Nền kinh tế Việt Nam có độ mở thuộc hàng lớn trên thế giới, ở mức khoảng 200% GDP. Trên thực tế, dù đại dịch Covid-19 đã bước đầu được kiểm soát tốt ở trong nước, nhưng tình hình vẫn còn diễn biến phức tạp trong khu vực và trên toàn thế giới.
Nhiều đối tác kinh tế thương mại lớn của Việt Nam hiện vẫn đang chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi dịch bệnh do coronavirus. Hoạt động đầu tư, giao thương, đi lại còn bị hạn chế. Nhằm nỗ lực phục hồi nền kinh tế hậu Covid-19, việc Việt Nam muốn mở cửa trở lại, dần bình thường hóa hoạt động giao thương với các nước trên thế giới là điều quan trọng.
Tuy nhiên, vấn đề này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, đặc biệt là điều kiện an toàn, chống dịch cũng như năng lực kiểm soát dịch bệnh của cả Việt Nam và đối tác. Như lãnh đạo Đảng, Nhà nước và Chính phủ của Việt Nam luôn khẳng định, tính mạng, sức khỏe, sự an toàn của người dân là trên hết.
Kinh tế Việt Nam bị tổn thương, nhưng không tê liệt vì Covid-19
Tại diễn đàn Quốc hội sáng 15/6, Bí thư Thành ủy TP.HCM Nguyễn Thiện Nhân đã gây chú ý khi đưa ra đề xuất Việt Nam nên công bố hết dịch Covid-19 và dần mở cửa quan hệ thương mại trở lại với 17 nền kinh tế - những đối tác quan trọng chiếm 90% đầu tư nước ngoài, 80% thương mại quốc tế và 80% du khách của Việt Nam.
Việc “mở cửa trở lại” sẽ bao gồm mở lại các đường bay quốc tế, khôi phục hoạt động xuất nhập cảnh, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, nhà đầu tư... triển khai hoạt động hợp tác sản xuất, kinh doanh và du lịch ở trạng thái bình thường.
Trên tình hình thực tế, mặc dù không đóng hẳn quan hệ kinh tế nhưng việc các bên áp dụng những biện pháp phòng chống và kiểm soát dịch bệnh đã khiến cho hoạt động hợp tác sản xuất, xuất nhập khẩu, đi lại của các nhà đầu tư, các chuyên gia nước ngoài giữa Việt Nam với nhiều thị trường trở nên không ít khó khăn.
Điều này đã ảnh hưởng trực tiếp đến kim ngạch ngoại thương của Việt Nam, đặc biệt trong các ngành nổi bật về xuất khẩu như điện thoại, linh kiện, dệt may, da giày... Điểm này tương đồng với nhận định của chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, Jacques Morisset trong một bài phân tích gần đây, nếu tâm chấn của Covid-19 là Thâm Quyến chứ không phải Vũ Hán, thì chuỗi giá trị toàn cầu của ngành hàng điện tử quan trọng của Việt Nam sẽ chịu tác động đáng kể.
“Tâm lý lạc quan giải thích lý do theo dự báo mới nhất của Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), nền kinh tế Việt Nam có thể hồi phục trong 6 tháng cuối năm 2020. Xin nhớ rằng, nền kinh tế bị tổn thương, nhưng không tê liệt”, vị chuyên gia của WB nhấn mạnh.
Mức GDP của Việt Nam vẫn giữ tỷ lệ tăng trưởng ngoạn mục ở mức 3,82% trong quý I/2020 và khu vực kinh tế đối ngoại - động lực tăng trưởng chính của Việt Nam - vẫn đang phát triển năng động. Trong 4 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu tăng 5% so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi các nhà đầu tư nước ngoài vẫn đổ vốn vào Việt Nam, với tổng vốn đăng ký hơn 12 tỷ USD.
Theo dữ liệu từ Tổng cục Hải quan, trong 5 tháng đầu năm 2020, xuất khẩu các mặt hàng Việt Nam sang EU đã sụt giảm nghiêm trọng, chỉ đạt 13,3 tỷ USD, giảm 11,2% so với cùng kỳ năm ngoái.
Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam sang EU chỉ đạt 19 tỷ USD, giảm gần 6%. Các mặt hàng trước nay là thế mạnh xuất khẩu như dệt may, da giày... đều giảm. Xuất khẩu giày dép đạt gần 4,6 tỷ USD, giảm xấp xỉ 1,4%; dệt may đạt 6,37 tỷ, giảm 18,14%; thủy sản đạt 1,21 tỷ USD, giảm 3,6%...
