FDI vào Việt Nam, gió đã đổi chiều?
© Depositphotos.com / Nguyenkhanhvukhoa@gmail.com
Đăng ký
Việt Nam từng là lọt vào nhóm 20 nền kinh tế nhận vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lớn nhất thế giới, nhưng việc nhiều nhà đầu tư chuyển đơn hàng đi nước khác khiến Hà Nội có thể mất đi cơ hội cạnh tranh FDI với Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia cùng nhiều đối thủ khác.
Chuyên gia kiến nghị giải pháp để mở cửa nền kinh tế Việt Nam, gỡ khó cho doanh nghiệp, duy trì đà tăng trưởng và vị thế “thỏi nam châm” hút FDI, đón “đại bàng” của đất nước Đông Nam Á này.
Tình hình thu hút FDI của Việt Nam ra sao?
Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 8 tháng đầu năm Việt Nam thu hút được 19,12 tỷ USD vốn FDI, bằng 97,9% so với cùng kỳ năm 2020.
Trong đó, vốn FDI của các dự án đăng ký mới là 11,33 tỷ USD, tăng 16,3% so với cùng kỳ năm trước; vốn các dự án điều chỉnh đạt gần 5 tỷ USD, tăng 2,3%.
Đặc biệt, có nhiều dự án FDI có số vốn đăng ký tỷ đô đã đầu tư vào Việt Nam.
Cụ thể, Dự án Nhà máy nhiệt điện LNG Long An I và II của nhà đầu tư Singapore có tổng vốn đăng ký trên 3,1 tỷ USD với mục tiêu truyền tải, phân phối và sản xuất điện tại tỉnh Long An, Dự án Nhà máy nhiệt điện Ô Môn II tại TP. Cần Thơ của nhà đầu tư Nhật Bản có tổng vốn đăng ký 1,31 tỷ USD; Dự án nhà máy sản xuất giấy Kraft Vina công suất 800.000 tấn/năm của nhà đầu tư Nhật Bản có tổng vốn đầu tư 611,4 triệu USD.
Đáng chú ý, từ đầu năm đến nay, Dự án LG Display của nhà đầu tư Hàn Quốc tại TP. Hải Phòng đã điều chỉnh tăng vốn 2 lần, lần đầu tăng thêm 750 triệu USD vào tháng 2/2021 và lần thứ 2 là 1,4 tỷ USD vào tháng 8/2021…
Ông Nguyễn Văn Toàn – Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài, trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, các biện pháp giãn cách làm hạn chế các nhà đầu tư nước ngoài đến tìm hiểu và triển khai dự án tại Việt Nam, vốn FDI đầu tư vào Việt Nam trong 8 tháng chỉ giảm nhẹ (2,1%) so với cùng kỳ năm ngoái.
Vị lãnh đạo lưu ý, đặc biệt, vốn đăng ký mới vẫn tăng mạnh (16,3%), vốn giải ngân vẫn đạt 11,58 tỷ USD, tăng 2% so với cùng kỳ 2020.
“Điều đó càng chứng tỏ nhà đầu tư nước ngoài vẫn rất tin tưởng vào môi trường đầu tư tại Việt Nam”, ông Toàn cho biết.
FDI vào Việt Nam: Liệu gió đã đổi chiều?
Tuy nhiên, thực tế, ở một góc độ khác, sau 1 năm là “thỏi nam châm hút mạnh đầu tư nước ngoài”, dịch Covid-19 đang đặt Việt Nam trước loạt thách thức lớn.
Cụ thể, như Sputnik đã thông tin, trong năm 2020, Việt Nam trở thành điểm sáng thu hút chuyển dịch FDI với thành quả chống dịch hiệu quả. Tuy nhiên, thời gian giãn cách kéo dài vừa qua vì dịch bệnh đã khiến Việt Nam dần đánh mất thế mạnh của mình. Có người còn cho rằng, vị thế dẫn đầu của Việt Nam trong cuộc đua giành FDI với các đối thủ như Trung Quốc, Indonesia, Ấn Độ, Mexico đang dần bị lung lay bởi bức tranh ảm đảm do Covid-19 phủ bóng.
