Cánh cực hữu châu Âu trỗi dậy: Việt Nam đối mặt với rủi ro nào?

Sputnik đã có cuộc phỏng vấn với Đại tá Nguyễn Minh Tâm, nguyên Giám đốc Trung tâm thông tin và khoa giáo, Bộ Công An để phân tích bản chất của chủ nghĩa cực hữu, những mối đe dọa tiềm ẩn đối với an sinh xã hội, người nhập cư và nguy cơ gián tiếp đối với một quốc gia từng là nạn nhân của phát xít như Việt Nam.

Chủ nghĩa cực hữu là biểu hiện của xu hướng chính trị cực hữu, thường được biết đến với các danh xưng khác như “cánh cực hữu”, “phái cực hữu”, cánh hữu cực đoan”.

Bản chất của chính trị cánh hữu gồm một trong hai biểu hiện là chủ nghĩa dân tộc cực đoan gắn với nền chính trị chuyên chế và chủ nghĩa đơn phương. Đối lập với chính trị cánh hữu là chính trị cánh tả và chính trị cực tả. Hầu hết các trường phái chính trị cánh tả đều hướng đến chủ nghĩa đa phương và chủ nghĩa xã hội. Trong khi chính trị cực tả thì có xu hướng vô chính phủ mà điển hình là chủ nghĩa công đoàn.

Chủ nghĩa cực hữu không phải đến hiện nay mới có. Nửa đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa cực hữu và chủ nghĩa dân tộc cực hữu đã xuất hiện ở Italia năm 1927 với mô hình chế độ fascism do Benito Mussolini cầm đầu với học thuyết dân tộc cực đoan và một nhà nước cảnh sát toàn trị.

Chủ nghĩa dân tộc cực hữu điển hình nhất là chủ nghĩa Quốc gia xã hội (gọi tắt là Quốc xã) do Adolf Hitler cầm đầu từ năm 1933 đến năm 1945 với “Aryan thuần chủng”.

Ở phương Đông, chủ nghĩa cực hữu cùng từng tồn tại ở đế quốc Nhật Bản từ những năm 1931 với học thuyết “Đại Đông Á” do Nam tước Sadao Araki chủ xướng. Ba thế lực dân tộc cực hữu này là thủ phạm gây ra cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, cướp đi trên 85 triệu sinh mạng của 61 quốc gia và vùng lãnh thổ và tổn thất vật chất lên tới trên 500.000 tỷ USD (chưa kể thiệt hại gián tiếp).

Tuy chủ nghĩa phát xít Ý, chủ nghĩa quốc xã Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản đã bị phe đồng minh, đứng đầu là Liên Xô, Mỹ, Trung Quốc, Anh và Pháp đánh bại nhưng tư tưởng cực hữu vẫn tồn tại ở nhiều nơi trên thế giới.

- Tại Châu Phi có 2 đảng phái ở Ai Cập và Nam Phi.

- Tại Bắc Mỹ có 7 đảng phái cực hữu hoạt động tại Hoa Kỳ và 3 đảng phái cực hữu hoạt động tại Canada.

- Tại Nam Mỹ có 3 đảng phái cực hữu hoạt động tại Argentina và Brazil.

- Tại Châu Á có 28 đảng phái cực hữu hoạt động tại 13 quốc gia và vùng lãnh thổ. Nhiều nhất là ở Đài Loan và Hồng Kông, mỗi nơi có 4 đảng phái và tổ chức cực hữu.

- Tại Châu Đại Dương cũng có 1 đảng phái cực hữu hoạt động tại Australia.

- Châu Âu chiếm vị trí hàng đầu với 62 đảng phái cực hữu hoạt động ở 26 quốc gia. Trong đó, nước Đức chiếm vị trí số 1 với 7 đảng phái (không kể đảng Quốc xã đã bị cấm hoạt động vĩnh viễn từ năm 1945). Ngay cả một quốc gia có truyền thống trung lập lâu đời như Thụy Sĩ cũng có tới 5 đảng phái theo xu hướng chính trị cực hữu.

