Theo chuyên gia, Việt Nam có khá nhiều việc phải làm để chuẩn bị cho từng kịch bản tương ứng khi hai ứng viên tổng thống đắc cử.
Ẩn số lớn
Cả thế giới đều vẫn đang dõi theo từng diễn biến của cuộc đua vào ghế Tổng thống Mỹ giữa hai ứng viên của Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa.
Cựu tổng thống Donald Trump cam kết đẩy mạnh những chính sách kinh tế tương tự nhiệm kỳ ngay sau thời Barack Obama, trong khi đối thủ Kamala Harris nhiều khả năng sẽ tiếp nối chương trình nghị sự kinh tế của Tổng thống đương nhiệm Joe Biden.
Cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ sắp tới sẽ là "ẩn số lớn" đối với bài toán tăng trưởng ở hầu hết các nước, nhất là những quốc gia đang phát triển phụ thuộc nhiều vào bối cảnh thương mại quốc tế như Việt Nam.
“Đặc biệt là khi chúng ta có hoạt động xuất, nhập khẩu quan trọng với thị trường Mỹ, châu Âu” - đây là quan điểm được GS. TS. Nguyễn Đức Khương nói với báo VTC News bên lề Hội nghị châu Á của Hiệp hội Kinh tế lượng, Đông Á và Đông Nam Á 2024 (AMES 2024).
Hội nghị AMES 2024 đã diễn ra từ ngày 2- 4 tháng 8 vừa qua tại TP.HCM. Đây là sự kiện lớn đầu tiên của Hiệp hội Kinh tế lượng thế giới tổ chức tại Việt Nam, quy tụ hơn 250 chuyên gia và nhà khoa học từ hơn 40 quốc gia.
Các chủ đề được thảo luận bao trùm nhiều lĩnh vực như kinh tế lượng và ứng dụng kinh tế lượng; Kinh tế vĩ mô; Tiền tệ và Ngân hàng; Giáo dục và Phúc lợi; Tổ chức công nghiệp; Thương mại quốc tế; Khí hậu và năng lượng; Kinh tế Việt Nam.
Hội nghị là cơ hội tốt cho các nhà khoa học của Việt Nam trong ngành kinh tế và tài chính có thể tiếp cận được với kiến thức, nghiên cứu, công trình gần nhất mà các chuyên gia hàng đầu trên thế giới đang thực hiện.
Đối với cuộc bầu cử Mỹ, vị chuyên gia nhìn nhận, kết quả cuối cùng sẽ có vai trò lớn với tình hình kinh tế chung của thế giới trong thời gian tới.
“Liệu chúng ta hợp tác kinh tế nhiều hơn, hay sẽ có sự hình thành của những khối kinh tế nhỏ và gắn kết sâu, chặt chẽ với nhau, từ đó tạo ra những cực cạnh tranh và ảnh hưởng địa chính trị lẫn nhau ở phạm vi toàn cầu”, ông Khương băn khoăn.
PGS. TS. Đỗ Quốc Anh từ Đại học Monash đánh giá, nền kinh tế toàn cầu trong 20-30 năm qua có được "lực đẩy" phát triển rất lớn từ thương mại quốc tế, nhất là kinh tế của các nước đang phát triển.
Ông Đỗ Quốc Anh bày tỏ, không phải tất cả các nước đang phát triển đều tận dụng được cơ hội của thương mại quốc tế. Tuy nhiên những quốc gia như Trung Quốc hay Việt Nam thực sự đã được nở rộ và có một nền kinh tế lớn mạnh lên rất nhiều nhờ vào thương mại quốc tế.
“Đặc biệt, Việt Nam được hưởng lợi lớn từ thương mại quốc tế nhờ nền kinh tế rất cởi mở, với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu lớn hơn GDP rất nhiều”, chuyên gia Đỗ Quốc Anh nói.
Việt Nam là nền kinh tế hưởng lợi nhiều từ hoạt động xuất nhập khẩu. Thực tế, theo số liệu từ báo cáo Xuất nhập khẩu của Bộ Công Thương, kim ngạch xuất khẩu năm 2023 đạt 354,7 tỷ USD, nhập khẩu đạt 326,4 tỷ USD.