Cần nhắc lại, năm ngoái Việt Nam là một trong những trung tâm đón làn sóng chuyển dịch đầu tư từ Trung Quốc, trong bối cảnh các doanh nghiệp trên thế giới đẩy nhanh đa dạng hóa chuỗi cung ứng.
Việt Nam cũng được đánh giá là quốc gia hưởng lợi từ thương chiến Mỹ - Trung. Cũng trong năm 2020, Việt Nam lần đầu lọt vào nhóm 20 nền kinh tế nhận vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lớn nhất với 16 tỷ USD. Giữa lúc FDI toàn cầu sụt giảm hàng chục phần trăm, dòng vốn FDI tại Việt Nam vẫn được duy trì ổn định.
Sang đến năm nay, đợt dịch thứ 4 bùng phát buộc chính quyền phải ban hành các biện pháp phong tỏa, giãn cách kéo dài tại TP. HCM và các tỉnh phía nam. Điều này đã làm tình thế thay đổi theo hướng tiêu cực, khiến một số doanh nghiệp FDI cho biết họ “đang suy nghĩ lại”, “cân nhắc lại”, “xem xét lại”.
Trên thực tế, như hàng loạt hiệp hội doanh nghiệp đã phản ánh (gần nhất là 4 hiệp hội AmСham (Hiệp hội doanh nghiệp Hoa Kỳ), EuroCham (Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu), KoCham (Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc) và US-ABC (Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN) cho hay, đã có nhiều đơn hàng FDI vuột khỏi tầm tay Việt Nam và đến với các quốc gia khác.
Điển hình như theo khảo sát giữa tháng 8 của Hiệp hội thương mại Mỹ tại Việt Nam, 20% doanh nghiệp đã chuyển một phần đơn hàng ra khỏi Việt Nam, 14% đang ở bước dự định. Bên cạnh đó, 13% đã ngừng hoạt động, 50% hoạt động dưới 50% công suất.
Trong khi đó, Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu cho biết 20% doanh nghiệp đã chuyển một số hoạt động sản xuất tại Việt Nam sang các thị trường khác.
Các nhà bán lẻ xuất khẩu hàng may mặc, giày dép chính là những người chịu thiệt hại nặng nề nhất. Các nhà máy tại Việt Nam ngừng hoạt động là một sự cố lớn khiến guồng máy sản xuất giảm hoặc ngừng hoạt động, vào mùa bận rộn nhất trong năm.
Theo nhà phân tích Camilo Lyon thuộc BTIG (một công ty dịch vụ tài chính tại Mỹ), bình luận với CNBC cho rằng, tác động của việc ngừng trệ sản xuất quý III chưa phải là xấu nhất, và điều tồi tệ hơn vẫn còn chờ ở quý IV, thậm chí cho đến nửa đầu năm 2022. Nhiều khả năng, sẽ cần 5-6 tháng để nhà máy hoạt động bình thường trở lại sau mở cửa.
Một số doanh nghiệp chọn phương án thay thế là đưa đơn hàng quay trở lại Trung Quốc để kịp cho mùa mua sắm.
Một số thương hiệu lớn như Nike và Gap, cùng với khoảng 80 công ty giày dép và may mặc khác, đã gửi thử cho Tổng thống Mỹ Joe Biden nhằm kêu gọi tăng tốc tài trợ vaccine cho Việt Nam vì "sức khỏe của ngành công nghiệp may mặc Mỹ phụ thuộc trực tiếp vào sức khỏe của ngành công nghiệp Việt Nam".
Một điểm sáng là trong lĩnh vực sản xuất đồ điện tử, hai ông lớn là Samsung và LG vẫn tiếp tục mở rộng sản xuất tại Việt Nam.
Các đại diện hiệp hội cho rằng, dù lượng đơn hàng FDI sụt giảm nhưng điều đó không đồng nghĩa với doanh nghiệp rời khỏi Việt Nam.
Trước đó, Chủ tịch Eurocham tại Việt Nam Alain Cany cũng cho biết có sự dịch chuyển đơn hàng nhưng chưa doanh nghiệp châu Âu nào rời đi.
