Nhà khoa học Việt Nam nghiên cứu Cách mạng Tháng Mười

Đó là Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Khánh Toàn. Là nhà hoạt động cách mạng từng công tác trong Quốc tế Cộng sản, ông đã kết hợp hoạt động cách mạng thực tế với các nghiên cứu khoa học xã hội. Ông bước vào con đường này khá sớm. Nguyễn Khánh Toàn bắt đầu làm việc tại Trường Đại học Lao động Cộng sản Phương Đông ở Matxcơva khi chưa đầy 30 tuổi, là nơi ông đã viết một số tác phẩm bằng tiếng Nga về phong trào cách mạng ở Việt Nam, ví dụ, "Khởi nghĩa Yên Bái", "Chế độ ruộng đất và phong trào nông dân ở Đông Dương". Cũng ở Matxcơva vào năm 1933, ông Nguyễn Khánh Toàn đã soạn cuốn sách giáo khoa đầu tiên dạy tiếng Việt cho người Nga.

Sau khi thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ông Nguyễn Khánh Toàn giữ chức Thứ trưởng Bộ Giáo dục, Giám đốc Viện Sử học Việt Nam, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Xã hội. Là chuyên gia khoa học xã hội hàng đầu của đất nước, ông Nguyễn Khánh Toàn đã soạn tác phẩm về nhiều chủ đề: lịch sử, triết học, ngôn ngữ học. Nhưng, đề tài  "Cách mạng Tháng Mười và Việt Nam" chiếm vị trí đặc biệt trong các nghiên cứu của ông. Về chủ đề này, ông đã chuẩn bị một số chuyên khảo, chưa kể đến nhiều bài viết và báo cáo.

Một số tác phẩm đã được dịch ra tiếng Nga và xuất bản năm 1979 ở Matxcơva trong cuốn sách mang tên "Cách mạng Tháng Mười vĩ đại và Việt Nam". Xin trích dẫn một đoạn từ cuốn sách này, trong đó tác giả Nguyễn Khánh Toàn đánh giá ngắn gọn về tầm quan trọng của Cách mạng Tháng Mười đối với Việt Nam: "Cách mạng tháng Tám ở Việt Nam giành thắng lợi vì Liên Xô đã nghiền nát cỗ máy chiến tranh của khối phát-xít, do đó làm cho chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa thực dân suy yếu, tạo điều kiện cho thắng lợi của chúng ta. Chiến thắng của Liên Xô trong cuộc chiến tranh chống chủ nghĩa phát xít là sự tiếp nối và phát triển của Cách mạng Tháng Mười, đây là chiến thắng của hệ thống xã hội chủ nghĩa đang phát triển chống lại hệ thống tư bản chủ nghĩa mục ruỗng. Nói cách khác, thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là kết quả của thắng lợi Cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười".

Năm 1976, ông Nguyễn Khánh Toàn được bầu làm Viện sĩ nước ngoài của Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô.

Nhà bình luận Piotr Tsvetov viết: Tôi đã may mắn có dịp gặp ông Nguyễn Khánh Toàn mấy lần ở Liên Xô và ở Việt Nam. Tôi ghi nhớ  mãi thái độ thân thiện của ông, sự quan tâm chân thành đến tất cả những gì diễn ra ở đất nước Xô viết. Ở Nguyễn Khánh Toàn luôn tỏa ra tinh thần lạc quan ấm áp và tình yêu cuộc sống sâu đậm.