Cán cân thương mại hàng hóa năm 2023 xuất siêu 28,3 tỷ USD, tổng kim ngạch khoảng 680 tỷ USD. Trong khi đó, GDP Việt Nam năm 2023 theo số liệu của Tổng cục Thống kê là 430 tỷ USD.
“Cú sốc tương đối nặng”- "Trump 2.0" sẽ gây bất lợi về lâu dài?
Nhận định về tình hình địa chính trị - kinh tế trên thế giới thời gian qua và sắp tới, PGS. Đỗ Quốc Anh lưu ý, chúng ta đang chứng kiến xu hướng dân túy ở Mỹ và một số nước phương Tây trong những năm gần đây.
Ông phân tích, xu hướng dân túy, đẩy lùi thương mại quốc tế có sự ủng hộ rất mạnh trong nước, là do trong quá trình hội nhập thương mại quốc tế, đôi khi những người công nhân nghèo tại các quốc gia đó bị bỏ quên.
Về ngắn hạn, các nước đang phát triển như Việt Nam vẫn sẽ có cơ hội ở một số ngành nhất định.
“Đặc biệt, nếu các chính sách hạn chế thương mại của Mỹ chỉ nhằm vào Trung Quốc, thì trước mắt Việt Nam sẽ hưởng một số điểm lợi nhất thời”, ông nói.
Tuy nhiên về lâu dài, ông đánh giá xu hướng bảo hộ thương mại và chống tự do thương mại quốc tế sẽ trở thành một "cú sốc tương đối nặng” cho các nước.
Đặc biệt, tình huống hiện nay gợi nhắc lại giai đoạn lịch sử đầu thế kỷ 20, khi tự do thương mại bị hạn chế dẫn đến những biến động địa chính trị - kinh tế rất lớn, thậm chí là chiến tranh diện rộng.
Chuẩn bị sẵn kịch bản khi Trump hay Harris thắng
Quan điểm phổ biến được hầu hết các nhà kinh tế học hiện nay đồng thuận là ủng hộ sự thông thương và hòa nhập, tự do thương mại toàn cầu.
Các nhà kinh tế thường ủng hộ thương mại tự do vì về cơ bản nó phù hợp với các nguyên tắc về hiệu quả kinh tế và phúc lợi của người tiêu dùng. Lý thuyết lợi thế so sánh, lần đầu tiên được David Ricardo đưa ra, chỉ ra rằng khi các quốc gia chuyên sản xuất hàng hóa và dịch vụ mà họ có hiệu quả tương đối, sau đó giao dịch với nhau, sản lượng toàn cầu và phúc lợi chung sẽ tăng lên.
Nguyên tắc này vẫn đúng bất kể quốc gia lớn hay nhỏ, phát triển hay đang phát triển. Thương mại tự do cho phép các quốc gia phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn, dẫn đến giá thấp hơn cho người tiêu dùng, nhiều loại hàng hóa và dịch vụ hơn và đổi mới được thúc đẩy bởi sự cạnh tranh.
Đối với trường hợp của Việt Nam, theo PGS. Quốc Anh cho rằng, Việt Nam có khá nhiều việc phải làm để chuẩn bị cho từng kịch bản hai ứng viên tổng thống nói trên đắc cử.
“Lịch sử đã chứng minh ngay trước nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump vào năm 2016-2020, Việt Nam đã chuẩn bị đầy đủ cho những thay đổi về cán cân thương mại quốc tế, và chúng ta vẫn đang làm rất tốt về phát triển bền vững, sẵn sàng với mọi thách thức”, chuyên gia chỉ rõ.
Trong thời gian tới, Việt Nam có thể tiếp tục đầu tư, phát triển với tầm nhìn lâu dài về hạ tầng, tăng cường trách nhiệm giải trình của các cấp và cải thiện dịch vụ công. Đặc biệt, cần chú trọng đầu tư có mũi nhọn, có trọng điểm, nhất là đầu tư vào các trường đại học.