Trong khi đó, Giám đốc quốc gia Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam Andrew Jeffries khẳng định, thông tin doanh nghiệp FDI rời khỏi Việt Nam "là chưa chính xác".
Ở đây đã có tình trạng đơn đặt hàng được chuyển ra khỏi Việt Nam, "chứ không hẳn doanh nghiệp đi khỏi đây".
Ngân hàng HSBC đánh giá, đợt bùng phát dịch vừa qua đã đặt ra câu hỏi về khả năng trụ vững của chuỗi cung ứng Việt Nam, nhất là các ông lớn công nghệ.
Dù vậy, nền tảng vĩ mô vững mạnh của Việt Nam cùng với tỷ lệ tiêm chủng sớm đạt 70% dân số sẽ giúp các nhà đầu tư gạt bỏ những biến động ngắn hạn do Covid-19. Tuy có nhiều thách thức, Việt Nam vẫn là một điểm đến hấp dẫn các nhà đầu tư trong thời gian tới.
Về phần mình, Giám đốc quốc gia của ADB tại Việt Nam nhấn mạnh, Việt Nam vẫn là điểm sáng thu hút đầu tư nước ngoài, tiếp tục hưởng lợi trong quá trình chuỗi cung ứng trên toàn cần đang thay đổi, sự căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, cũng như sự gián đoạn sản xuất ở các khu vực khác.
Nếu không mở cửa, Việt Nam sẽ mất nhiều “đại bàng”
Dù vậy, nhiều chuyên gia cho rằng, giải pháp này chỉ bù đắp tạm thời cho phần công suất bị mất tại Đông Nam Bộ do dịch bệnh, và doanh nghiệp vẫn cần tính toán lại kế hoạch sản xuất.
“Với tình hình này, Việt Nam đang đánh mất cơ hội khi không đáp ứng được nhu cầu sản xuất, trong bối cảnh nền kinh tế thế giới và nhu cầu tiêu dùng hồi phục”, truyền thông phương Tây nhận định.
Trưởng đại diện JETRO Hà Nội kiêm Phó chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam Takeo Nakajima cho biết, nếu tiếp tục duy trì thời hạn giãn cách thêm vài tháng, các công ty toàn cầu buộc phải tìm giải pháp thay thế.
Đã có sự thay đổi nhanh chóng trên bản đồ hồi phục Covid-19 trong thời gian qua. Một ví dụ là Indonesia, khi chỉ mới 2 tháng trước còn rất tiêu cực, nhưng hiện đã vượt trội so với Việt Nam.
Khi Mexico lao đao vì dịch bệnh, một phần đơn hàng đã được chuyển sang Việt Nam. Tuy vậy, dòng vốn hiện đang đảo chiều do Mexico đã kiểm soát được tình hình. Trong khi đó, một quốc gia khác là Thái Lan, dù vẫn chịu ảnh hưởng của dịch nhưng vẫn duy trì hoạt động sản xuất, không để doanh nghiệp phải chuyển dịch đơn hàng.
Ông Takeo Nakajima cho biết, trước Covid-19, rủi ro với các doanh nghiệp Nhật Bản khi kinh doanh tại Việt Nam là "tăng lương" và "các quy định và biện pháp hành chính không rõ ràng". Ở thời điểm hiện tại, những rủi ro mới mà họ phải đối mặt là "không đủ tiêu chuẩn y tế" và "các biện pháp phòng ngừa quá nghiêm ngặt".
Ngoài việc khiến các đơn hàng bị đưa khỏi Việt Nam, việc đóng cửa kinh tế còn làm trì hoãn dòng vốn FDI tiềm năng.
Theo Phó Giám đốc điều hành khu vực Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ–ASEAN (USABC) Vũ Tú Thành, khi chính sách chống dịch của Việt Nam còn chưa được thực thi rõ ràng, rủi ro lớn nhất là doanh nghiệp sản xuất quy mô lớn sẽ chỉ xem Việt Nam như một thị trường bổ sung công suất thay vì là địa bàn chiến lược.