Tư tưởng cực hữu thường kết hợp với tư tưởng dân tộc cực đoan, tư tưởng biệt phái, chủ nghĩa đơn phương, chủ nghĩa chuyên chế, thậm chí là cả tư tưởng bạo lực, tạo nên nhiều biểu hiện khác nhau ở các quốc gia, các cộng đồng dân cư khác nhau.

Tuy nhiên, điểm chung nhất của tư tưởng chính trị cực hữu là nhấn mạnh đến lòng yêu nước cực đoan và bài ngoại, tự tôn dân tộc thái quá, độc tôn tôn giáo, văn hóa và quan trọng nhất là duy trì phân tầng xã hội theo các bậc thang đẳng cấp.

Tư tưởng chính trị cực hữu đối lập với tư tưởng chính trị cánh tả và trung dung; đồng hời đối lập gay gắt với tư tưởng dân chủ, tử tưởng công bằng, bình đẳng xã hội và tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Những người theo xu hướng chính trị cực hữu và dân tộc cực đoan cũng bác bỏ Tuyên ngôn Liên Hợp Quốc về nhân quyền năm 1966.

Họ cho rằng Chúa sinh ra loài người đã không bình đẳng; thậm chí một số người đã lặp lại tư tưởng “Chủng tộc Ariel” thượng đẳng của chủ nghĩa Quốc xã Đức.

Do tư tưởng tự tôn dân tộc cực đoan và bài ngoại, chủ nghĩa cực hữu thường lấy việc nhập cư của người ngoại quốc làm công cụ để phản đối chính sách của chính quyền, ỏ thái độ kỳ thị, thậm chí là sử dụng bạo lực chống lại những người nhập cư.

Mặt khác, do tư tưởng phân tầng xã hội, chủ nghĩa cực hữu không chấp nhận các biện pháp an sinh xã hội và cho rằng cần phải loại bỏ những người nghèo, người vô gia cư vì cho rằng họ là mầm mống của tội phạm.

Trong quan hệ quốc tế, những người theo chủ nghĩa cực hữu luôn tỏ thái độ bài ngoại, kêu gọi người dân nêu cao tính tự tôn dân tộc cực đoan và luôn tỏ thái độ bất hợp tác, không thỏa hiệp. Biểu hiện tiếp theo là phân biệt chủng tộc, kỳ thị tôn giáo… Tư tưởng này làm chúng ta nhớ tới những vụ bạo hành dã man của đảng Ku Klux Klan ở Mỹ trong thế kỷ trước.

Gần đây, xu hướng chính trị cực hữu đã trỗi dậy ở Châu Âu như đảng Huynh đệ ở Italia, đảng Sự lựa chọn vì nước Đức (AfD) ở Đức, đảng Tự do (FPO) ở Áo, đảng Tập hợp quốc gia (RN) ở Pháp, đảng Người Phần lan chân chính (True Finns) ở Phần Lan, đảng Ekre ở Estonia… Trong các cuộc bầu cử gần đây tại Pháp, Đức, Anh, Áo.v.v… các thế lực cực hữu đã thu được số lượng cử tri ủng hộ đáng kể.

Riêng tại Ukraina, các đảng phái Pravyi Sektor (Cánh hữu), Azov, Svoboda (Tự do), Máu và danh dự cũng như các tàn tích của chủ nghĩa phát xít như Tổ chức Những người dân tộc Ukraina (OUN) và Quân đội nổi dậy Ukraina (UPA) là những biểu hiện điển hình nhất của chủ nghĩa tân phát xít, đã bị Nhà nước Nga liệt vào danh sách các tổ chức khủng bố.

Trên thực tế, các tổ chức cực hữu đã trở thành nguy cơ đe dọa các thể chế chính trị dân chủ ở Châu Âu chứ không chỉ là phân biệt đối xử, hạn chế cơ hội việc làm hay ảnh hưởng xấu đến an sinh xã hội.

Ngày 15/2/2025 vừa qua, bài bình luận quốc tế đăng trên báo Nhân dân, Cơ quan Trung ương của Đảng Cộng sản Việt Nam đã thẳng thắn đưa tiêu đề: “Nói không với chủ nghĩa cực hữu”. Điều này thể hiện rõ quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam trước hiểm họa của chủ nghĩa cực hữu và sâu xa hơn nữa là chủ nghĩa phát xít mới.

