Hiện tại, chủ sở hữu sân bay vũ trụ là Kazakhstan, nhưng trên thực tế, Nga thuê Baikonur cho đến năm 2050.
Sau đây là bài của Sputnik về lịch sử và những tính năng đặc trưng của sân bay vũ trụ Baikonur.
Do những đặc điểm của hành tinh chúng ta, nơi thuận tiện nhất để phóng tên lửa vào không gian là ... đường xích đạo. Ở đây có một đặc điểm rất hữu ích, đó là vòng quay hàng ngày của Trái đất, hay đúng hơn là tốc độ tuyến tính của nó (một thông số rất quan trọng để thực hiện các đợt phóng vào vũ trụ). Trên đường xích đạo, tốc độ tuyến tính là 465 m / s. Quả tên lửa được phóng từ vùng xích đạo tăng tốc và lên quỹ đạo nhanh hơn đồng thời tiêu thụ lượng nhiên liệu tối thiểu.
Vì những lý do dễ hiểu, Liên Xô không có khả năng xây dựng sân bay vũ trụ trong điều kiện lý tưởng như vậy. Tuy nhiên, vào đầu những năm 1950, các chuyên gia đã thấy rõ rằng, để phát triển chương trình tên lửa, Liên Xô cần phải có bãi thử rộng lớn hơn so với cơ sở thử nghiệm Kapustin Yar đã được thành lập vào năm 1946 (tỉnh Astrakhan, hạ Volga). Với diện tích chỉ khoảng 650 km2, bãi thử Kapustin Yar phù hợp để thử nghiệm các tên lửa đạn đạo tương đối nhỏ, cũng như những tên lửa hành trình và phòng không. Nhưng, căn cứ này không thể được sử dụng để phóng tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM) có khả năng mang đầu đạn nhiệt hạch, và trong tương lai để phóng vệ tinh nhân tạo lên quỹ đạo.
Lựa chọn địa điểm: rừng rậm, vùng núi hoặc sa mạc thảo nguyên
Ban đầu, các chuyên gia đã xem xét những phương án xây dựng bãi thử mới ở khu vực châu Âu của đất nước: trong khu rừng rậm bên bờ sông Volga và ở vùng núi Bắc Kavkaz. Xin nhắc lại rằng, dưới thời Chiến tranh Lạnh, các phương án có vẻ đáng tin cậy nhất để ngụy trang che giấu tên lửa là bố trí nó trong khu vực có nhiều cây cối hoặc ở vùng núi. Tuy nhiên, những phương án này đã bị từ chối. Năm 1954, Ủy ban nhà nước đã chọn phương án phù hợp nhất là châu Á, một khu vực bán sa mạc ở vùng Kzyl-Orda của Kazakhstan với diện tích hơn 6.000 km2, gần nhà ga Tyura-Tam. Khu vực này gần như vắng vẻ, mặt đất bằng phẳng, có tuyến đường giao thông (đường sắt Trung Á), có nguồn nước ngọt (sông Syrdarya và nguồn nước Artesian) và điều kiện thời tiết thuận lợi (hơn 300 ngày nắng mỗi năm và độ ẩm thấp). Ngoài ra, căn cứ thử nghiệm tương lai gần với đường xích đạo hơn (tốc độ tuyến tính vòng quay Trái đất ở khu vực này là 316 m / s – khá tốt) và khoảng cách từ nó đến bãi thử ở Kamchatka (nơi đầu đạn tên lửa rơi xuống đất trong khi phóng thử) là 5.600 km.
Trong điều kiện khắc nghiệt
Vào ngày 12 tháng 2 năm 1955, Chính phủ Liên Xô đã ban hành Nghị định về việc thành lập Căn cứ thử nghiệm khoa học số 5 của Bộ Quốc phòng Liên Xô, để nghiên cứu trong lĩnh vực tên lửa và công nghệ vũ trụ. Vào ngày 2 tháng 6 năm 1955, Bộ Tổng tham mưu đã phê duyệt biên chế công chức của "đơn vị quân đội 11284": 3.600 quân nhân, bao gồm 527 kỹ sư và 327 kỹ thuật viên. Ngày này được coi là ngày thành lập sân bay vũ trụ Baikonur.
Thiếu tướng Georgy Shubnikov, kỹ sư quân sự giàu kinh nghiệm, đã được bổ nhiệm làm người đứng đầu công trình này. Khí hậu khắc nghiệt (vào mùa hè - nhiệt độ trên 40 độ C và bão cát, vào mùa đông - nhiệt độ trung bình là âm 30 độ C và bão tuyết), cuộc sống vất vả (ban đầu phải sống trong các căn lều và đào hầm), thiếu kinh nghiệm trong việc xây dựng những căn cứ lớn như vậy trong thời hạn cực ngắn. Vào tháng 5 năm 1955, họ đã xây dựng tòa nhà đầu tiên của thị trấn dân cư sau đó biến thành thành phố Leninsk (từ năm 1995, thành phố này có tên chính thức là Baikonur). Vào ngày 20 tháng 7 năm 1955, bệ phóng số 1 đã được khởi công xây dựng. Để tạo ra nó, cần phải đào cái hố có kích thước 250 x 100 x 45 m, đào xúc hơn 1 triệu m3 đất sét cứng, mà gầu xúc khó có thể lấy được, sau đó đổ hơn 30.000 m3 bê tông. Các công việc được thực hiện suốt ngày đêm, và bốn tháng sau, các chuyên gia bắt đầu lắp đặt thiết bị phóng. Vào ngày 5 tháng 5 năm 1957, Ủy ban đặc biệt đã tiếp nhận bệ phóng. Toà nhà lắp ráp và thử nghiệm đầu tiên cũng đã được đưa vào hoạt động đúng hạn.