Trong bối cảnh Việt Nam và các quốc gia lân cận đã là trung tâm sản xuất quan trọng của thế giới, sự gián đoạn sản xuất tại ASEAN sẽ ảnh hưởng nặng nề đến chuỗi cung ứng toàn cầu.
Mới đây, Thủ tướng đã đưa ra thông điệp về việc “sống chung an toàn với Covid-19”. Đây là điều mà rất nhiều doanh nghiệp đang mong đợi. Đại diện Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN cho biết, thông điệp này cần được hiện thực hóa sớm nhất có thể.
Ngoài việc ban hành các tiêu chí kiểm soát dịch, Việt Nam cần có biện pháp cụ thể đảm bảo sản xuất kinh doanh an toàn, tạo điều kiện người dân, công nhân, người lao động... Đồng thời, đảm bảo lưu thông hàng hóa và không ngăn sông cấm chợ.
Nhiều doanh nghiệp FDI đã đưa ra cảnh báo, đều tư sẽ chững lại nếu kế hoạch phục hồi và tái mở cửa không rõ ràng. Do nhiều bất ổn mà kế hoạch đầu tư của nhiều doanh nghiệp hiện đang bị trì hoãn. Nếu không có chính sách nhập cảnh hợp lý, các nhà đầu tư tiềm năng mới sẽ không đến. Vì vậy, tình hình hiện nay đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải có quyết sách nhanh chóng, đúng đắn để giảm thiểu tổn thất.
"Chúng tôi thấy tình hình y tế đã cải thiện nhưng chính sách nới lỏng và mở cửa chưa có sự chuyển biến. Điều này phát ra thông điệp tiêu cực với các doanh nghiệp", VnExpress dẫn lời ông Vũ Tú Thành cho biết, đề cập đến việc tâm lý các doanh nghiệp đang xấu đi.
Bất chấp những rủi ro trên, Việt Nam vẫn được đánh giá là điểm đến hấp dẫn nhờ xây dựng được nền tảng vĩ mô vững chắc.
Theo ông Thành, di chứng của đợt dịch thứ 4 vẫn sẽ còn kéo dài, và kéo dài bao lâu thì còn phụ thuộc vào các chính sách cụ thể của chính phủ trong 1-2 tháng tới.
Từ trước đến nay, tư duy “tắt-bật” nền kinh tế của Việt Nam thuần túy là về phương diện y tế. Theo các nhà hoạch định chính sách, việc mở cửa theo lộ trình nào, 30% hay 70%, sẽ quyết định doanh nghiệp hoạt động với công suất đó. Tuy nhiên, đây lại không phải là cách doanh nghiệp tư duy.
Với các doanh nghiệp FDI đặt hàng quy mô lớn, điều cốt yếu nhất là tính ổn định của chuỗi cung ứng. Kể cả khi kinh tế mở cửa trở lại, doanh nghiệp sẽ không hoạt động theo công suất mà nhà hoạch định chính sách kỳ vọng. Doanh nghiệp sẽ nhìn vào thị trường để thấy mức công suất nào là khả thi và ổn định nhất, tuỳ vào cách tiếp cận chống dịch của thị trường.
Theo ông Vũ Tú Thành, dưới ảnh hưởng của đợt dịch lần 4, kế hoạch mở rộng hoặc đầu tư mới của nhóm câu lạc bộ tỷ đô trong ngành xuất khẩu điện tử, giày da, may mặc, đồ gỗ... khó đảm bảo như cam kết.
Nếu Chính phủ gỡ được các nút thắt căn bản, lượng FDI của các ngành thâm dụng vốn lớn như năng lượng sẽ có thể tăng mạnh.
Triển vọng thu hút FDI vào Việt Nam vẫn rất sáng?
PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nhận định, việc giãn cách xã hội như vừa qua, tất yếu gây đứt gãy, gián đoạn chuỗi cung ứng. Hậu quả là đã có doanh nghiệp nước ngoài chuyển dịch đơn hàng khỏi Việt Nam.