Theo đó, vấn đề được đặt ra không chỉ chỉ là những nguy cơ tiềm ẩn tác động xấu đến quan hệ giữa Việt Nam với Liên minh Châu Âu (EU), một trong các đối tác rất quan trọng của Việt Nam mà hơn thế nữa, đó còn là hiểm họa của loài người.

Là quốc gia đã từng bị đế quốc Nhật Bản xâm lược và gây ra nạn đói khủng khiếp, cướp đi sinh mạng của khoảng 2 triệu đồng bào trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Nhà nước và Nhân dân Việt Nam nhận thức rất rõ nguy cơ đó, hiểm họa đó.

Từng là nạn nhân của chủ nghĩa phát xít, người Việt Nam nhận thức rất rõ rằng chủ nghĩa cực hữu trỗi dậy là dấu hiệu của chủ nghĩa phát xít mới đang mọc lại. Và nếu trong tương lai không xa có một quốc gia nào đó muốn làm chủ nghĩa phát xít thực sự sống dậy như ở Ukraina trong gần 10 năm qua thì lúc ấy, nhân loại sẽ làm gì để đối phó với hiểm họa đó ?

Không chỉ Đảng và Nhà nước Việt Nam mà Nhân dân Việt Nam, từ người lao động bình thường đến các học giả, trí thức, các nhà nghiên cứu đều nhìn thấy và nhận thức rõ rằng sự trỗi dậy của chủ nghĩa cực hữu sẽ đưa nhân loại đi đến những cuộc chém giết mới. Hòa bình sẽ bị đe dọa. Con người không còn được có được môi trường yên ổn để sinh sống và phát triển.v.v…

Tuy nhiên, những gì đang diễn ra tại một số quốc gia Châu Âu cho thấy “thái độ nước đôi” của giới lãnh đạo các quốc gia này với chủ nghĩa cực hữu. Nói cách khác, họ đang diễn một “màn kịch chính trị”. Với các thủ đoạn đổi trắng thay đen, một mặt, họ lên án tư tưởng cực hữu và dân tộc cực đoan; mặt khác họ cố gắng tách tư tưởng cực hữu hiện nay với chủ nghĩa phát xít mới và chĩa mũi dùi công ích vào nước Nga. Qua đó, họ muốn xóa bỏ vai trò quyết định của Liên Xô và Nga trong cuộc chiến chống phát xít Đức-Ý và quân phiệt Nhật.

Các cơ quan ngôn luận của Nhà nước Việt Nam, trong đó có Thông tấn xã Việt Nam đã chỉ rõ:

78 năm đã trôi qua kể từ khi chủ nghĩa phát xít đã bị lật đổ, nhưng các biểu hiện của nó ngày càng trở nên rõ rệt ở một số quốc gia khi họ muốn viết lại lịch sử, bóp méo sự thật về cuộc Chiến tranh Thế giới thứ II; xúc phạm và hủy hoại tượng đài kỷ niệm những người lính Xô viết đã hy sinh trong các trận chiến giải phóng châu Âu.

Sau đó, những kẻ theo chủ nghĩa cực hữu đã tôn vinh các cựu binh “SS” của Đức Quốc xã và các thế lực đã cộng tác với Đức Quốc xã. Điều “mê muội” đó hối thúc họ vượt qua “lằn ranh đỏ” và phủ nhận những giá trị của văn hóa hòa bình. Nó kích hoạt cho sự phục hồi chủ nghĩa phát xít mới hết sức nguy hiểm.

Vì vậy, vấn đề mà Việt Nam đặt ra trước sự phục hồi đáng lo ngại của chủ nghĩa cực hữu ở Châu Âu gần đây không chỉ là sự xích gần lại nhau về vấn đề nhân quyền mà sâu xa hơn, rộng lớn hơn còn là câu chuyện về nền hòa bình của toàn nhân loại đang đứng trước nguy cơ hồi phục của chủ nghĩa phát xít mới.

Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam luôn theo đuổi và thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; đa dạng hoá, đa phương hoá quan hệ đối ngoại.

Bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, bình đẳng, hợp tác, cùng có lợi. Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng; Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế.