Trong số các nước và vùng lãnh thổ có đầu tư lớn ở Việt Nam còn có Hà Lan, Đức và quần đảo Virgin (Anh). Việc từng bước mở cửa trở lại được dự kiến sẽ giúp tạo cơ hội khai thác đầu tư nước ngoài, đảm bảo mục tiêu kép vừa phòng chống dịch an toàn đi đôi với phát triển kinh tế.
Trong số các lĩnh vực bị ảnh hưởng trong bối cảnh đại dịch Covid-19, da giày và dệt may là hai trong số những ngành chịu nhiều rủi ro nhất. Kim ngạch xuất khẩu hai ngành này đã sụt giảm bình quân 20-30% so với trước khi dịch bùng phát.
“Các doanh nghiệp da giày đang rất mong Việt Nam mở cửa giao thương trở lại với các đối tác kinh tế, thị trường xuất khẩu lớn”, Vnexpress dẫn lời bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da giày, túi xách Việt Nam cho hay.
Theo bà Xuân, dịch bệnh lần này đã khiến doanh nghiệp da giày sụt giảm kim ngạch xuất khẩu trên 20%. Mặc dù đã cố gắng hết sức để duy trì, cầm cự, giữ chân người lao động, việc không có đơn hàng đã khiến nhiều đơn vị buộc phải giảm lao động.
“Mở cửa bình thường trở lại sớm ngày nào sẽ giúp doanh nghiệp, trong đó có da giày bớt khó khăn ngày đó vì phần lớn da giày 'sống' dựa vào các đơn hàng xuất khẩu”, bà Xuân bày tỏ.
Trong khi đó, điều mà cách donh nghiệp dệt may quan tâm lúc này là các thị trường xuất khẩu lớn của ngành như Mỹ, EU đã mua bán trở lại bình thường hay chưa.
“Chừng nào thị trường tiêu dùng các nước này hoạt động bình thường trở lại, việc mở cửa với ngành dệt may mới có ý nghĩa, bởi khi đó mới có chi tiêu, mua sắm, đơn hàng...”, ông Lê Tiến Trường - Tổng giám đốc Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) nhận định.
Việt Nam nên tiến hành mở cửa như thế nào?
Về việc từng bước mở cửa trở lại nên kinh tế, vừa qua Bộ Công Thương đã có kiến nghị gửi Chính phủ xem xét lộ trình nới lỏng dần hoạt động xuất nhập cảnh, mở cửa trở lại từng bước và hợp lý, cũng như nối lại một số đường bay phục hồi giao thương, thăm thân, du lịch, thương mại, đầu tư trên cơ sở song phương với các quốc gia và vùng lãnh thổ là các đối tác kinh tế, thương mại lớn, đã kiểm soát tốt dịch bệnh.
“Việc có lộ trình nới lỏng dần xuất nhập cảnh, mở cửa trở lại từng bước và hợp lý với các quốc gia, vùng lãnh thổ là đối tác kinh tế, thương mại, kiểm soát tốt dịch bệnh sẽ tác động tích cực tới kinh tế trong nước”, Bộ Công thương đánh giá.
Có nhiều ý kiến từ giới chuyên gia đề nghị tạm thời chỉ nên mở cửa giao thương với các đối tác “khoẻ” (đạt ngưỡng an toàn).
Theo Bí thư TP HCM Nguyễn Thiện Nhân, “ngưỡng an toàn” với một nước là không quá 10 người mắc Covid-19 trên một triệu dân. Với mức 10 người nhiễm đang điều trị/1 triệu dân thì năng lực y tế của các nước nói chung là đủ khả năng chữa trị hoàn toàn và kiểm soát, cách ly mọi ca nhiễm, hạn chế lây lan ở mức cao hơn.
Người đứng đầu Thành phố Hồ Chí Minh liệt kê 10 nền kinh tế có thể lên lộ trình cụ thể để mở lại quan hệ thương mại, gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài Loan, Thái Lan, HongKong, Đức, Australia, quần đảo Virgin. Với 7 đối tác còn lại là Ấn Độ, Mỹ, Nga, Singapore, Hà Lan, Indonesia và Malaysia, cần tiếp tục theo dõi thêm tình hình do những nước này vẫn chưa an toàn.
