Việt Nam phát hiện mộ cổ 4.000 năm nhà quý tộc ở Hà Nội
© Ảnh : Viện Khảo cổ học/Nguyễn Thơ Đình
Đăng ký
Một ngôi mộ quý tộc có niên đại gần 4.000 năm, bên trong chứa nhiều đồ tùy táng quý hiếm vừa được khai quật ở di chỉ Vườn Chuối (Hà Nội) đã thu hút sự chú ý đặc biệt của giới khảo cổ.
Phát hiện này đã mở ra thêm dữ liệu giá trị về đời sống và cấu trúc xã hội của cộng đồng cư dân cổ ở vùng đất Hà Nội xưa.
Ngôi mộ của tầng lớp quý tộc
Nhà khảo cổ Nguyễn Thơ Đình (Viện Khảo cổ học) nhớ lại những ngày mở hố khai quật. Khi hoàn tất việc bóc lớp 3 tại hố H16, ông và cộng sự bắt đầu dùng dụng cụ chuyên dụng để nạo thật sạch mặt bằng. Quy trình này yêu cầu quan sát kỹ từng chi tiết nhằm nhận ra những dấu vết còn sót lại trên nền đất, từ đó quyết định hướng khai quật tiếp theo.
Trong lúc đang tập trung làm sạch bề mặt hố đất, nhóm bất ngờ phát hiện một món đồ tùy táng có hình lục giác với 6 cạnh, được chôn theo thế đặt đứng sát vùng xương bánh chè của người đã khuất.
"Cả nhóm lập tức dừng tay, tập trung lại để quan sát. Mọi người đều ngạc nhiên vì hình dáng của món đồ này chưa bao giờ được phát hiện trên lãnh thổ Việt Nam", báo Dân trí dẫn lời ông Đình.
Sau công đoạn làm sạch kỹ hơn, mộ cổ được ký hiệu số 40 hiện ra. Ngôi mộ được xác định thuộc văn hóa Phùng Nguyên - giai đoạn sơ kỳ thời đại Đồng thau, có niên đại xấp xỉ 4.000 năm. Dù thời gian đã trôi qua cùng nhiều biến động lịch sử, xương đùi, xương chân, các xương chi trên và cả xương sườn của người được chôn cất vẫn còn khá nguyên.
"Hộp sọ của chủ nhân ngôi mộ không còn nguyên vẹn do một cột nhà của cư dân thuộc giai đoạn văn hoá Đông Sơn đã làm hư hại phần lớn", ông Đình nói.
Trong mộ, các chuyên gia còn thu được cả vòng trang sức bằng đá và một nhóm mũi nhọn - loại vũ khí được chế tác từ đá ngọc. Riêng đối với hiện vật hình lục giác, thời điểm phát hiện nhiều người tạm gọi là rìu nghi lễ hay rìu bích.
"Sau khi nghiên cứu đối chiếu tư liệu trong khu vực, có thể xác định đây là loại hình bích - một loại tế khí có lỗ tròn ở giữa, thường chỉ xuất hiện trong mộ của giới quý tộc", ông Đình chia sẻ.
Ngôi mộ số 14 thuộc hố khai quật H16 tại khu di tích Vườn Chuối được xác định là của một người thuộc tầng lớp quý tộc
© Ảnh : Viện Khảo cổ học/Nguyễn Thơ Đình
Từ bộ sưu tập hiện vật phong phú, đặc biệt là chiếc bích bằng đá ngọc, nhóm nghiên cứu cho rằng người được an táng có thể là thủ lĩnh của khu vực, giữ vị thế quan trọng trong cộng đồng cư dân Vườn Chuối cách đây gần 4.000 năm.
Những kết quả khai quật tại thực địa cũng cho thấy xã hội cư dân Vườn Chuối thời kỳ đó đã có sự phân tầng rõ rệt. Bằng chứng là trong số các ngôi mộ được mở, có mộ chứa rất nhiều đồ tùy táng, nhưng cũng có mộ chỉ có vài mảnh gốm nhỏ hoặc hoàn toàn không có đồ vật nào.
Các bộ xương gần như nguyên vẹn, bên cạnh là những món đồ được chôn kèm người quá cố
© Ảnh : Viện Khảo cổ học/Nguyễn Thơ Đình
Đáng chú ý, phần lớn các ngôi mộ trong di tích Vườn Chuối, bao gồm cả mộ số 40, đều không có quan tài. Theo nhóm nghiên cứu, vào thời kỳ văn hóa Phùng Nguyên và giai đoạn sớm của văn hóa Đông Sơn, người Việt cổ chưa có tập quán đặt thi thể vào quan tài. Khi chôn cất, họ đặt thi thể trực tiếp xuống hố mộ, sau khi hoàn tất nghi lễ sẽ phủ đất sét đào lên từ huyệt trở lại lên cơ thể.