Từ bãi thử tên lửa đến "cảng hàng không vũ trụ"
Giai đoạn đầu trong hoạt động của bãi thử Tyura-Tam bị lu mờ bởi những sự kiện đáng buồn. Hai đợt phóng đầu tiên của tên lửa đạn đạo xuyên lục địa R-7 được thiết kế bởi Sergei Korolev vào ngày 15 tháng 5 và ngày 12 tháng 7 năm 1957 đã không thành công. Rồi vào ngày 5 tháng 8, "kẻ thù tiềm năng" đã phát hiện nơi bố trí bãi thử tên lửa mới của Liên Xô: trinh sát cơ tầm cao chiến lược Lockheed U-2 của Mỹ đã tìm cách xác định và chụp ảnh căn cứ này. Tuy nhiên, việc dừng lại các cuộc thử nghiệm là vô nghĩa, và vào ngày 21 tháng 8 năm 1957, tên lửa R-7 tiếp theo đã được phóng thành công và đầu đạn giả đã bắn trúng mục tiêu ở Kamchatka. Sau đó đã có những đợt phóng thành công nổi tiếng: tên lửa R-7 đã đưa lên quỹ đạo quả vệ tinh nhân tạo đầu tiên vào ngày 4 tháng 10 năm 1957, chuyến bay vũ trụ đầu tiên có con người trên tàu vũ trụ Vostok (dựa trên tên lửa R-7) vào ngày 12 tháng 4 năm 1961. Sau chuyến bay của Yuri Gagarin bãi thử này bắt đầu mang tên "Sân bay Baikonur", và tên lửa R-7 đã trở thành tàu vũ rụ hòa bình. Quân đội không sử dụng loại tên lửa này vì thời gian chuẩn bị cho đợt phóng là quá dài (5-10 ngày).
Vào thời điểm đó, Liên Xô đã phát triển các loại tên lửa đạn đạo xuyên lục địa bố trí trên mặt đất luôn sẵn sàng chiến đấu. Chúng cũng đã được thử nghiệm tại Baikonur, đã có những đợt phóng không thành công như thường xảy ra với bất kỳ thiết bị mới nào. Ví dụ, vào ngày 24 tháng 11 năm 1960, tên lửa R-16 đã phát nổ ngay trên bệ phóng (NATO gọi là SS-7 Saddler). 76 người đã thiệt mạng trong vụ hỏa hoạn khủng khiếp, trong đó có Tư lệnh các lực lượng tên lửa chiến lược Liên Xô, Nguyên soái Mitrofan Nedelin.
Trong những năm tiếp theo, các vệ tinh nhân tạo đầu tiên trên thế giới bay quanh Mặt trời, Mặt trăng, Sao Kim, tất cả các tàu vũ trụ và trạm quỹ đạo của Liên Xô (các trạm "Salut", "Mir") đã được phóng từ Baikonur. Các chuyến bay theo chương trình Intercosmos cũng bắt đầu từ đây, bao gồm chuyến bay của nhà du hành vũ trụ Liên Xô Viktor Gorbatko cùng nhà du hành vũ trụ đầu tiên của Việt Nam Phạm Tuân (vào mùa hè năm 1980). Sân bay Baikonur là nơi thử nghiệm và điều chỉnh nhiều loại tên lửa ICBM, kể cả tên lửa R-36M2 Voyevoda nổi tiếng (tên mã định danh NATO là SS-18 Satan).
Hiện tại, sân bay vũ trụ về mặt chính thức thuộc về Kazakhstan và Nga thuê Baikonur cho đến năm 2050. Kể từ đầu những năm 2000, Bộ Quốc phòng Nga đã chuyển giao cho tập đoàn nhà nước Roskosmos hầu hết các cơ sở vũ trụ của Baikonur.
Ngày nay, tổ hợp nghiên cứu và thử nghiệm vũ trụ Bainkonur có diện tích 6.717 km2 và là một doanh nghiệp phức tạp. Chỉ riêng các bãi thử của nó có diện tích 85 x 125 km. 16 bệ phóng (chỉ 5-8 thực sự hoạt động), 13 tòa nhà lắp ráp và thử nghiệm, cơ sở hạ tầng tiếp nhiên liệu (bao gồm các trạm xử lý các thành phần nhiên liệu và nhà máy oxy-nitơ), một tổ hợp với trung tâm máy tính. Cơ sở hạ tầng của sân bay vũ trụ bao gồm mạng lưới cung cấp điện (6.610 km đường dây điện và 600 trạm biến áp), 470 km đường sắt, 1.281 km đường bộ, 2.784 km đường liên lạc và hai sân bay tuyệt vời *. Trong thành phần khu phức hợp có cả thành phố Baikonur với dân số hơn 70.000 người. Gần một nửa trong số họ là công dân Nga.