“Tôi dự báo năm 2020, tổng vốn đầu tư nước ngoài có thể phục hồi, đạt khoảng 70% tổng giá trị vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 2019. Điều này ảnh hưởng lớn đến tăng trưởng kinh tế của Việt Nam năm 2021 và 2022”, Bí thư Nguyễn Thiện Nhân cho biết.
Về phần mình, ông Lê Tiến Trường (Vinatex) đề cập đến sự linh hoạt của chính phủ Singapore khi mới đây đã quyết định mở lại giao thương và không bắt buộc yêu cầu cách ly 14 ngày với khách đến từ Việt Nam. Do đó, ông Trường nhận định Việt Nam cũng có thể làm tương tự, đó là xem xét khách đến từ các nước, vùng lãnh thổ đã an toàn, có thể được nới lỏng kiểm soát phòng dịch.
“Tất nhiên sức khoẻ của người dân vẫn phải hàng đầu, nhưng sự linh hoạt trong bối cảnh hiện nay cũng cần được cơ quan quản lý cân nhắc”, ông Trường nêu ý kiến.
Trong khi đó, Uỷ viên thường trực Uỷ ban Kinh tế Đỗ Văn Sinh cho hay, kinh tế quan trọng nhưng sức khoẻ người dân cũng quan trọng không kém. Theo ông, để mở cửa trở lại phải có lộ trình cụ thể, đi kèm với kiểm soát dịch bệnh.
“Chúng ta mở cửa có kiểm soát chứ không phải mở toang. Phương thức tiếp cận, cách thức giao tiếp cũng cần trên cơ sở kiểm soát Covid-19”, ông Sinh đề xuất.
“Nếu không quản lý chặt chẽ, chưa biết phục hồi kinh tế ngày nào lại quay ra dập dịch thì căng thẳng hơn nhiều”, ông Cường lo ngại.
Theo ông, nguy cơ bùng phát dịch trở lại ở thời điểm hiện tại vẫn lớn. Ông Cường dẫn chứng nhiều quốc gia đang phải đối diện với nguy cơ bùng dịch lần hai. Một ví dụ là hiện Bắc Kinh (Trung Quốc) đang đứng trước nguy cơ này.
Do đó, ưu tiên giai đoạn này vẫn là làm sao để bảo đảm vững chắc thành quả phòng chống dịch, còn việc mở cửa phải tính toán thật chặt chẽ và có biện pháp kiểm soát để không có rủi ro cho công tác chống dịch trong nước.
Kích cầu tiêu dùng thị trường nội địa là chiến lược tốt
Trong lúc các cơ quan hữu quan đang cân nhắc việc mở cửa giao thương trở lại với các nền kinh tế, sự chuyển dịch “kích cầu” tiêu dùng thị trường nội địa cũng là một giải pháp.
Theo điều tra của Tổng cục Thống kê, tổng mức lưu chuyển hàng hóa bán lẻ và dịch vụ tiêu dùng xã hội tháng 5 - tháng đầu tiên nền kinh tế trở lại trạng thái "bình thường mới", đạt gần 350.000 tỷ đồng, tăng 27% so với cùng kỳ tháng trước.
Báo cáo phân tích của Công ty Chứng khoán Bảo Việt (BVSC) cho biết, doanh số bán lẻ tháng 5 tăng gần 27% một phần là do lực cầu bị "nén" trong tháng 4 đã được giải tỏa. Mặc dù vậy, vẫn còn khoảng cách để nhu cầu tiêu dùng trong nước hồi phục ngang bằng so với mức trước khi có dịch bệnh, chứ chưa nói đến việc lấy lại đà tăng trưởng 10% như trong năm 2019.
BVSC nhận định, sau khi một phần nhu cầu đã được "giải nén" trong tháng 5, sẽ rất khó để doanh số bán lẻ tháng 6 đạt được mức tăng trưởng mạnh, dự kiến có thể sẽ chỉ tăng dưới 5%. Doanh số bán lẻ năm 2020 được dự báo chỉ đạt mức tăng 3 - 5% (mức tăng trong các năm gần đây là 8 - 10%). Vì lẽ đó, ở thời điểm hiện tại, kích cầu thị trường nội địa, tăng sức mua trong nước sẽ là "cứu cánh" cho các doanh nghiệp, nền kinh tế.
Bộ Công Thương đã tính đến những giải pháp khôi phục, thúc đẩy phát triển thương mại tiêu dùng nội địa thông qua các chương trình xúc tiến thương mại trực tuyến, kết nối giao thương...
