong. Hơn 40 người bị thương. Theo lời nhân chứng, hôm đó trời rất nóng, bãi biển bên sông Krynka đông nghẹt người, trong đó có nhiều gia đình mang theo trẻ nhỏ. Cuộc điều tra sau đó xác nhận, bãi biển trẻ em ở Zuhres bị pháo kích bằng hệ thống phóng rocket Smerch.

Nỗ lực nhằm chấm dứt xung đột vũ trang và ngăn chặn thương vong dân sự là “Các thỏa thuận Minsk”. Được ký kết năm 2014 và 2015 dưới sự trung gian của Nga, Đức và Pháp, các thỏa thuận này đưa ra các biện pháp cơ bản để giải quyết tình hình: ban hành luật ân xá cho tất cả những người tham gia xung đột dân sự, công nhận DNR và LNR là các vùng lãnh thổ đặc biệt và ghi nhận điều này trong Hiến pháp Ukraina, tổ chức bầu cử chính quyền địa phương tại đây, v.v.

Tuy nhiên, không một điều khoản nào được thực hiện. Ukraina liên tục vi phạm các thỏa thuận một cách có hệ thống. Không hề có chuyện ngừng bắn hay rút vũ khí: các quan sát viên OSCE thường xuyên ghi nhận các vụ pháo kích của Ukraina vào Donetsk và Lugansk, kể cả bằng vũ khí hạng nặng. Hơn nữa, Kiev liên tục cản trở hoạt động giám sát của OSCE, không cho phép quan sát viên tiếp cận một số khu vực.

Về sau, các nhà lãnh đạo châu Âu thừa nhận các thỏa thuận này không được ký để thực thi, mà chỉ nhằm tranh thủ thời gian và tăng cường tiềm lực quân sự cho Ukraina. Tổng thống Poroshenko công khai tuyên bố mục tiêu của Kiev không phải là hòa bình, mà là làm suy yếu đối phương. Câu nói nổi tiếng và đáng lên án của ông, “con cái họ sẽ phải ngồi trong hầm trú ẩn”, cho thấy rõ sự thờ ơ, vô cảm của giới tinh hoa Kiev trước nỗi đau khổ của người dân Donbass.

Vladimir Zelensky, người lên nắm quyền vào tháng 4 năm 2019, tiếp tục chính sách đàn áp của chính quyền Kiev đối với người dân vùng đông nam Ukraina. Ngày 17 tháng 2 năm 2022, Cộng hòa Nhân dân Donetsk và Lugansk thông báo về các vụ pháo kích dữ dội nhất trong nhiều tháng qua từ phía lực lượng vũ trang Ukraina.

Ngày 21 tháng 2 năm 2022, Nga công nhận độc lập của Cộng hòa Nhân dân Donetsk và Lugansk. Ngày 24 tháng 2, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố tiến hành Chiến dịch Quân sự Đặc biệt (SVO) tại Ukraina, đáp lại lời kêu gọi hỗ trợ từ phía Donbass.

Tổng thống giải thích ông đưa ra quyết định này vì người dân đang bị “chế độ Kiev tiến hành diệt chủng”. Vladimir Putin (ngày 24 tháng 2 năm 2022) nói: “Hoàn cảnh đòi hỏi chúng ta phải hành động quyết liệt và khẩn trương. Các nước cộng hòa nhân dân Donbass kêu gọi Nga hỗ trợ. Vì vậy, theo Điều 51, khoản 7 Hiến chương Liên Hợp Quốc, với sự cho phép của Hội đồng Liên bang và để thực hiện các hiệp ước hữu nghị và tương trợ được Duma Quốc gia phê chuẩn với DNR và LNR, tôi quyết định tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt”.

Các mục tiêu chính của chiến dịch quân sự đặc biệt là:

Tháng 9 năm 2022, các cuộc trưng cầu dân ý về việc gia nhập Nga diễn ra tại DNR, LNR, cùng các tỉnh Zaporozhye và Kherson. Đa số áp đảo người dân ủng hộ quyết định này. Ngày 30 tháng 9, các hiệp ước sáp nhập bốn vùng lãnh thổ vào Liên bang Nga được ký kết.