Đây là một chiến lược quan trọng với lợi ích kéo dài hàng thập kỷ, thậm chí cả nửa thế kỷ cho Việt Nam. Thời gian gần đây, Việt Nam đã đầu tư mạnh mẽ vào lĩnh vực này, bao gồm cả đầu tư về thể chế để các trường đại học thực sự có tự chủ và cạnh tranh, cũng như đầu tư về nguồn lực, đặc biệt là tài chính và nhân lực.
Những nghiên cứu trong lý thuyết kinh tế vĩ mô hàng chục năm nay đã chỉ ra rằng, khi đầu tư mạnh vào đại học và các phương pháp, quy trình sáng chế, sẽ dẫn đến những sự sáng tạo không chỉ là công nghệ mới nhất thế giới mà còn bao gồm việc du nhập những công nghệ vẫn còn rất mới đối với một nền kinh tế. Điều này sẽ giúp tăng cường mức độ tăng trưởng về năng suất.
Dù tình hình thương mại thế giới thời gian tới có biến động như thế nào, việc tạo ra được lợi thế trong thương mại sẽ giúp Việt Nam cạnh tranh mạnh mẽ hơn.
Trong bối cảnh có thể xảy ra những tình huống cắt giảm thương mại toàn cầu, các quốc gia tiến xa và nhanh hơn trong các lĩnh vực khoa học - công nghệ cơ bản để đạt được lợi thế về năng suất và sáng chế sẽ dễ dàng giành được thắng lợi.
Do đó, việc đầu tư mạnh mẽ vào đại học và quy trình sáng chế không chỉ là một chiến lược dài hạn mà còn là hướng đi đúng đắn, giúp Việt Nam tăng cường lợi thế thương mại và phát triển kinh tế bền vững.
Trên thực tế, Việt Nam được đánh giá là có tiềm năng và dư địa rất lớn để phát triển trong giai đoạn 10 năm tới.
Đầu tháng 8, Nikkei trích dẫn Báo cáo triển vọng Đông Nam Á 2024-2034, dự báo tăng trưởng GDP hàng năm của Việt Nam sẽ ở mức dẫn dắt trong khu vực với con số 6,6%.
Để tận dụng được lợi thế này, GS. TS. Nguyễn Đức Khương cho biết, trong thời gian tới cần tìm ra giải pháp để hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam quay lại một quỹ đạo tăng trưởng nhanh hơn, tốt hơn.
Đặc biệt là cần tập trung đầu tư vào việc đổi mới khoa học - công nghệ, ứng dụng nhiều khoa học - công nghệ hơn vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.
Ngoài ra, cần chú trọng đến việc nâng cao chất lượng của sản phẩm, hàm lượng, giá trị gia tăng của sản phẩm Việt Nam làm tại Việt Nam và quan tâm tới những tiêu chuẩn kỹ thuật chất lượng cao của khối EU.
“Đây là một trong những thị trường lớn của Việt Nam, nhưng cũng là một thị trường đang bắt đầu trở nên rất khó tính với những tiêu chuẩn về môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp”, chuyên gia kiến nghị.
Theo Trung tâm WTO, thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, nếu ông Donald Trump tái đắc cử Tổng thống Mỹ (Trump 2.0), ông có thể sẽ tiếp tục chính sách 'Nước Mỹ trên hết' và làm giảm sự ổn định tại khu vực Độ Dương - Thái Bình Dương.
Giới phân tích cũng chỉ ra rằng, một trong những lo ngại của Đông Nam Á về Trump 2.0 là ông thích hành động đơn phương thay vì hợp tác đa phương, kể cả khi liên quan đến Trung Quốc. Điều này đã được thấy rõ trong việc Mỹ rút khỏi Hiệp định TPP (nay là CPTPP) và ưu tiên đàm phán thương mại song phương.
Tuy vậy, khảo sát tình hình Đông Nam Á năm 2024 của Viện ISEAS-Yusof Ishak cho thấy, nhiều quốc gia Đông Nam Á vẫn lo lắng về một Trung Quốc đang trỗi dậy và muốn thấy sự tham gia mạnh mẽ hơn của Hoa Kỳ vào khu vực ASEAN.