Ông Phạm Văn Tài - Tổng giám đốc Ôtô Trường Hải (Thaco) cho biết, trong 5 tháng đầu năm, sản lượng bán hàng của công ty đã giảm hơn 30%. Tương tự như nhiều doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ôtô khác trong nước, Thaco phải tranh thủ mọi phương án để "đẩy" hàng, tránh lượng tồn kho quá lớn.
Theo ông, công ty đã tận dụng mọi kênh tiếp thị, bán hàng để "kích cầu" tiêu dùng của người mua xe ở thị trường nội địa.
“Tình hình sang tháng 5 đã khả quan hơn khi loạt chính sách thuế, phí được cấp có thẩm quyền xem xét giảm”, ông Tài cho biết.
Ông cũng nhận định, các biện pháp kích cầu tiêu dùng trong nước đang là đòn bẩy giúp các doanh nghiệp như Thaco có thể trụ vững, vượt qua khó khăn vì đại dịch.
Tuy nhiên, về lâu dài, các chuyên gia cho rằng để kích cầu thị trường nội địa cần có quy hoạch phát triển sản xuất và hệ thống phân phối quốc gia, bao gồm các vùng sản xuất tập trung theo thế mạnh, đi đôi với các trung tâm dự trữ hàng hóa, nhà máy chế biến, hạ tầng giao thông, các dịch vụ logistics...
Bên cạnh sự hỗ trợ về mọi mặt của nhà nước và các bộ ngành, các doanh nghiệp qua kênh bán hàng trực tiếp, online... phải đảm bảo thực hiện tốt việc xây dựng thương hiệu hàng hóa, thương hiệu bán lẻ, tạo niềm tin cho người tiêu dùng.
Ngoài ra, cần tiến tới hình thành các tập đoàn sản xuất kinh doanh lớn, đủ sức dẫn dắt thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh với các doanh nghiệp nước ngoài ngay ở thị trường nội địa.
Mở cửa nền kinh tế cần thận trọng, tránh phải trả giá đắt vì Covid-19
Liên quan đến vấn đề mở cửa lại nền kinh tế, bên hành lang Quốc hội, nhiều đại biểu cho rằng, Việt Nam cần sức cẩn trọng để bảo vệ thành quả chống dịch Covid-19, và tránh phải trả giá đắt.
Đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) nêu ý kiến, việc mở cửa để nền kinh tế phục hồi nhanh hơn cần xem xét và có biện pháp cẩn trọng, bởi nếu sơ hở để dịch lây truyền vào cộng đồng, thì hậu quả xảy ra sẽ lớn hơn nhiều lần so với việc mở cửa.
“Chúng ta đã thành công trong suốt thời gian vừa qua là nhờ chúng ta phải cân đối, giữa việc phát triển kinh tế và đề cao mục tiêu phòng chống dịch. Ưu tiên giai đoạn này vẫn là làm sao để bảo đảm vững chắc thành quả phòng chống dịch, còn việc mở cửa phải tính toán thật chặt chẽ và có những bước đi đảm bảo rằng việc mở cửa đó sẽ không có rủi ro cho công tác chống dịch trong nước”, ông Hoàng Văn Cường phân tích.
Dẫn lại đánh giá tình trạng mất kiểm soát vì Covid-19 đang xảy ra ở nhiều quốc gia, với khoảng thời gian tăng thêm một triệu ca bệnh đang ngắn dần, từ một tháng xuống còn 1 tuần, đáng lo ngại hơn khi chưa đến một giây đã có ca mắc coronavirus mới, đại biểu Nguyễn Sỹ Cương (đoàn Ninh Thuận) nhận định, nguy cơ quay trở lại của dịch Covid-19 còn rất cao. Vì vậy Việt Nam cần hết sức thận trọng.
Ông Nguyễn Sỹ Cương nhận xét, khả năng quay trở lại của bệnh dịch đang tiềm ẩn rất nhiều.
“Nước ta kiểm soát được, nhưng rất nhiều nước trên thế giới hàng ngày hàng giờ vẫn trong tình trạng không kiểm soát được. Một số nước đến bây giờ số người chết còn nhiều, mở cửa là việc làm tất yếu nhưng phải hết sức thận trọng”, ĐBQH Nguyễn Sỹ Cương nói.
“Nếu như không khéo dịch bệnh quay trở lại, phát triển kinh tế rất cần nhưng nếu dịch bệnh quay trở lại thì sẽ mang lại ảnh hưởng lớn hơn nữa, nên phải hết sức thận trọng”, vị đại biểu đoàn Ninh Thuận nhấn mạnh.
