Câu chuyện kinh tế bầu trời tầm thấp của Việt Nam
16:19 02.12.2025 (Đã cập nhật: 16:24 02.12.2025)
© Sputnik / Alexey Maishev
/ Đăng ký
Việt Nam đang mở ra một không gian tăng trưởng mới - kinh tế bầu trời tầm thấp, nơi UAV và công nghệ bay khai thác tầng không khí thấp. Việt Nam không thiếu công nghệ hay thị trường cho drone, mà đang thiếu một “đường băng pháp lý” đủ rộng để kinh tế bầu trời tầm thấp có thể thực sự cất cánh trước khi “thời điểm vàng” trôi qua.
Việt Nam đang bước vào một “không gian phát triển” hoàn toàn mới, nơi tầng không khí thấp, vốn gần như bỏ trống về mặt kinh tế, đang được khai thác bằng công nghệ UAV, logistics bay và số hóa không trung.
Giới chuyên gia gọi đây là “kinh tế bầu trời tầm thấp” - một mô hình đã được Trung Quốc, Mỹ, Hàn Quốc đẩy mạnh từ nhiều năm qua. Nay Việt Nam đang đứng trước cơ hội hiếm có để tham gia đường đua toàn cầu.
“Thời điểm vàng”, nhưng không chờ đợi ai
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu cực đoan, thiên tai gia tăng và nhu cầu quản lý tài nguyên ngày càng chính xác, các phương thức truyền thống đang dần bộc lộ giới hạn. Từ thực tiễn nghiên cứu và ứng dụng trong nông nghiệp - môi trường, công nghệ bay tầm thấp (UAV) đang chứng tỏ vai trò như một “lớp hạ tầng mới” của nền kinh tế hiện đại.
Theo ThS. Lưu Hải Âu - Giám đốc Trung tâm Tin học Trắc địa và Bản đồ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) - người cùng cộng sự chế tạo UAV chuyên dụng được vinh danh trong Sách vàng Sáng tạo Việt Nam 2023, trong các lĩnh vực mà đơn vị ông trực tiếp triển khai, UAV sở hữu hai lợi thế mang tính “thay đổi cuộc chơi”.
“Thứ nhất là tốc độ và tính linh hoạt. Nếu dùng máy bay có người lái để chụp bản đồ một khu vực, có thể mất hàng tuần, thậm chí hàng tháng để chuẩn bị. Với UAV, chỉ cần 2 đến 3 tiếng là có thể hoàn thành toàn bộ khu vực. Thậm chí giữa hai cơn mưa, chỉ cần một khoảng ngắt thời tiết rất ngắn, máy bay đã có thể cất cánh. UAV có thể hoạt động trong điều kiện thời tiết khá khắc nghiệt. Thứ hai là khả năng chuyển đổi nhiệm vụ cực nhanh. Khi xảy ra thiên tai, phương tiện nào triển khai được nhanh nhất sẽ là “người chiến thắng”. Việc chuyển máy bay nông nghiệp sang cứu hộ, cứu nạn chính là một bước đổi mới rất lớn. Cuối cùng, công nghệ vẫn là để bảo vệ con người”, ông Âu nhấn mạnh tầm quan trọng không thể phủ nhận của UAV.
Động thái mới nhất là đề xuất thành lập không gian bay thử nghiệm UAV đầu tiên tại Việt Nam do Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (Bộ Tài chính) đưa ra. Đây được xem là cú hích quan trọng, mở đường cho thương mại hóa drone “Make in Vietnam”.
Tuy nhiên, chính tại điểm công nghệ đã sẵn sàng “cất cánh” này, một câu hỏi lớn bắt đầu được đặt ra: Liệu hành lang pháp lý và cơ chế quản lý đã theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ bay tầm thấp hay chưa? Và đâu đang là “điểm nghẽn” thực sự của nền kinh tế bầu trời thấp tại Việt Nam?
Chia sẻ với Sputnik, Giám đốc Trung tâm Tin học Trắc địa và Bản đồ nhận định, “điểm nghẽn lớn nhất hiện nay không phải là công nghệ, mà là thiếu ‘đường băng pháp lý’ cho các ý tưởng được cất cánh”.
“Tôi cho rằng, đây là một hướng đi tuyệt vời và rất cần thiết. Từ năm 2018, chúng tôi đã phải tự lập ‘sân bay’ thử nghiệm cho đội chơi mô hình và máy bay. Sáng tạo cần một không gian mở và độc lập. Có khi nửa đêm người ta nảy ra ý tưởng, muốn mang máy bay ra thử nghiệm ngay. Nếu không có không gian đó, sản phẩm không thể phát triển vượt bậc”.
Theo ông, nếu chậm từ 3 - 5 năm, Việt Nam sẽ đánh mất lợi thế lớn nhất: khả năng “đi tắt” khi chưa bị ràng buộc bởi hạ tầng cũ, trong khi các nước trong khu vực đã thiết lập xong hành lang bay, trung tâm điều phối và khung vận hành.