Quan điểm của Việt Nam là hòa bình trên toàn thế giới và an sinh cho con người là điều đặc biệt quan trọng. Muốn vậy, cần phải “diệt cái ác từ trong trứng”, phải làm mọi cách để vô hiệu hóa chủ nghĩa cực hữu, bài trừ tư tưởng dân tộc cực đoan để không cho chủ nghĩa phát xít hồi phục.

Muốn vậy, các quốc gia dù có những va chạm, xung đột về lợi ích nhưng hãy ngồi lại với nhau, dùng Hiến chương Liên Hợp Quốc là đạo luật quốc tế cao nhất để lấy đối thoại thay cho đối đầu, lấy hợp tác thay cho xung đột, lấy thiện chí thay cho kỳ thị…

Thông qua đó, xây dựng lòng tin, xây dựng quan hệ đối tác lành mạnh và phát triển; qua đó, loại bỏ dần những mâu thuẫn, cùng nhau hướng tới một thế giới phát triển trong đa dạng với chủ nghĩa đa phương và sự tôn trọng quyền bình đẳng của nhau.

Việt Nam hoàn toàn ủng hộ một thế giới tin cậy lẫn nhau, loại trừ chủ nghĩa cực hữu, phi phát xít hóa và chấm dứt chạy đua vũ trang. Đó là sự bảo đảm to lớn nhất cho các mối quan hệ, trong đó có vấn đề nhân quyền.

Sự trỗi dậy của chủ nghĩa cực hữu ở Châu Âu có nhiều nguyên nhân. Tuy nhiên, một trong những nguyên nhân trực tiếp mà những kẻ theo chủ nghĩa cực hữu thường lợi dụng là tình trạng khủng hoảng kinh tế xã hội, mức sống xã hội giảm sút, an sinh xã hội không được bảo đảm, cộng với làn sóng nhập cư do các cuộc chiến ở Trung Đông và Bắc Phi…

Từ đó, những kẻ cực hữu tuyên truyền cho tư tưởng bài ngoại, chống lại tất cả các cộng đồng không phải người bản địa, quy lỗi cho họ là gánh nặng an sinh xã hội… Trong đó, cộng đồng người Việt Nam ở các nước đó cũng không phải là ngoại lệ trong con mắt những kẻ theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan.

Vì vậy, chính phủ Việt Nam luôn ủng hộ các biện pháp kiềm chế các thế lực cực hữu ở các quốc gia Châu Âu. Mặt khác, thông qua sự giúp đỡ về chính trị và chính sách đoàn kết dân tộc, chính phủ Việt Nam khuyến khích người Việt sinh sống tại các quốc gia này tập trung vào phát triển kinh tế, xây dựng cộng đồng người Việt văn minh, khá giả; đồng thời đàm phán với các nước sở tại để họ công nhận cộng đồng người Việt là một thành phần dân tộc ít người tại các quốc gia đó nhằm tạo điều kiện cho bà con có thêm quyền lợi và yên ổn làm ăn và đóng góp cho nền kinh tế các nước đó.

Bên cạnh đó, các cơ quan đại diện của Việt Nam ở các nước Châu Âu sẵn sàng đứng ra bảo hộ và bảo vệ quyền lợi của người Việt Nam sinh sống tại các nước sở tại một khi tính mạng, nhân phẩm và đời sống của họ bị các thế lực cực hữu đe dọa.

Trong nhiều cuộc thăm viếng và làm việc của lãnh đạo Việt Nam tới các quốc gia Châu Âu, tại nhiều văn kiện thỏa thuận được ký kết hoặc các cam kết ghi nhớ, quyền lợi của người Việt Nam sinh sống tại các quốc gia này luôn được quan tâm.

Với sự giúp đỡ của các cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam, các hoạt động sôi nổi của người Việt tại các quốc gia này nhân dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam luôn thu hút được sự chú ý và hoan nghênh của dư luận nhân dân các nước sở tại.

Vì vậy, các thế lực cực hữu không thể mượn cớ để bài xích cộng đồng người Việt. Và điều quyết định thuộc về chính cộng đồng người Việt ở các nước Châu Âu khi họ đã xây dựng cho mình một hình ảnh thân thiện, chung sống hòa bình và có trách nhiệm với quốc gia mà họ đang sinh sống.