"Việc chôn thi thể nhưng không dùng quan tài tạo ra môi trường yếm khí, giúp bảo tồn xương cốt, qua hàng nghìn năm vẫn gần như nguyên vẹn", chuyên gia lý giải.
Những phát hiện mới
Trong vòng một năm qua, công tác khai quật tại đây đã đem lại nhiều tư liệu quan trọng. Các chuyên gia xác định địa tầng Vườn Chuối gồm 4 lớp văn hóa phát triển kế tiếp nhau: Phùng Nguyên muộn, Đồng Đậu, Gò Mun và Đông Sơn. Với sự liên tục này, Vườn Chuối được đặt ngang hàng với những di chỉ lớn như Đồng Đậu (Phú Thọ) hay Đình Tràng (Đông Anh, Hà Nội), nơi cũng lưu giữ tầng văn hóa kéo dài suốt thời kỳ dựng nước ở miền Bắc Việt Nam.
"Địa tầng di tích Vườn Chuối ghi nhận giai đoạn lịch sử kéo dài hàng nghìn năm, bao trùm suốt giai đoạn hình thành và phát triển nhà nước Văn Lang và Âu Lạc", thạc sĩ Nguyễn Thơ Đình cho biết.
Không chỉ có mộ táng, nhóm nghiên cứu còn nhận thấy dấu hiệu về một công xưởng chế tác đồ trang sức bằng đá ngọc thuộc văn hóa Phùng Nguyên ngay tại Vườn Chuối. Trong khu vực được cho là nơi sản xuất, họ phát hiện lớp đất đắp tạo mặt bằng, một hào nước phục vụ chế tác, cùng vô số mảnh phôi vòng, mảnh vỡ vòng tay đá ngọc, công cụ bằng đá và đồ gốm được đặt thành từng cụm. Than tro và xương động vật cũng xuất hiện khá nhiều.
Bên cạnh khu vực chế tác đá ngọc, nhóm còn phát hiện thêm một khu sản xuất đồ tre gỗ thuộc văn hóa Gò Mun. Vì khu này nằm cạnh một dòng chảy cổ, nguyên liệu tre, gỗ được bảo tồn trong môi trường đất bùn nên vẫn còn nguyên hình dạng.
"Trong khu vực này, chúng tôi phát hiện những cây cột nhà, các dụng cụ, công cụ bằng tre, gỗ và nhiều mảnh dăm gỗ, cành cây... bị bỏ lại sau khi chế tác", ông Đình cho biết thêm.
Đánh giá tổng thể, các nhà khảo cổ khẳng định Vườn Chuối là một trung tâm lớn, có ý nghĩa không kém khu vực Cổ Loa. Đây là một trong những nơi góp phần quan trọng vào sự ra đời của nhà nước Văn Lang và Âu Lạc.
Số lượng và chất lượng các nhóm hiện vật - từ trang sức, công cụ đến vũ khí bằng đồng và đá ngọc - cho thấy cư dân nơi đây có trình độ kỹ thuật cao. Nhiều chuyên gia từng nhận xét rằng những bộ hiện vật đặc biệt tại Vườn Chuối hoàn toàn đủ tiêu chuẩn trở thành bảo vật quốc gia.
"Vườn Chuối không chỉ là một ngôi làng, có thể nói đây là trung tâm của một "liên làng" hay "siêu làng". Bởi, cách di tích này không xa là một loạt di tích khác như gò Dền Rắn, gò Mỏ Phượng, gò Đình Lỗ, gò Cây Muỗng, gò Chùa Gio, gò Chiền Vậy...", nhà khảo cổ phân tích thêm.
Vành đai 3.5 ảnh hưởng thế nào đến di tích?
Hiện một phần diện tích tại khu vực khai quật đang được sử dụng để thi công đường vành đai 3.5. Trong giai đoạn 2024 - 2025, Viện Khảo cổ học, Bảo tàng Hà Nội và Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội tiến hành khai quật di dời để phục vụ dự án, đồng thời thu thập dữ liệu cho phương án bảo tồn lâu dài di tích trong tương lai.
"Đây được xem là động thái kết hợp hài hòa giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế xã hội của Thủ đô Hà Nội", ông Đình cho biết.
Phần còn lại với diện tích khoảng 6.000m2 ở phía Đông đã được UBND TP. Hà Nội công nhận là di tích cấp thành phố hồi tháng 6 vừa qua.
"Nửa phía Đông sẽ được bảo tồn, xây dựng thành công viên di sản để phục vụ cộng đồng và những người đam mê khảo cổ học. Hiện tại, chúng tôi theo đuổi dự án bảo tồn với mục tiêu biến Vườn Chuối thành một di sản khảo cổ trong lòng đô thị hiện đại, một điểm đến ý nghĩa của du lịch Hà Nội", ông Đình nói.