Ông Thiên phân tích, ngoài những khó khăn mà các doanh nghiệp nước ngoài đã nêu, việc tạm thời đóng cửa, phong toả để ưu tiên phòng chống dịch bệnh như vừa qua còn ảnh hưởng tiêu cực đến chiến lược phát triển, thu hút đầu tư dài hạn, giảm cơ hội đón dòng vốn chuyển dịch FDI.
PGS.TS Trần Đình Thiên cũng đề cập đến việc một bộ phận doanh nghiệp trong nước cũng bị ảnh hưởng do các đối tác của họ là doanh nghiệp nước ngoài gặp khó.
Hướng đến giải pháp, ông Trần Đình Thiên trong cuộc trao đổi với Tiền phong cho rằng, nên thay đổi cách thức phong tỏa ổ dịch diện rộng như vừa qua, không hành chính cứng nhắc, gây phiền hà, tăng chi phí cho doanh nghiệp.
Vị chuyên gia lấy ví dụ về nỗ lực thay đổi của Hà Nội, thành phố dừng việc phân vùng, chỉ phong toả trên phạm vi hẹp nhất để nới lỏng giãn cách xã hội, là cách làm cần được nhân rộng.
PGS.TS Trần Đình Thiên khẳng định, tinh thần mở cửa phải đảm bảo an toàn lưu thông kinh tế, gồm chuỗi cung ứng vận tải (logistics) và tiền tệ; an toàn sản xuất tại các khu công nghiệp.
“Nhóm chuyên trách, tổ công tác đặc biệt của Thủ tướng phải phát huy được vai trò của mình”, ông Thiên lưu ý.
TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế cho rằng, Việt Nam cần lên kịch bản sống chung với dịch thay vì đóng cửa, giãn cách như hiện nay. Các nước trên thế giới cũng đã đi theo hướng này. Tuy nhiên, nới lỏng nhưng vẫn phải an toàn, linh hoạt, thích ứng hơn với điều kiện mới.
“Chấp nhận mở cửa thì không thể không có F0 nhưng phải làm gì để doanh nghiệp vẫn duy trì được hoạt động. Sống chung với dịch trong tình hình mới tức là người nhiễm bệnh thì được đi chữa, người khỏe thì phải được đi làm”, chuyên gia khẳng định.
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan đề xuất, việc đầu tiên nên làm là mở cửa lại nền kinh tế như kiến nghị của 4 hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam.
Theo bà Lan, mở cửa lại không phải chỉ vì họ, mà vì nền kinh tế của mình. Nếu không mở, doanh nghiệp trong nước sẽ thêm phần khó khăn.
“Doanh nghiệp nước ngoài họ không kiên trì được, bởi nếu có cơ hội, họ sẽ tính toán rời đi. Doanh nghiệp của mình không mở cửa sẽ nguy chứ không rời đi đâu được”, bà Phạm Chi Lan nêu rõ.
Theo chuyên gia Phạm Chi Lan, Nhà nước không nên hỗ trợ thêm khi ngân sách eo hẹp.
“Hỗ trợ thêm bằng chính sách hay tiền cũng không bằng việc mở cửa lại thị trường. Bây giờ nơi nào bùng phát dịch thì khoanh nơi đó thôi chứ không khoanh cả vùng nữa. Chúng ta nên học theo cách Bình Dương, hay Đà Nẵng thu hút lớn về FDI, bởi họ biết lắng nghe, điều chỉnh chính sách cho hợp lý”, chuyên gia kinh tế khuyến nghị.
Ông Phan Hữu Thắng – nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) - vẫn bày tỏ sự lạc quan vào môi trường đầu tư của Việt Nam trong năm 2021.
Ông dự báo, thu hút FDI vào Việt Nam trong năm nay vẫn đạt khoảng 30 tỷ USD, tăng hơn so với con số 28,5 tỷ USD của năm 2020.
Đồng tình với quan điểm trên, ông Nguyễn Văn Toàn cho rằng, không thể dựa vào việc sụt giảm trong một thời gian ngắn để khẳng định FDI vào Việt Nam sẽ giảm.
“Triển vọng thu hút FDI vào Việt Nam vẫn rất sáng”, ông Toàn kết luận.