“Nếu mình không đi bây giờ thì chẳng bao giờ đi cả. Cứ bắt tay vào làm. Gặp đến đâu, điều chỉnh đến đó”, vị Giám đốc cho hay.
Rào cản lớn nhất: không phải kỹ thuật, mà là pháp lý
Ở góc độ người trực tiếp nghiên cứu và thương mại hóa UAV, ThS. Lưu Hải Âu thẳng thắn cho rằng, rào cản lớn nhất hiện nay không phải công nghệ, mà là khung pháp lý.
“Về kỹ thuật, tôi không gọi đó là khó khăn. Máy bay có rơi, có hỏng thì đó là bài học để hoàn thiện công nghệ. Nhưng pháp lý thì khác. Hiện nay còn nhiều rào cản cần được tư vấn, điều chỉnh lại”.
Nhận định của ThS. Lưu Hải Âu phản ánh đúng nghịch lý đang tồn tại trong quá trình phát triển công nghệ tại Việt Nam: năng lực kỹ thuật đang đi nhanh hơn thể chế.
Khi công nghệ bay tầm thấp đã sẵn sàng bước vào đời sống thực tiễn, thì khung pháp lý vẫn vận hành theo tư duy quản lý của thời kỳ “tiền drone”. Điều này không chỉ làm chậm tốc độ thương mại hóa sản phẩm, mà còn khiến Việt Nam có nguy cơ bỏ lỡ làn sóng phát triển mới khi cuộc cạnh tranh khu vực đang tăng tốc.
Công nghệ bầu trời tầm thấp không chỉ là câu chuyện đổi mới sáng tạo, mà còn gắn trực tiếp với chủ quyền không gian, an toàn cộng đồng và quyền riêng tư. Đây chính là bài toán khó nhất: mở đủ rộng để sáng tạo bứt phá, nhưng cũng đủ chặt để không đánh đổi an ninh quốc gia.
Khi drone bước ra khỏi không gian thử nghiệm, rủi ro an ninh - an toàn trở thành vấn đề sống còn. Theo ông Lưu Hải Âu, cần hai “lớp bảo vệ”: An toàn thân thể cho con người và kiểm soát dữ liệu bay.
“Tôi cho rằng, phải có đơn vị kiểm soát độ an toàn của máy bay. Cánh quạt, linh kiện drone có thể gây nguy hiểm. Bắt buộc phải lắp các đai bảo vệ trước khi cho phép bay. Dữ liệu thu thập và truyền đi phải minh bạch, có đơn vị quản lý rõ ràng, nhất là khi bay ngoài khu thử nghiệm”, ThS. Lưu Hải Âu chia sẻ quan điểm với Sputnik.
Đây chính là nơi mà AI và dữ liệu lớn (Big Data) có thể đóng vai trò trung tâm, giúp giám sát luồng bay, vùng bay, hành lang bay theo thời gian thực, đồng thời đảm bảo cân bằng giữa an ninh quốc phòng và đổi mới sáng tạo.
3-5 năm tới: một “cuộc thay máu” ngành nghề
Thực tế cho thấy, quốc gia nào kiểm soát được không gian bay tầm thấp sớm hơn, quốc gia đó sẽ nắm trong tay một “hạ tầng mềm” cực kỳ quan trọng: phục vụ từ nông nghiệp chính xác, logistics thế hệ mới, đến quản lý thiên tai và đô thị thông minh.
Nếu hành lang pháp lý không kịp thời mở rộng theo hướng “quản lý rủi ro” thay vì “ngăn chặn rủi ro”, thì drone sẽ bị kìm hãm trong vai trò thử nghiệm, thay vì trở thành một ngành kinh tế thực thụ.
“Trong lĩnh vực của tôi, tôi đã chứng kiến ngành này thay đổi suốt 10-15 năm qua. Trước đây bản đồ là con người số hóa, bây giờ là tự động hóa. Dữ liệu tầm thấp là cực kỳ quan trọng, điển hình như cho nông nghiệp, môi trường, quản lý thiên tai”, chuyên gia cho hay.
Theo dự báo của chuyên gia, kinh tế bầu trời tầm thấp không chỉ tạo ra ngành nghề mới, mà còn xóa bỏ những mô hình cũ.
Tại Đồng bằng sông Cửu Long, drone không còn là “khái niệm của tương lai”, mà đã trở thành một phần của quy trình sản xuất nông nghiệp, từ phun thuốc, gieo sạ đến giám sát mùa vụ và ứng phó thiên tai.
Thị trường đã hình thành, nhu cầu đã có thật, và năng lực ứng dụng đã chứng minh.
Vấn đề lúc này không còn là câu hỏi “Việt Nam có nên phát triển kinh tế bầu trời tầm thấp hay không?”. Câu hỏi mang tính quyết định đã chuyển thành: Liệu hệ thống thể chế có đủ nhanh để mở đường, hay sẽ là lực cản khiến Việt Nam bỏ lỡ chính chuyến bay của mình trong cuộc cạnh tranh khu vực?
